Мавлоно Жалолиддин Румий ҳикматлари

Мавлоно Жалолиддин ўзининг шоҳасари ва сермаъно жилодар сўзлари орқали барча қалбларга йўл топиб борган, ўзи эса борлиқда доим Комил инсонни изини изларди.

1. Дард  инсонга йўл кўрсатур.
2. Иймон намоздан яхшироқдир. Чунки намоз беш маҳал фарз, иймон эса ҳар доим.
3. Кўчанинг дайди итига хоҳ олтиндан, хоҳ юнгдан тасма тақ, барибир кўча итилигича қолаверади.
4. Куфр билан иймон, тухумнинг оқи билан сариғига ўхшайди.
5. Дон ерга кўмилади, унинг ерга кўмилиши боғу роғнинг кўкаришига сабаб бўлади.
6. Ақлинг туячига ўхшайди. Сен туясан. Ақлинг сени ром қилади, истар-истамас хоҳлаган жойига тортиб олиб боради.
7. Ақллидан келган жафо нодондан келган вафодан яхшидир.
8. Сабри йўқнинг иймони ҳам бўлмайди.
9. Аллоҳ сенинг юзингни хунук қилиб яратган бўлса, ўзинга кел, ҳам юзи хунук, ҳам одоби хунук бўлиб ўтма.
10. Шахматда пиёда йўлга чиқиб, охирида вазир бўлади.
11. Қуёшнинг нури ахлатга тушса ҳам айнимайди, чунки у нурдир.
12. Сабр – инсонни мақсадига энг тез олиб борадиган йўл кўрсатувчидир.
13. Ҳирс ифлосликларни ҳам чиройли қилиб кўрсатади.
14. Темирчиликни билмасанг, темирчи ўчоғидан ўтаётганингда соқолингни ҳам сочингни ҳам ёқасан.
15. Эгри оёқнинг сояси ҳам эгри бўлади.
16. Яхшилик ва осойишталикда барча сенга дўст-биродар бўлар. Дард ва ғамда, Аллоҳдан бошқа ким яқининг бўлар?
17. Яхши дўсти борнинг ойнага эҳтиёжи йўқдир.
18. “Сўрасак ҳам бермади”, дема. Сўрашни билмадинг, ҳеч бўлмаса ёлғон гапирма.
19. Инсонни оташ эмас, ўз ғафлати ёқар. Барчадаги камчиликни кўрар-у, аммо ўзига кўрдек боқар. Нимага қандай боқсанг, у ҳам сенга шундай боқар.
20. Инсон кулиши ила тарбиясини, кулган нарсаси ила савиясини кўрсатади.
21. Ёлғизлик — одам бўлмайдиганнинг ҳурмати ва муҳаббатидан яхшироқдир.
22. Эй Мусулмон! Одоб нима деб сўрасанг, билки, одоб — ҳар беодобнинг одобсизлигига сабр қилишдир.
23. Рўза тутиш — қийиндир, азобдир. Аммо Аллоҳ бандасини Ўзидан узоқлаштиришидан, бир дардга гирифтор қилишидан кўра яхшироқдир.
24. Ҳар тил — кўнгилнинг пардасидир. Парда қимирладими, сирлар очилади.
25. Ойнинг кечага сабр қилиши уни ойдинлатур. Гулнинг тиконга сабр қилиши гулга ёқимли ҳид берур.
26. Ёмон нафс — йиртқич қушдир.
27. Тил қозоннинг қопқоғига ўхшайди. Қимирлаб ҳиди таралдими, нима пишаётганини билиб олаверасан.
28. Тўғрилик Мусонинг асоси кабидир. Эгрилик эса сеҳргарларнинг сеҳрларига ўхшайди. Тўғрилик ўртага чиққач, барча эгриликларни ютиб юборади.
29. Қуш тилини ўрганган кимса, қуш ҳисобланмаганидек айни дамда қушларнинг душмани ва овчиси ҳисобланади.
30. Умид — хавфсиз йўлнинг бошидир.
31. Ҳар қўлингни сиққан билан дўст, жонингни сиққан билан душман бўлма!
32. Чўнтаги бой, руҳи қашшоқ бўлган инсонларнинг аҳволлари жуда жирканч. Чунки улар, ҳар нарсанинг нарҳини билишади, аммо қадрини билишмайди.
33. Инсонлардаги гўзаллик бу – юздир, юздаги гўзаллик эса – кўздир. Аммо, инсонни инсон қилган бу унинг тилидан чиқадиган – сўздир.
34. Ақл қўйдир, нафс бўри, иймон эса чўпон. Агар иймон кучли бўлмаса, нафс ақлни ейди.
35. Унутма, инсон дунёларга ҳоким бўлар лекин, ҳар доим кичкинагина қалбга асирдир!
36. Ҳақиқий дўстлар қўл билан кўз кабидирлар. Қўл оғриганда кўз йиғлайди, кўз йиғлаганида, қўл уни артади.
37. Севгидан аччиқ ширинга айланур. Севгидан мислар олтинга айланур. Севгидан лойқа чўкинди сувлар тиниқ, соф ҳолга келур. Севгидан дардлар, шифо топур. Севгидан ўликлар тирилур, подшоҳлар қул бўлур. Бу севги илм-маърифатнинг натижасидир. Бўлар бўлмас нарсаларга ғарқ бўлган инсон қандай қилиб бундай тахтга ўтириши мумкин? Нуқсонли илм қандай қилиб ҳақиқий севгини яратиши мумкин? Ҳа, севгини ярата олар, у ҳам жонсиз нарсалар севгисидир. Нуқсонли илм соҳиби жонсиз нарсада истаганининг рангини кўрганида, ҳуштак чалинса ҳам севгилисининг овозини эшитгандек бўлади.
38. Одобидан маҳрум бўлган Аллоҳнинг лутфидан ҳам маҳрум бўлур.
39. Томдан йиқилганнинг бирор парчаси топилиши мумкин. Топилади ҳам. Кўнгилдан йиқилганнинг бир парчаси ҳам топилмайди.
40. Ўтин ёнса кул бўлади. Инсон ёнса қул бўлади.
41. Чим (ўт ўлан) кеча оёқларим остида эди, бугун эса устимда турибди. Кўраяпсанми, тупроқ гуноҳлардан бошқа ҳар нарсани беркитади?!
42. Тилига ҳоким бўлмаган инсондан – дўст, кўзига ҳоким бўлмаган инсондан – ёр бўлмас.
43. Илмга етган оёқ қанотга айланур.
44. Ажал, берилганни олиб кетмасидан, берилиши керак бўлган ҳар нарсани бериб қолиш керак.
45. Дунё – олимнинг қийматсиз ўйинчоғи, аҳмоқнинг эса қийматли арғимчоғи.
46. Бир инсоннинг қандайлигини билмоқчи бўлсанг, у билан бирга ўтириб-турган дўстларига қара.
47. Ўринсиз насиҳат, кишини яралайди.
48. Ҳаётда муваффақиятга эришиш учун уч нарса керак; диққат, интизом ва ҳаракат.
49. Дардли одамнинг беқарорликлар ва туманларга тўла бир уйи бор. Дардини эшитсанг, уйига бир дераза очган бўласан.
50. Қўшниларига тузоқ қуриш, арслонларга ярашмайди.
51. Аллоҳ учун гулханга туширилиш бордир, лекин гулханга отилмасдан Иброҳимдекмисан ёки йўқми шуни аниқлаб ол. Чунки гулхан Иброҳимларни билади ва уларни ёқмайди.
52. Бутун дунёни қидириб, гўзал хулқдан кўра яхшироқ лаёқатни топмадим.
53. Қалб ойнасининг соф бўлиши, хунукдан гўзални ажарата олиши учун керак.
54. Суҳбат борки, кескир қиличга ўхшар, бўстонни, экинни кесиб бичар. Суҳбат борки, баҳорга ўхшар, ҳар томонни яшнатиб, сон-саноқсиз мевалар тугар.
55. Сени дўстингдан айирадиган сўзга қулоқ солма. У сўзда зиён бордир, зиён!