Bültenimizde Tahran’da düzenlenen üçlü zirvenin iktisadi amaçlarını ve ardından İran – Irak iktisadi ilişkilerini ve yine İran – Ermenistan ilişkilerini ve bir kaç kısa iktisadi gelişmeyi gözden geçirmek istiyoruz.

Geçen hafta İran, Rusya ve Azerbaycan Cumhuriyeti cumhurbaşkanlarının ikinci zirvesi Tahran’da ortak bir bildiri yayımlayarak çalışmalarını noktaladı.

İran, Rusya ve Azerbaycan Cumhurbaşkanları yaklaşık bir yıl önce ve Ağustos 2016’da Bakü kentinde düzenlenen ilk zirvelerinde bölgesel genel meselelerin yanı sıra üç özel iktisadi başlık olan Güney – Kuzey koridoru, enerji, elektrik, petrol ve doğalgaz alanlarında işbirliği ve ayrıca iktisadi işbirliğini geliştirmek amacıyla yapısal değişim alanı üzerinde anlaşmaya varmıştı.

Aslında şimdiye kadar üç ülke arasında ticareti kolaylaştırmak için  bir kaç anlaşma ve işbirliği protokolü imzalanmıştır ki bunlara ticaret anlaşması, karşılıklı yatırıma destek ve teşvik anlaşması, çifte vergi uygulamasından kaçınma anlaşması, deniz ticareti anlaşması, gümrük anlaşması, kara taşımacılığı anlaşması, hava taşımacılığı anlaşması ve konsolosluk anlaşmasını örnek vermek mümkün.

Öte yandan son yıllarda ilişkileri geliştirme doğrultusunda her üç ülkenin cumhurbaşkanları ve bakanlar düzeyinde bir çok görüşme gerçekleşti, ki bu görüşmelerin sonucunda ortak otomobil fabrikası, ilaç fabrikası ve yine petrol, doğalgaz, elektrik ve demiryolları alanları ile ilgili bir çok anlaşma imzalandı. Ancak buna rağmen üç ülke arasında gözetilebilecek ve İran’ın yanı sıra Rusya ve Azerbaycan cumhuriyetinin milli çıkarlarına hizmet edebilecek bir çok kapasite söz konusudur.

İran, Rusya ve Azerbaycan Cumhuriyeti arasında iktisadi işbirliğinin önemli boyutlarından biri ise üç ülkenin nakliyat ve ticaret kapasiteleri ve Kuzey Güney transit koridorunun tamamlanmasıdır. Hali hazırda İran ve Azerbaycan cumhuriyetinin Astara kentleri arasında uzanan demiryolu, İran’ın Kuzey Avrupa bölgesinde açılan kapısıdır. Tahran açısından İran, Rusya ve Azerbaycan Cumhuriyeti arasında üçlü teamül sadece üç ülke arasında siyasi, güvenlik, kültürel ve iktisadi kapasitelerinin değerlendirilmesi ve geliştirmesine hizmet etmekle kalmayacak, aynı zamanda oluşturulan dayanışma ile bölgede mevcut sorunların çözümünde de yeni fırsatlar oluşturacaktır.

Geçen hafta İran sanayi, maden ve ticaret Bakanı Muhammed Şeriatmedari Irak’a gitti ve Bağdat yetkilileri ile iki ülkenin özel sektörleri arasında ticari ve iktisadi işbirliğini ve özellikle Irak’ın çeşitli sektörlerinde yatırım meselesini ve bu ülkenin bu bağlamda ihtiyaçlarının karşılanmasını görüştü.

Bakan Şeriatmedari bu çerçevede Irak parlamento Başkanı Selim Ceburi, planlama Bakanı ve ticaret bakanlığı kevgili, enerji Bakanı, konut, inşaat ve belediyeler Bakanı ve merkez bankası Başkanı ile görüştü.

Hali hazırda İran ve Irak arasındaki işbirliği yolunda bazı engeller bulunuyor. bu engellerden biri bankaların arasındaki ilişkilerle ilgilidir ki bir an önce çözümlenmesi gerekir. Bu çerçevede sanayi, maden ve ticaret Bakanı Şeriatmedari, Irak merkez bankası Başkanı Ali Allak ile Bağdat’ta gerçekleştirdiği görüşmede iki ülke arasında mali ve ticari alanlarda işbirliğini geliştirme yollarını masaya yatırdı.

Bakan Şeriatemadari’nin ziyareti sırasında ele alınan bir başka konu elektrik enerjisi alanında işbirliğiydi.

Sanayi, maden ve ticaret Bakanı Şeriatmedari Bağdat’ta ayrıca Irak elektrik Bakanı Kasım Fahdavi ile Irak’ın tekfirci IŞİD terör örgütü ile savaşta tahrip edilen bölgelerinin yeniden inşa edilmesi ve özellikle elektrik santralleri inşaatı gibi konuları görüştü.

İran İslam Cumhuriyeti komşuları ile başta iktisadi projeler olmak üzere ilişkilerini geliştirmeyi iktisadi diplomasisinin öncelikleri arasında değerlendiriyor. Bu doğrultuda geçen hafta Ermenistan’ın İran büyükelçisi Artaşes Tumanyan Rezevi Horasan eyaleti valisi Alirıza Reşidian ile görüşmesinde ikili işbirliğinin geliştirilmesine vurgu yaptı. Ermeni büyükelçi Tumanyan ayrıca Rezevi Horasan valisi Reşidian’ı, Ermenistan’ın kapasiteleri ve işbirliği zeminleri ile tanışmak amacıyla Erivan’a davet etti.

Görüşmede vali Reşidian da Erivan’ın Rezevi Horasan eyaletinin sınırlarında yer alan Sarahs ve Doğarun özel iktisadi bölgelerinde yatırım yapmasını olumlu karşıladıklarını belirtti.

Gerçekte Rezevi Horasan eyaletinin Ermenistan ile başta iktisadi ve bilimsel alanlar olmak üzere çeşitli alanlarda geniş ortak işbirliği kapasiteleri bulunuyor.

Öte yandan İran’ın Ermenistan büyükelçisi Seyyid Kazım Seccadian da Ermenistan’da bu ülkenin milli meclisi Başkanı Ara Babloyan’la görüştü. Görüşmede İran ve Ermenistan parlamentoları dostluk grubunun aktifleştirilmesi ve iki ülkenin doğalgaz transiti, ulaştırma ve iktisadi işbirliğini geliştirmelerine vurgu yapıldı.

İranlı işadamlarının Ermenistan’ın iktisadi ve ticari yasaları hakkında bilgilendirilmeleri iki ülke yetkililerinin üzerinde durduğu bir başka konudur. Bu çerçevede İran vergi kurumu Başkanı Kamil Takavinejad geçenlerde üst düzey iktisadi bir heyet başkanlığında Ermenistan’ı ziyaret etti. Takavinejad ziyareti sırasında Ermenisten devlet gelirleri komisyonu Başkanı Vardan Harutyunyan ile İranlı işadamlarını daha fazla bilgilendirme ve vergi kolaylıklarından yararlanma yollarını ve böylece İranlı işadamlarının Ermenistan’da yatırım yapmaya ve iktisadi faaliyetlerde bulunmaya teşvik edilmelerini masaya yatırdı.

Hali hazırda İran ve Ermenistan arasında ikili ticaret hacmi yılda yarım milyar dolar düzeyindedir, oysa iki ülkenin Aras serbest ticaret bölgesi başta olmak üzere ikili iktisadi ve ticari ilişkilerini ve karşılıklı yatırımlarını geliştirmeleri için uygun fırsatlar bulunuyor.

Gerçekte İran ve Ermenistan bu alanda ilerleyebilmeleri için iki ülke bankalarının özel sektörün yatırımlarına destek vermeleri ve yine ikili ticaret hacmini geliştirmek için gümrük ve ticari yasalarda kolaylıkların sağlanmasına ihtiyaç duyuyor.

Geçen hafta Tahran, Pakistan’dan gelen otuz kişilik ticari bir heyete ev sahipliği yaptı. Pakistan heyeti 27 Ekim’de Meşhed, Tahran ve Zahidan kentlerini ziyaret etmek ve Tahran’da düzenlenen 2017 Expo fuarına katılmak üzere İran’a geldi. 30 kişilik Pakistan'lı heyet Meşhed kentinde kaldığı iki günde Rezevi Horasan eyaletinin üst düzey iktisadi yetkililerinin yanı sıra eyaletin özel sektör temsilcileri ile de görüştü. Heyet daha sonra 2017 Expo fuarına katılmak üzere Tahran’a geldi ve burada Tahran ticaret ve sanayi odası yetkilileri ile bir araya geldi.

Pakistanlı iktisadi aktivistler Tahran’da gerçekleştirdikleri müzakerelerinde iki ülke bankaları arasında irtibatın yokluğu ve teminat mektubu ile ilgili sıkıntı, iki ülke arasında ticaretin gelişmesi yolunda bazı önemli engeller olduğunu belirtti.

Pakistan heyetinin İran ziyareti, bundan önce İran’ın İslamabad büyükelçisi Mehdi Hünerdust Pakistan’ın Puncab eyaletinin Sialkot kentinin ticaret ve sanayi odası üyeleri ile görüşmesinde ikili ticaretin geliştirilmesine vurgu yaptığı bir sırada gerçekleşti.

İran ve Pakistan arasında 2016 yılında ikili ticaret hacmi 1.15 milyar dolar olarak gerçekleşti.

Geçen hafta 13. Uluslararası maden, maden sanayii ve makineleri fuarı (Iran Kanmin 2017) Tahran’da açıldı. Dört gün süren fuar, İran’ın kapasitelerini ve imkanlarını tanıtmak, yerli ve yabancı yatırımcıları cezbetmek ve teknoloji transferi amacıyla düzenlendi.

Fuara 146 yerli firmanın yanı sıra İspanya, Avustralya, Avusturya, İtalya, Güney Afrika, Almanya, Tayvan, Türkiye, Çin, Singapur, İsviçre, Güney Kore ve Polonya’da toplam 139 firma katıldı.

İran İslam Cumhuriyeti yüksek güvenliği, bol enerji kaynakları, uygun altyapıları ve bölgede stratejik konumu itibarı ile yabancı yatırımcıların ilgi odağında yer alıyor.

Bu çerçevede geçen hafta İran borsası kurumu yabancı mali kaynakların cezbinde artış yaşandığını belirterek İran sermaye piyasası gelişme sürecine girdiğini açıkladı.

İran sermaye piyasasında Ekim ayında yabancı yatırımcı sayısı geçen yılın aynı ayına oranla %16 artış kaydetti.

İran’da yatırım devletin güvencesi altındadır.