Hatırlanacağı üzere geçen bölümde Fars eyaletinde yaşayan aşiretlerden söz ettik ve bu eyalette Kaşkai, Hamse ve Memeseni gibi üç büyük aşiret ve ayrıca sekiz bağımsız kabilenin yaşadığını anlattık.

Geçen bölümde ayrıca Kaşkai aşireti İran’ın en büyük aşiretlerinden biri olduğundan, bu aşiretin arasına girdik ve yaşam tarzları ve bazı özellikleri ile kısaca tanıştık.

Bugün ise Kaşkai aşireti arasında gezimizin devamında, bu aşiretin bazı gelenek ve görenekleri ve ayrıca el sanatları ile tanışacağız.

3

Bilindiği üzere çeşitli milletlerin içinde izdivaç fiili kendine özgü gelenek ve görenekleri vardır. Aşiret toplumlarında ise eş seçmek ve evlenmek, sadece iki kişi veya iki aile arasında bir bağ kurmaktan ibaret değildir. Aşiret toplumlarında izdivaç fiilinin daha geniş ve daha önemli anlamı ve boyutu bulunur ve iki hanedan, iki kabile ve daha da önemlisi iki aşiret böylece birlik olur.

Aşiret toplumlarında bazen izdivaç fiili, aralarındaki kan davasını durdurmak amacıyla gerçekleşir ve buna “Kan yeter” anlamına gelen “Hun bes” denir. Kaşkai aşiretinde ise evlenme yaşı genelde küçüktür ve izdivaçlar genellikle akrabaların arasında ve aşiret içinde gerçekleşir ve bunun dışındaki evlilikler ender yaşanır.

Kaşkai aşiretinde ailelerin gençlerin evlenmesinde rolü önemlidir ve her izdivaç genellikle iki ailenin büyüklerinin rızası ile ve yine genellikle aynı sınıftan olan ailelerin arasında gerçekleşir. Gerçekte aşiret içinde evlilikler genellikle akrabaların veya kabilelerin arasındaki bağları daha da pekiştirmek amacıyla gerçekleşir.

4

Kaşkai aşireti arasında izdivacın en önemli amaçlarından biri, aileyi genişletmektir. Çünkü aşiret yaşamında aile temel erkanlardan biri sayılır ve Kaşkai aşireti de kendi ayakları üzerinde durma alışkanlığı yüzünden kaçınılmaz olarak yaşam için gerekli tüm temel ihtiyaçlarını bizzat karşılaması gerekir. Buna göre insan gücü aşiretin iktisadi geçimi ve gelirinde önemli rol ifa eder. Bundan başka iş güvencesinin yokluğu yüzünden aşiret erkekleri ve kadınları yaşlanınca çocuklarına dayanmak zorundadır.

Öte yandan aşiretlerin arasında baba, ailelerin büyüğü olması itibarıyla erkek evlat sahibi olmak, ailenin devamı getirilmesi bakımından özel önem arz eder. Çünkü erkek evlatlar ebeveynlerine yardımcı olmanın yanında, ailenin mal varlığını ve sürülerini korumakta da etkili rol ifa eder. İçinde bir kaç erkek evlat bulunan aileler, üretim ve cari işlerini yerine getirmekte daha az sıkıntı yaşar ve aralarında iş paylaşımı sayesinde de genellikle yaşam şartları daha iyidir.

Bu arada aşiretlerin arasında boşanma fiilinin ciddi bir şekilde tenkit edildiği ve bu duruma ender rastlandığı da belirtilmelidir.

5

Kaşkai aşireti düğün törenini yaylalarda ve yemyeşil ve bol sulu meralarda düzenler ve kurdukları kara çadırların yanı başında rengarenk giysileri ile düğün etkinliğine katılır. Düğün töreninde at yarışı, silah atışı, şarkı ve geleneksel danslar gibi çeşitli gelenekler yerine getirilir. Kaşkai aşireti arasında geleneksel danslar moralin yükselmesini ve yaşamın zorlukları ile mücadelede enerji kazanılmasını sağlar. Geleneksel danslar ayrıca dayanışma, birlik, vahdet ve dostluk işaretidir.

Kaşkai aşiretinin geleneksel dansı sırasında tüm katılımcılar ellerinde rengarenk mendillerle omuz omuza büyük bir çember oluşturur. Kaşkai aşiretinde erkeklerin arasında yaygın olan ünlü danslardan biri, Darmaro adı ile anılan bir danstır. Bu dansta erkekler ikişer ikişer ve sırayla ellerindeki kısa veya uzun sopalarla davul zurna eşliğinde birbiriyle bir nevi dostane mücadele gerçekleştirir. Bu dans davul zurnanın sesi yükseldikçe ve ritmi hızlandıkça hızlanır ve her bir dansçı elindeki sopayı rakibinin ayağına vurarak elindeki sopayı ele geçirmeye ve rakibini arenanın dışına atmaya çalışır ve böylece dans, nihai kazanan belli oluncaya dek sürer.

6

Değerli dostlar, Kaşkai aşiretinin düğün ve şenlikleriyle ilgili bazı gelenekleriyle tanıştık. Bu aşiretin bir başka geleneği “Kırkma” geleneğidir.

Yün, aşiretlerin arasında besledikleri hayvanların bir ürünü olarak büyük önem arz eder. Gerçekte yün Kaşkai aşiretinin el sanatlarının en önemli ham maddelerinden biri sayılır ve aşiretin de önemli gelir kaynağını oluşturur.

Kırkma töreni iki merhalede ve kendine özgü adabı ile gerçekleşir. İlk merhale ilkbaharın başlarında ve yaylaya çıkmadan önce ve ikinci merhale ise yazın ortalarında ve yaylada gerçekleşir, ki buna da ikinci kırkma denir. Kırkma işinden elde edilen yün yaylada genellikle keçe yapımında kullanılır.

Yünün Kaşkai aşiretinin el sanatlarında önemli bir ham madde olduğunu söylemiştik. Buna göre ve Kaşkai aşiretinin el sanatlarının önemi ve dünya manevi mirasları listesinde kayda geçmiş olması, bizi de meraklandırdı ve bu yüzden bu aşiretin ihracat seviyesine ulaşan el sanatları ürünlerini gözden geçirmeye karar verdik.

7

Kaşkai aşiretinin dokumacılık ürünlerini halı ve kilim çeşitleri olmak üzere iki genel kategoriye ayırabiliriz. Gerçi Kaşkai aşiretinin dokuma sanatının torba gibi başka ürünleri de söz konusudur.

Fars eyaletinde yaşayan aşiretlerin arasında halı dokuma sanatı hâla en güzel el sanatı sayılır ve aşiret kadınlarının sanat ve büyük emeğinin ürünüdür. Fars eyaletinde en çok Kaşkai ve Hamse aşiretinde kadınlar halı dokuma sanatı ile uğraşır. Kaşkai aşiretinde halılar çok kısa sürede tamamlanacak şekilde dokunur, çünkü göçebe yaşamı ve yılda en az iki kez göç etmek, halı dokuma sanatına kısıtlama getiren bir durumdur. Bu yüzden aşiretlerin dokuduğu halılar genellikle küçük ebattadır. Öte yandan aşiretlerin yaşadığı çadırlarda dayandırılacak duvar bulunmadığından, halıların dokunduğu tezgahlar dikey değil, yatay vaziyettedir. Aşiretlerin kullandığı yatay tezgahlar genellikle çok ilkel ve sadedir ve en kısa zamanda kurulabilir.

8

Kilim de halı gibi, aşiretlerin el sanatları arasında yer alır. Kilim, aşiret yaşamının tazeliğini ve neşesini yansıtır. Kilimlerin motifleri ise genellikle aşiretlerin yaşadığı yemyeşil ovaların motifleridir ve Kaşkai kadınları ve kızları bu motifleri ve desenleri kilimlere yansıtır.

İran’ın çeşitli yörelerinde dokunan kilimlerin rengi doğaldır, yani kullanılan yünün rengindedir. Ancak Kaşkai aşireti dokuduğu kilimlerde farklı renkleri kullanır.

Arslan motifi, Kaşkai kadınlarının sevdiği motiflerden biridir. Arslan Kaşkai aşireti arasında tarihî öneminin yanında yiğitlik simgesidir ve Fars yöresinin Erjen ovasında eskiden yaşayan İran arslanı ile ilgisi olduğu ifade edilir. Kaşkai kilimlerinde yıldız ve diğer bazı hayvan motifleri de kullanılır.

9

Kaşkai aşiretinde dokunan kilimler tamamen yündendir. Bu kilimler genellikle 1*2 metre veya 115*200 santimetre ebadında ve pürüzsüz dokunur.

Kilimden başka Kaşkai aşiretinin kadınları yatak örtüsü ve çadırın içindeki eşyaları toplamak üzere dokudukları kalın kumaşlar da bu aşiretin önemli el sanatlarından biridir. Bu kalın kumaşlar ayrıca yorgan yerine de kullanılır ve çeşitli renklerde dokunur ve üzerinde yine çeşitli motifler göze çarpar.

Kaşkai aşiretinin dokuduğu kilimler çok ince yün tellerden dokunduğu için çok zariftir ve içinde kullanılan boya oldukça yıkanmaya ve güneş ışınlarına karşı dayanıklıdır, ki bu da Kaşkai kiliminin ününe ün katmıştır.

Bu arada kilim üretiminde yünü ermeden boyamaya ve tezgahı kurmadan dokumaya kadar tüm aşamaları Kaşkai kadınları gerçekleştirdiği belirtilmelidir.

Aşiretlerin el sanatlarında işlenen motifler ise tüm çeşitliliğine karşın tamamen dokumacıların yaratıcı zihninin ürünüdür. Bu yüzden de aşiretlerin dokuma sanatının ürünü olan halı veya kilim gibi ürünlerin motifleri fabrikaların ürünleri gibi standart ve eşit ebatta değildir ve hatta aynı aşirete mensup olan çeşitli kabilelerin ürünü olan halı ve kilimler desen, motif, boya ve ebat bakımından birbirinden farklıdır.