Pars Today

İslamî şura meclisi, halkın doğrudan oyları ile dört yıllık bir süre için seçilen 290 milletvekilinden oluşuyor.

İran’ın parlamenter sistemi, uzun ve derin deneyimleri olan dünyadaki bir çok parlamenter düzenle mukayese edildiğinde, tüm demokratik bileşenlerden ve endekslerden yararlandığı anlaşılır. Nitekim İranlı parlamenterlerin sahip olduğu geniş yetkiler, dünyanın en gelişmiş parlamenter sistemleri ile rekabet ediyor.

İran İslam cumhuriyetinde parlamenter sistem İslamî nizamın kırk yıldan az bir süre olan ömrüne kıyasla bölgedeki bir çok ülkenin parlamentolarına nazaran daha başarılı bir karneye sahiptir. Oysa başta Fars körfezinde yer alan Arap emirlikler olmak üzere bölgede bir çok ülke siyasi ve iktisadi ve hatta kültürel yapılarını Batı’dan örnek almalarına karşın demokratik kurumlardan yoksundur. Bu ülkelerden bazılarında da parlamento sadece protokol icabı bulunan bir kurumdur ve bir parlamentonun sahip olması gereken yetkiden ve etki gücünden yoksundur.

Bölgenin Arap ülkeleri arasında bir tek Kuveyt FKİK üyesi olarak seçilmiş parlamentoya sahiptir. Kuveyt parlamentosu 50 milletvekilinden oluşur ve dört yıllık bir süre çalışır. Kabine üyeleri ise görevleri itibarıyla meclisin seçilmemiş üyeleri sayılır.

Kuveyt’te eskiden kadınlar oy hakkına sahip değildi ve ayrıca milletvekilliği için aday olamıyordu. Ancak bu alanda yapılan reformların ardından 2006 seçimlerinden kadınlar seçimlere katılma hakkına kavuştu. Buna karşın Kuveyt’te kadınların siyasi sürece katılımları tam olarak gerçekleşmemiştir.

Umman krallığında da ilk kez 1981 yılında bir istişare konseyi olağanüstü bir şekilde kuruldu. Konseyin üyeleri atama yöntemine göre belirleniyordu ve ülkenin siyasi ve iktisadi gelişmeleri konusunda kısıtlı olarak görüş bildiriyor ve gelecekte izlenecek yol hakkında öneride bulunuyordu.

1999 yılında kral Kabus’un emri üzerine bölgesel temsilcilerden oluşan yeni bir istişare meclisi eski istişare meclisinin yerine geçti, böylece Ummanlı vatandaşlara milli sorumluluk ve görevlerde bir ölçüde pay verildi. Hali hazırda bu meclisin 59 seçilmiş üyesi bulunuyor, ama yine de Meclis Başkanı hükümet tarafından belirleniyor. Eski meclisin yerine geçen yeni meclis Ocak 1992’de çalışmalarına başladı ve böylece bakanları iktisadi ve sosyal politikaları hakkında sorgulayabilecek bir meclis işbaşına gelmiş oldu. Buna karşın bu meclise kadınlar katılamıyordu, ta ki 1995 yılında ilk kez kadınlara seçimlerde aday olmaları için izin verildi, milletvekili sayısı da 59’dan 80’e yükseldi. Umman meclisinin yanında üyeleri atama yoluyla belirlenen istişare konseyi de seçilmiş meclisle yan yana görev yapıyor.

Umman’dan istişare meclisi ve istişare konseyi her türlü yetkiden mahrumdur ve sadece milletvekillerine bazı bakanları eleştirme izni verilmiştir. Buna karşın Savunma, Dışişleri, İçişleri, Maliye Bakanı gibi bakanlar eleştirilemez. Bu meclislere halkın geçimi ve güncel meseleleri gibi konuları tartışma izni verilirken, savaş veya barış veya dış politika gibi alanlara giriş izni verilmemiştir.

İstişare meclislerinin bir başka örneği Arabistan’dır. Arabistan’da parlamenter sistem atama yöntemine dayanır ve istişare amaçlı meclisin üyeleri kral tarafından ve dört yıllık bir süre için atanır.

Birleşik Arap Emirlikleri BAE’inde de federal milli meclis seçimleri ilk kez 2006 yılında düzenlenirken, meclisin yarısı Emir tarafından atanıyor.

Gerçekte bölgedeki Arap rejimlerin büyük bir bölümü demokrasi açısından hiç bir meşruiyeti bulunmayan hükümetlerce yönetiliyor ve bu rejimler esasen her türlü demokratik kurumdan da yoksun bulunuyor. Bu yüzden bu ülkelerin rejimlerinde vatandaşlara seçme hakkı tanıma anlamında demokrasi bulunmuyor.

Beş yıldır geniş çapta halk itirazları ile karşı karşıya bulunan Bahreyn’de de parlamento üyelerinin yarısı atama yöntemi ile belirlenir. Bahreyn’de son bir kaç yılda yaşanan değişikliklerle beraber meclisin seçim yoluyla belirlenmesi için gerekli şartlar bir ölçüde hazırlandı, fakat buna rağmen Bahreyn halkı parlamentoda ancak 40 sandalyeyi doldurabildi. Bahreyn’de seçimler siyasi baskı ile beraberdir.

Katar’da da ilk parlamento seçimleri deneyimi 2007 yılında gerçekleşti ve meclisin yarısı seçim yoluyla belirlendi.

Ürdün’de de benzer şartlar hâkimdir ve kral her an irade ettiği takdirde meclisi feshedebilir.

Çeşitli ülkelerde yürürlükte olan parlamenter sistemler genelde birbirine benzer olmasına karşın yetki alanları bakımından birbirinden farklıdır. Gerçekte seçilmiş parlamenter sisteme sahip olmak için siyasi kalkınmanın gerçekleşmiş olması gerekir. Parlamenter sistem, ülkenin anayasası çerçevesinde halkın taleplerini tam olarak karşılayabilecek konumda olmalıdır. İran İslam cumhuriyetinde parlamento tüm alanlarda etkileyici olabilecek şekilde yetkiye ve role sahiptir. İran meclisi dünyanın bir çok ülkesinin parlamentolarına kıyasla en üst düzeyde demokratik yapıya sahiptir ve milletvekilleri sahip oldukları geniş yetkileri sayesinde dünyanın bir çok gelişmiş ülkesinin meclisleri gibi en önemli kararlara imza atmaktadır. Örneğin Amerika’da yasama kurumu veya kongre iki meclisten oluşuyor. Amerika’da temsilciler meclisi ve senato yasamada eşit etkiye sahiptir. Amerika’da yasama erki yürütme erkini gözetleme görevini de yürütür.

Amerika anayasasına göre kongre çeşitli yasaları çıkararak yürütme erkinin icraatını etkileyebilir. Her yıl bütçe kanunu yürütme kurumu tarafından hazırlanarak kongreye gönderilir ve kongreye bütçe kanununu onaylamak, düzeltmek ve hatta reddetmek sureti ile hükümetin programlarını etkileme fırsatı verir. Kongrenin iki meclisi ayrıca yürütme erkinin yetersizliği veya kötü yönetimi üzerinde araştırma yapabilir. Yine her bir temsilcinin temsilcilik için gerekli olan şartlara sahip olup olmadığını incelemek aynı meclisin görevidir. Kongre bazen gerektiği takdirde Başkan hakkında gensoru verebilir. Benzer görev ve yetkiler İran meclisinde milletvekillerine verilmiştir ve İran meclisi de gözetleme, yasa çıkarma, yıllık bütçeyi onaylama, anlaşmaları ve hükümetin programlarını onaylama, bakanlara güvenoyu verme veya bakanların veya Cumhurbaşkanı hakkında gensoru verme yetkisine sahiptir.

Yönetim sistemi yarı başkanlık – yarı parlamenter sistem olan Fransa’da parlamento güvenoyu vermemek veya siyasi bir karar almak sureti ile kabinenin kurulmasına engel olabilir. Bu arada Cumhurbaşkanı da bazı şartlarda parlamentoyu feshedebilir.

Fransa parlamentosu de milli meclis ve senato olmak üzere iki bölümden oluşur. Milli meclisin 577 üyesi vardır ve beş yıllık bir süre için halk tarafından seçilir. Senatonun üyesi sayısı ise 321 kişidir ve 304’ü altı yıllık bir süre için seçilmiş temsilcilerden oluşan bir seçim konseyi tarafından seçilir. Fransa anayasasına göre tüm yasaların parlamentoda onaylanması gerekir.

Fransa’da seçimleri gözetlemek için anayasa konseyi adı ile anılan bir kurum vardır. Anayasanın 56. Maddesine göre konsey iki gruptan oluşur. İlk grup anayasa konseyinin atanmış üyeleridir ve 9 kişiden oluşur. Söz konusu 9 kişiden üç kişi Cumhurbaşkanı, üç kişi milli meclis Başkanı ve üç kişi de senato Başkanı tarafından 9 yıllık bir süre için seçilir. Konsey parlamento seçimlerinin doğruluğunu onaylayabilir. Anayasaya göre seçimlerin ve referandumların aşamaları bu konseyin gözetimi altındadır. Anayasa konseyinin kararları itiraza açık değildir ve tüm erklerin konseyin kararlarını uygulamakla yükümlüdür.

Tüm bu benzerlikler ve farklılıklar, İran’da parlamenter sistemin asaletini ve halkın oylarına ve iradesine dayandığını gösterir. Gerçekte İran’da seçimler demokrasinin simgesidir ve parlamento da halkın kendi kaderine hâkim olduğunu temsil eder.

Kuşkusuz her ülkede seçilmiş bir parlamentonun bulunması o ülkede demokrasi temellerinin varlığını yansıtır. Seçimler toplumun tüm siyasi, sosyal ve kültürel temelleri üzerinde etkili olduğundan halkın seçimlere geniş çaplı katılımı da ülkenin kalkınmışlığı ve halkın toplumun yönetiminde rol ifa ettiğinin işaretidir. 015