Geçen hafta İran bazı önemli iktisadi gelişmelere sahne oldu.

Güney Pars petrol ve doğalgaz sahasında bir kaç önemli ünitenin hizmete girmesi, İran ve Pakistan karma ekonomik komisyonunun oturumu, Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif’in üst düzey iktisadi bir heyet başkanlığında orta Asya ve Kafkasya bölgelerine ziyareti İran’ın geçen haftaki önemli iktisadi gelişmeleriydi.

Cumhurbaşkanı Ruhani geçen hafta Güney Pars doğalgaz sahasında 17, 18, 19, 20 ve 21. Ünitelerinin açılışını gerçekleştirdi. Ruhani ayrıca Buşehr eyaletinde de petrol ve petrokimya alanında dört önemli projenin hizmete girdiği törene katıldı.

Buşehr eyaletinde yer alan Asaluye bölgesinde hizmete giren beş yeni ünite ile birlikte İran’ın doğalgaz üretim kapasitesine 150 milyon metreküp, yan ürünlerinde 200 bin varil, etan gazı üretim kapasitesine üç milyon ton ve sıvı gaz LPG üretimine de üç milyon ton eklenmiş oldu.

Gerçekte Güney Pars sahasında hizmete giren beş yeni ünite ile beraber İran’ın bu sahadan doğalgaz çıkarma hacmi sahanın ortağı Katar ile eşit hale geldi.

Söz konusu beş ünitenin hizmete girmesi ve Güney Pars sahasında petrol kaynaklarını geliştirmek için tam 20 milyar dolar yatırım gerçekleşti.

Cumhurbaşkanı Ruhani geçen hafta Pazar günü ayrıca video konferans bağlantısı ile Güney Pars sahasında özel sektör tarafından gerçekleştirilen Kaviyan-2, Morvarid, Entehab ve Tahti Cemşid petrokimya komplekslerinin açılışını gerçekleştirdi. Söz konusu petrokimya tesislerinin hizmete girmesi ile birlikte İran’ın petrokimya ürünlerine yılda iki milyar dolar değerinde iki milyon ton ürün eklenmiş oldu.

Güney Pars doğalgaz sahasını geliştirme projesi 24 üniteden oluşuyor. Bu ünitelerden şimdilik 11, 13, 14, 22, 23 ve 24 numaralı ünitelerin henüz hizmete girmediği anlaşılıyor.

Petrol bakanlığının verilerine göre bundan 15 yıl önce Güney Pars sahasının ilk ünitesi hizmete girdikten sonra bugüne kadar bu sahadan yaklaşık bir trilyon metreküp doğalgaz elde edildi. Hali hazırda bu sahadan çıkarılan doğalgaz hacmi ise günde 550 milyon metreküp kadardır.

Güney Pars sahasında tüm üniteler devreye girdiği takdirde bu sahadan çıkarılan doğalgaz hacmi günde 800 milyon metreküpe yükseliyor.

Güney Pars doğalgaz sahası dünyanın en büyük doğalgaz sahasıdır ve Fars körfezi sularındaki ortak sınır çizgisi üzerinde İran ve Katar arasında ortak saha sayılır. Ancak sahanın İran karasularında kalan kısmı, bu sahanın en temel bölümüdür. Nitekim sahanın İran tarafında kalan kısmı, İran’ın sahip olduğu doğalgaz rezervlerinin yarısını oluşturuyor. Bu bölümün doğalgaz rezervleri yaklaşık 14 trilyon metreküp ve yan ürünleri de 18 milyar varil olarak tahmin ediliyor.

Geçen hafta Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif üst düzey siyasi – iktisadi bir heyet başkanlığında orta Asya ve Kafkasya bölgelerinde yer alan üç ülkeye bir ziyaret gerçekleştirdi. Bu ziyaret söz konusu ülkelerin bağımsızlığa kavuştukları ve İran ile siyasi ve diplomatik ilişkilerini başlattıkları günün 25. Yıldönümüne denk geldi.

Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif bölge turunun ilk ayağında Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’ı ziyaret etti. Zarif geçen Pazartesi günü Türkmen mevkişadı Reşid Meredov’un yanı sıra Türkmenistan Cumhurbaşkanı Kurban Kulu Berdi Muhammedov’la bir görüşme gerçekleştirdi.

Enerji ve ulaştırma, İran ve Türkmenistan’ın ilgi duydukları ortak alanlarından sayılır. Tahran ve Aşkabat yetkilileri Zarif’in ziyareti esnasında mevcut zeminleri ve kapasiteleri ele aldıkları görüşmelerde bu kapasiteleri ve fırsatları değerlendirme üzerine vurgu yaptı.

Aşkabat’ta İranlı ve Türkmen işadamları ile bir araya gelen Dışişleri Bakanı Zarif, ulaştırma ve altyapı projeleri iki ülkenin kamu ve özel sektörleri arasında müzakere zeminini oluşturduğunu belirterek İran ve Türkmenistan’ın önümüzdeki süreçte gelişen iyi ilişkileri iki ülke milletleri ve bölgenin barış ve istikrarının lehine olacağını kaydetti. Zarif İran İslam Cumhuriyeti Türkmenistan için güvenilir bir ortak olduğunu belirterek, İran, Özbekistan, Türkmenistan ve Umman arasında bir transit güzergah oluşturması yönünde anlaşmak üzere iyi bir zemin bulunduğunu, Hindistan yönetimi de bu projeyi olumlu karşıladığını açıkladığını kaydetti.

Dışişleri Bakanı Zarif Pazartesi günü Türkmenistan’dan ayrılarak Gürcistan’a geçti. Zarif üç günlük bölge turu çerçevesinde en son Kırgızistan’a geçti.

İran ve orta Asya ve Kafkasya bölgelerinde yer alan ülkelerin arasındaki işbirliği ikili ve çok yönlü bir düzeyde devam ediyor. Bu işbirliği özellikle İran, Türkmenistan ve Kırgızistan’ın EKO’da üyelikleri ve Hazar bölgesinde komşu olmaları ve yine İran ile Avrasya iktisadi birliğine üye ülkelerle işbirliği zeminleri sayesinde gelişmeye ve ortak yatırımların yapılması bağlamında müsaittir.

İran bölgedeki jeopolitik konumu ve Gürcistan’ın da katıldığı Kuzey – Güney koridoru sayesinde Hazar bölgesindeki komşularının uluslararası açık denizlere ulaşmalarının bağlantı köprüsü konumundadır. Öte yandan İran ve bölge ülkeleri arasındaki iyi ilişkiler bölgesel açıdan da önemli etkileri bulunuyor, nitekim İran ve Avrasya bölgesinde yer alan ülkelerin arasındaki ilişkilerin gelişmesine de katkı sağlıyor.

Geçen hafta Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisiyan Avrasya iktisadi yüksek konseyi oturumunda Erivan yönetimi İran ile yakın ve dostane ilişkileri ve karşılıklı çıkar temelindeki işbirliğinden hareketle İran ile anlaşmaların hayata geçirilmesine sıcak baktığını açıkladı.

Bundan önce de Ermenistan Başbakan yardımcısı Gabriliyan İran ve Avrasya iktisadi birliği arasında onaylanan iktisadi işbirliğinin zaruri olduğunu belirterek Erivan yönetiminin bu alanda müzakerelerin sürdürülmesine hazır olduğunu açıklamıştı.

Ocak 2015’te resmen faaliyete başlayan Avrasya iktisadi birliği Rusya, beyaz Rusya, Kazakistan, Ermenistan ve Kırgızistan’ın üye olduğu birliktir. Bu birliğin gayri safi milli hasılası toplam 2.2 trilyon dolar ve sanayi ürünlerinin değeri de 1.3 trilyon dolar kadardır. İran ve Avrasya iktisadi birliği şimdiye kadar iktisadi işbibrliği yönünde bir kaç tur müzakere gerçekleştirdi. Ermenistan İran ile kara sınırı olan birliğin tek üyesidir ve karayolu ve demiryolları sayesinde birliğin İran ile iktisadi ve ticari ve transit işbirliği alanında eşsiz rol ifa edebilir.

Geçen hafta Ermenistan’ın Magri kenti belediye Başkanı Muhtar Zakariyan bir heyet başkanlığında İran’ın Aras serbest ticaret bölgesini ziyaret etti. Aras serbest ticaret bölgesi Başkanı Muhsin Hadem Arap Baği ile görüşen Zakariyan, Ermenistan yönetimi İranlı ve Ermeni yatırımcıların ortak işbirliği zeminini hazırlamak üzere gerekli tedbirleri almaya hazır olduğunu açıkladı. Görüşmede Aras serbest ticaret bölgesi Başkanı Arap Baği de Aras bölgesinde yaşayan halkın mali gücü iktisadi faaliyetlerin artması ve rekabet meziyetleri sayesinde yükseldiğini belirterek, Aras bölgesinde yaşayan İranlı vatandaşları yurt içinde ve dışında yatırım imkanlarına sahip olduklarını kaydetti.

Ermenistan yönetimi İran sınırına yakın olan Magri kentinde ve Aras serbest ticaret bölgesinin yakınında serbest ticaret bölgesi oluşturmak istiyor. Aras bölgesi, İran’ın kuzeybatısında ve Azerbaycan Cumhuriyeti, Ermenistan ve Nahçivan özerk bölgesinin komşuluğunda yer alıyor. 51 bin hektarlık alanı olan Aras serbest ticaret bölgesi İran’ın en önemli serbest ticaret bölgelerinden biri sayılıyor.

Geçen hafta 20. İran ve Pakistan karma ekonomik komisyonu oturumu İran içişleri Bakanı Abdurrıza Rahmani Fazli ve Pakistan sınır bölgelerinden sorumlu Bakanı Abdulkadir Buluç’un eşbaşkanlığında Tahran’da çalışmalarına başladı. İki gün süren oturumda iki ülke arasında ticari ilişkileri geliştirme yolları ve serbest ticaret konusu ele alındı.

Bu doğrultuda geçen hafta ayrıca iki ülkenin merkez bankaları bankacılık alanında işbirliğini öngören bir anlaşma imzaladı.

İran ve Pakistan EKO kurucularındandır. EKO on üye ülkesi ile birlikte bölgede başta enerji alanı olmak üzere çeşitli iktisadi alanlarda büyük kapasitelere ve fırsatlara sahip bulunuyor. hali hazırda EKO üyeleri ticaret, ulaştırma ve enerji alanlarında işbirliği yapıyor. Bu yüzden İran ve Pakistan ilişkilerinde var olan kapasitelere bakıldığında Tahran’da düzenlenen oturumun ikili ticaret alanında kolaylıkların sağlanması yönünde büyük önem arz ediyor.

Serbest ticaret anlaşması, enerji alanında işbirliği, illegal ticaretle mücadele ve sınır bölgesinde kurulan pazarların takviye edilmesi 20. İran ve Pakistan karma ekonomik komisyonu oturumunda ele alınan diğer maddelerdi.

İran ve Pakistan serbest ticaret anlaşması imzalamaya sıcak bakıyor. Nitekim iki ülke arasında imzalanacak bu anlaşmanın her iki ülke için büyük meziyetleri olacağı ve aralarındaki resmi ticaret hacmini geliştireceği ifade ediliyor.

Öte yandan iki ülkenin merkez bankaları arasında imzalanan işbirliği anlaşması da bu yönde atılan önemli bir adım olarak değerlendiriliyor, nitekim bir sonraki adımda serbest ticaret anlaşması yürürlüğe girdiği takdirde ikili gayri resmi ticari faaliyetlerin resmi ticari faaliyetlerin kanalına yönlendirileceği anlaşılıyor.

Bu doğrultuda geçenlerde Pakistan – Kazakistan arasında sefer yapan ilk yük treni İran sınırını geçti ve böylece iki ülke arasında bu alanda var olan ilişkilerin geliştirilmesi yönünde yeni bir adım daha atılmış oldu. Söz konusu yük treninin hizmete girmesi ile beraber yılda bir milyon ton tarım ürünlerinin Kazakistan’a taşınması bekleniyor. Nitekim gelecekte başta İran karasularında uzanan deniz yolu başta olmak üzere Pakistan ürünlerinin İran üzerinden transit geçişi için daha fazla güzergahtan yararlanılabileceği ifade ediliyor.

Rusya piyasası Pakistan ürünleri için çok uygun bir piyasadır ve İran toprakları da ürünlerinin 20 gün içinde Rusya piyasalarına ulaştırmak için Pakistan açısından önemli bir güzergah sayılır.

Son iki yılda İran ve Pakistan sınırında da sınır ticaretinde bir artış gözleniyor. Hali hazırda iki ülke arasında üç sınır kapısının aktif olduğu ifade ediliyor. 20. İran ve Pakistan karma ekonomik komisyonu oturumunda konuşan içişleri Bakanı Rahmani Fazli, İran ve Pakistan ortak sınırları ve kültürel ve dini ve tarihi ortaklıkları ve ticari ve iktisadi kapasiteleri sayesinde birbirine iyi ortaklar olabileceğini belirtti. Bakan Fazli ayrıca İran Pakistan ile ortak sınırında beş sınır pazarı kurduğunu belirterek ikili ticaret hacmini yılda beş milyar dolara yükseltmenin mümkün olduğunu vurguladı.