Pars Today

İran anayasasında Cumhurbaşkanı için belirlenen önemli görev ve sorumluluk, cumhurbaşkanının bu önemli görev ve sorumluluğu yerine getirmek için çok öze ve seçkin özelliklere sahip olmasını gerektiriyor.

İran İslam Cumhuriyeti nizamında cumhurbaşkanının yürütmede ifa ettiği rolün önemi itibarı ile seçimlerden önce bu mevki için aday olan adayların salahiyeti uzman ve salih kişilerce araştırılması ve gerekli tüm şartlara sahip oldukları takdirde adaylıkları onaylanması gerekir.

Bu arada seçimleri düzenleyen ve gözetleyen kurumlar şimdiye kadar bir çok kez medyadan cumhurbaşkanlığı mevkiinin önemini ve adayların seçim kanunu çerçevesinde sahip olmaları gereken şartları halka beyan ederek insanları bu yönde aydınlatmalarını istemiştir, ki bu da başlı başına İran’da düzenlenen seçimlerin sağlıklı ve temiz rekabete dayalı olduğunun bir başka işareti sayılır.

İran anayasayı kollama ve koruma konseyi sekreteri ve 12. Dönem cumhurbaşkanlığı seçimlerin merkezi gözetleme heyeti Başkanı Ayetullah Ahmet Cenneti şöyle diyor:

Ben devlet radyo televizyon kurumundan rica ediyorum, anayasanın 115. Maddesinde Cumhurbaşkanı için belirtilen şartları halka beyan etsin ve yayımlasın. Şu 115. Maddeyi defalarca okusunlar ve ardından Cumhurbaşkanı şu şartlara sahip olması gerektiğini anlatsınlar, eğer Cumhurbaşkanı yönetici olması gerekiyorsa, bunun ne anlama geldiğini söylesinler. Cumhurbaşkanı bir ülkeyi yönetecek, bu yüzden yönetme gücü olması gerekir. Cumhurbaşkanı tedbir alarak sorunların üstesinden kolayca gelmesi gerekir. Cumhurbaşkanı iyi mazisi olan biri olması gerekir, takvalı biri olmalıdır, o zaman insanlara takvanın ne demek olduğunu anlatsınlar. Cumhurbaşkanı muttaki olmalıdır, takva adaletten birazcık yukarıdadır. Cumhurbaşkanı mümin olmalıdır, emanettar olmalıdır, emin olmalıdır, bunları devlet radyo televizyonu halk için aydınlatmalıdır ki halk da ne yaptığını anlasın ve eğer oyunu sandığa atıyorsa, bunun ne anlama geldiğini bilsin, kimi seçmek ve ülkeyi dört yıl ona emanet etmek istediğini belsin.

İran anayasasının 110. Maddesinin 9. Bendine göre bu kanunda belirtilen şartlara sahip olma bakımından cumhurbaşkanlığı adaylarının salahiyeti seçimlerden önce anayasayı kollama ve koruma konseyi tarafından onaylanması gerekir.

Seçimlerin sağlıklı düzenlendiğini gözetlemekle ilgili konulardan biri, adayların salahiyetini araştırma meselesidir. Bu konu her seçimin en önemli merhalelerinden biri sayılır. İran anayasasına göre cumhurbaşkanılğı adaylarının salahiyeti seçimlerden önce doğrudan anayasayı kollama ve koruma konseyi tarafından araştırılır.

Anayasanın 110. Maddesinin 9. Bendinde şu ifade yer alıyor: cumhurbaşkanlığı adaylarının salahiyeti seçimlerden önce bu kanunda belirtilen şartlara sahip olmaları bakımından anayasayı kollama ve koruma konseyince onaylanması gerekir.

Bu ibareye göre anayasayı kollama ve koruma konseyi cumhurbaşkanlığı adaylarının salahiyetini araştırma sürecini gözetlemiyor, bilakis doğrudan ve kendisi onların salahiyetini araştırıyor. Bu doğrultuda İran İslam Cumhuriyetinin cumhurbaşkanlığı seçim kanununun 57. Maddesinde de şöyle deniliyor: anayasayı kollama ve koruma konseyi adaylarla ilgili belgeleri teslim aldıktan sonra beş gün içinde adayların salahiyetini araştırarak görüşünü tutanak haline getirir ve bir kopyasını içişleri bakanlığına gönderir.

Ancak bazen zaruret icabı ve konseyin teşhisine göre bu maddede belirtilen beş günlük süre uzatılabilir ve içişleri bakanlığına bildirilir.

İranlı siyaset meseleleri uzmanı Dr. Muhammed Cevad Mahmudiyan Tefreşi şöyle diyor: ülkemizde önce de arz ettiğim gibi anayasayı kollama ve koruma konseyi var. Öte yandan kanuna göre örneğin cumhurbaşkanlığı için aday olmak isteyenler için parametreler bellidir ve açıkça Cumhurbaşkanı olacak kimsenin siyasi veya dini ricalden olması gerektiği belirtilmiştir. Buna göre eğer ben adaylık için kayıt yaptıracak olursam, bu şartın bende olup olmadığına bakmam gerekir. Şimdi diyelim ki ben bunu umursamadım ve gidip kaydımı yaptırdım. Peki, acaba benim bu şarta sahip olup olmadığımı gözetleyecek biri olmalı mı, olmamalı mı? burada anayasayı kollama ve koruma konseyi devreye giriyor. Bu yönde kanun çıkarılmıştır ve adı da İstisvabi gözetim konmuştur. Şu istisvab meselesini açıklamak istiyorum. İstisvab demek şöyle ki örneğin ben veya siz adaylık için kayıt yaptırıyoruz. İlk merhalede benim senin kimliği araştırılır ve acaba gereken salahiyet bizde var mı yok mu, ona bakılır. Bu gözetleme işi dört yoldan yapılır ve istihbarat bakanlığı, güvenlik güçleri ve yargıdan bilgi alınır. Bu parametreleri anayasayı kollama ve koruma konseyi adayların salahiyetini onaylama yönünde kullanır. Burada önemli nokta seçimleri düzenleyenlerin uygulamaları nasıl ve ne ile gözetildiğidir. Bunu temsilcileri ile yapar. Bunlar kimin temsilcileridir? Tabi ki halkın.

İran İslam Cumhuriyeti anayasası, anayasayı kollama ve koruma konseyi için bir takım görev belirlemiştir. Bu görevlerin önemli bir bölümü ortak bir şekilde fakihler ve hukukçularca yerine getirilir ve diğer bölümü de fakihlere özeldir. Anayasayı kollama ve koruma konseyinin görevleri arasında yasamayı gözetlemek, anayasayı yorumlamak ve seçimleri gözetlemek görevleri en önemli üç görevdir.

İranlı siyaset meseleleri uzmanı Dr. Muhammed Cevad Mahmudiyan Tefreşi şöyle devam ediyor:

İstisvabi gözetleme meselesinde bu sözcük dillere düştüğünde bazıları nedir durum, şu istisvab denen konu nedir, gibi soruları sormaya başladı. Öte yandan medya üzerinden öyle bir propaganda yapıldı ki şu istisvabi gözetleme işini çok kötü göstermeye çalıştılar, oysa gerçekte asla böyle değildir. Her halükarda her ülkenin insanların seçilmesi ve halkın oylarının korunması için kendine göre yolu ve araçları vardır. Bizim ülkemizde de anayasayı kollama ve koruma konseyi vardır ve istisvabi gözetim de 4. Ve 5. Dönem meclislerinin onayladığı bir kanundur. Bu ne demektir? Diyelim ki siz milletvekilliği veya cumhurbaşkanlığı için aday oldunuz, peki kim sizin salahiyetinizi onaylamalı?

Hukuk açısından seçimleri gözetlemekten maksat, gözlemcinin seçimlerin en doğru ve en sağlıklı biçimde düzenlendiğinden emin olmak için gerçekleştirdiği bir takım uygulamalardır. Anayasada belirtilen ilkelere göre cumhurbaşkanlığı seçimlerini gözetleme görevi 99. Maddeye göre anayasayı kollama ve koruma konseyine verilmiştir.

Yine konseyin cumhurbaşkanlığı seçimlerini gözetleme kanununun ikinci maddesi şöyle diyor: merkezi gözetim heyeti seçimlerin tüm merhalelerini ve seçimle ilgili hareketleri ve içişleri bakanlığı ve seçimlerde etkili olan yürütme heyetlerinin tüm uygulamalarını ve seçimlerin sağlığı ile ilgili her şeyi gözetleyecektir.

Siyaset meseleleri uzmanı Dr. Daryuş Mehdevi şöyle diyor:

İslamî şura meclisi veya cumhurbaşkanlığı veya bilgeler meclisi konusunda adayların belli bir eğitim seviyesine gelmiş olmaları gerekir, bu da gözetlenir, fakat eğer bunun dışında adayların hakkında yargıda bulunacak olursak, bu konu adayların kayıt yaptığı sırada olmaz ve Dr. Mahmudi’nin de belirttiği üzere istihbarat bakanlığı, adalet bakanlığı, güvenlik güçleri ve nüfus kayıt kurumu gibi kurumlardan bazı bilgiler talep edilir, çünkü bu bilgiler adayların kaydını yapanların ulaşabileceği konumda değildir. Yine ülkenin temeli açısından gündemde olan gözetimlerin konusunda  da durum böyledir. Bakın eğer bir toplum bir inanca ulaştıysa ve medeni işleri o toplumu yönetenlere emanet edilecekse, o zaman yöneticiler toplumun genel inançları ile örtüşmeleri gerekir ve bu, bütün dünyada böyledir. Yani örneğin Müslüman bir toplumda ülkenin yönetimini İslam’ı bilmeyen veya İslam’a inanmayan birine emanet edemeyiz. Yine siyasi işlerde de bu böyledir ve aynı kanunun 7. Maddesine göre anayasayı kollama ve koruma konseyi seçimlerin tüm merhalelerini gözetler ve gerekli delilleri göstererek ülke genelinde seçimleri iptal edebilir veya durdurabilir ve bazı bölgeler için karar alabilir ve görüşünü medya üzerinden kamuoyuna duyurur ve konseyin kararı kesin ve uygulanması elzemdir ve konseyden başka hiç bir karar mercii seçimleri iptal edemez, durduramaz.