Pars Today

İran’ın kuzeybatı yöresinde, oldukça imarlı ve zengin bir bölge olan Azerbaycan diyarı yer alıyor.

Azerbaycan bölgesi özel coğrafi konumu itibarı ile İran’ın en hassas ve en önemli bölgelerinden biridir. Bu bölge sözü edilen önem ve hassasiyeti yüzünden ve ortak coğrafi ve kültürel ve tarihî özellikleri itibarıyla Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan ve Erdebil olmak üzere üç eyalete ayrılmıştır. Bugün ise ilk olarak Doğu Azerbaycan eyaletine seyahat etmek istiyoruz.

Doğu Azerbaycan eyaleti 26254 kilometrekarelik alanı ile İran’ın en önemli ve nüfusu en yoğun olan eyaletlerinden biridir ve bir çok ilçeden oluşur. Doğu Azerbaycan eyaleti kuzeyden Azerbaycan Cumhuriyeti ve Nahçivan özerk Cumhuriyeti ile komşudur. Bu iki Cumhuriyet pek de uzak olmayan bir mazide İran topraklarının birer parçasıydı.

Doğu Azerbaycan eyaleti güneyden Zencan ve Batı Azerbaycan eyaletleri, doğudan Erdebil eyaleti ve batıdan da Batı Azerbaycan eyaleti ve Urumiye göleti ile komşudur.

Tarihî belgelere göre, bugün Azerbaycan olarak adlandırılan bu topraklar bundan 2600 yıl önce Mad krallığının bir parçasıydı ve Küçük Mad olarak ün yapmıştı.

Bazılarına göre bu topraklar adını, Hahameneşilerin son kralı 3. Daryuş’un İranlı komutanı Aturpat’tan almıştır. Yunan coğrafya bilgini Estrabo ise şöyle yazıyor:

Makedonyalı İskender milattan önce 331 yılında İran topraklarını işgal ettiğinde, Küçük Mad diyarının valisi olan Aturpat adında bir komutan bu topraklarda ayaklandı ve Küçük Mad topraklarının bir bölümünü Yunanlıların elinden kurtardı ve bu bölge, ünlü komutanın adından esinlenerek Aturpatgan olarak adlandırıldı. Bu ad daha sonra Azerbaygan, Azerabadegan ve Azerbaycan olarak değişti.

Azerbaycan yöresi eski İran topraklarının bir parçası olarak çeşitli tarihî olaylara sahne oldu.

Doğu Azerbaycan eyaleti coğrafi bakımdan büyük İran platosunun bir parçası sayılır ve Mezopotamya ovası ile Hazar Denizi arasında yer alır ve çeşitli dağlık alanları, ovalar ve geniş vadilerden oluşur. Eyaletin en yüksek noktası 3722 metre rakımı ile Sehend dağının zirvesidir. Sehend dağından başka, Doğu Azerbaycan eyaletinde bir çok dağ ve zirve, bölgenin yemyeşil ovaları ve vadileri ile beraber eyalete ayrı bir güzellik ve cazibe kazandırmıştır.

Doğu Azerbaycan eyaletinde çok sayıda ırmak, üzüm ve çeşitli meyvelerin geniş bahçeleri, meraları ve çayırları, çeşitli çiçekleri ile dağların eteğinde uzanan ovaları ile beraber yüce Allah’ın yaratıcı gücünün en güzel örneklerini sunmakta ve ziyaretçileri bunca güzelliğe ve ihtişama hayran bırakmaktadır. Nitekim bölgenin çeşitli rakımlarda dağları ve geniş ovaları ve coğrafi yapısı da yörenin çeşitli iklimlerden yararlanmasına vesile olmuştur.

Doğu Azerbaycan eyaletinin iklimi genelde ılıman ve soğuktur ve batıdan güneybatıya doğru ilerledikçe Akdeniz ve Karadeniz’in ılıman iklimi ve doğudan Hazar Denizi ve kuzeyden de Sibirya’nın soğuk hava kütlelerinin etkisi hakim olur.

Doğu Azerbaycan eyaleti dağlık alanda yer alması ve atmosferik şartları sayesinde bir çok daimi ve mevsimsel ırmaktan yararlanır, ki bu ırmakların en önemli olanlarından biri, İran ve Azerbaycan Cumhuriyeti’nin ortak sınırı boyunca uzanan Eres ırmağıdır.

Doğu Azerbaycan eyaleti bol ırmakları ve yeraltı su kaynakları ve tarıma elverişli toprakları ve zengin bitki örtülü yaylaları ve ovaları sayesinde İran’ın en önemli tarım merkezlerinden biri sayılır ve buna göre de İran’ın ihtiyacı olan besicilik ve tarım ürünlerini karşılamaktadır. Nitekim tarım arazileri yüzölçümü bakımından Doğu Azerbaycan eyaleti, İran’ın en önemli eyaletlerinden biridir ve yörede buğday, arpa, pirinç, pancar, pamuk ve diğer tarım ürünleri yetişir.

Bundan başka, Doğu Azerbaycan eyaleti meyve üretimi bakımından da İran’ın en önemli eyaletlerinden biri sayılır. Doğu Azerbaycan eyaletinin bahçelerinde sıcak yörelere özgü meyvelerin dışında hemen hemen her türlü meyve yetişir. Eyalette üretilen meyve çeşitleri İran’ın iç ihtiyacını karşılamanın yanında, yurt dışına da ihraç edilir.

Öte yandan yörede üretilen kuru yemiş de İran’ın en önemli ihracat ürünlerinden biridir.

Doğu Azerbaycan eyaletinin çeşitli tarım ürünleri Almanya, BAE, Arabistan, İngiltere, Türkiye, İsviçre, İtalya, Kanada, eski Sovyetler Birliği Cumhuriyetleri ve diğer bazı ülkelere ihraç edilir.

Besicilik ve tarım ürünlerinden başka, Doğu Azerbaycan eyaleti İran’ın sanayi merkezlerinden biri sayılır. Nitekim eyaletin merkezi Tebriz’in İran ile Avrupa ülkeleri arasındaki ticaret güzergahının üzerinde yer alması da eyaletin İran’ın iktisadi tarihinde önemli bir ticaret ve sanayi merkezi olarak özel yerini belirgin hale getirmiştir.

Günümüzde Tebriz’in çevresinde inşa edilen sanayi siteleri, eyaletin sanayi sektörünün büyümesine katkı sağlayan etkenlerden biridir. Yine Tebriz Traktör fabrikası, Tebriz Otomobil fabrikası, Liftrak fabrikası, Motor fabrikası ve diğer bir çok fabrikanın varlığı, Doğu Azerbaycan eyaletini İran’ın önemli sanayi merkezlerinden birine dönüştüren etkendir.

Doğu Azerbaycan eyaleti el sanatları bakımından da İran’ın ünlü eyaletlerinden biridir. Eyaletin en önemli el sanatları ürünlerinden biri halıdır ve eyaletin en önemli ihracat ürünlerinden birini oluşturur. Bu güzel sanat ta eski zamanlardan beri Tebriz kentinin en önemli el sanatı olarak gündemdedir. Nitekim günümüzde bu güzel sanatın sanayi boyut kazanması da halıcılık sektörünü milli boyutta bir sanata dönüştürmüştür.

Doğu Azerbaycan halısı İran’ın iç piyasalarından başka Amerika, Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya ve diğer bir çok ülkede de büyük ilgi ile karşılanır.

Doğu Azerbaycan eyaleti madenler bakımından da Allah vergisi muazzam madenlere sahiptir. Eher ilçesinde bakır madeni, Sufian ilçesinde çimento sektöründe kullanılan madenler ve yine yörede bulunan bir çok maden, jeologların ilgisini İran’ın bu güzel yöresine çekmeyi başarmıştır.