АҚШ-нинг Эронга қарши душманлиги 66 йилдан бери давом этмоқда

Америка давлати Эроннинг 28 мурдод давлат тунтаришида муҳим рол уйнаган эди. Ҳижрий-шамсий 1332 йил 28 мурдод ойида юзага келган давлат тунтаришида Американинг уйнаган муҳим ролини совуқ уруш даврида ушбу мамлакатнинг Ўрта Шарққа нисбатан дахолат этувчи стратегияси доирасида намоён бўлган сиёсатининг бир қисми деб талқин этиш мумкин.

Бу масалада нашр этилган далиллар Эроннинг сиёсий ўзгаришларида Американинг муҳим рол уйнаганини кўрсатади. Бу далилларга биноан, Америка расмийлари 1952 йилги бўҳроннинг шаклланишида ҳамда 1953 йил феврал ойида Мусаддиқ ва шоҳ ўртасидаги тортишувларда тасирчан рол уйнаган эдилар. 

Аслида, америкалик сиёсий илмлар профессори Марк Гозиюровский1987 йилда ўзининг машҳур мақоласини нашр этганида, тадқиқотчиларнинг аксарияти 1953 йилда давлат тунтаришига олиб келадиган воқеалар тўғрисида консенсусга келишган эдилар.  

Агарчи ЦРУ -нинг Эрон давлат тунтаришига алоқадор айрим ҳужжатлар 1960 йилда ўртадан йўқ бўлган бўлсада, аммо 2000 йил июн ойида нашр этилган ҳужжатларга асосан Англия хавфсизлик идораларининг намояндалари Мусаддиқ давлатини ағдариш мавзўси ва ўнинг ўрнига қарам бўлган бир ҳукуматни ЦРУ ташкилотига таклиф этишдиким, 1952 йили март ойида Американинг ижобий жавоби билан юзмаюз бўлди. 

ЦРУ 1954 йилга алоқадаор ҳужжатларнинг муқаддимасида шундай ёзган эди: "1952 йилнинг охирида Мусаддиқ давлати Эронда манфаатлари бор Ғарб мамлакатлари билан нефт бўйича келишувга келишиб олмаслиги аниқ эди".

Муҳаммад Мусаддиқ давлатини ағдариш бўйича "Аякс" амалиёти номли 28 мурдод давлат тунтаришининг мақсади шоҳ қудратини қайта тиклаш ва Эронни Америка ва Британия сиёсатлари билан тўғри келадиган давлатни Мусаддиқ давлати билан алмаштиришдан иборат эди. 

Нашр этилган ҳужжатларнинг моҳиятига кўра, давлат тунтаришининг асосий мақсади Ғарб давлатлари нефт бозорида келишиб олишлари мумкин бўлган давлат қудрат бошига келиши керак эди. 

АҚШ президентлик сайловолди рақобатлар жараёнида демкоратларнинг намояндаси Берни Сандерз 2016 йил феврал ойида Хиллари Клинтон билан қилган баҳс-мунозарасида Муҳаммад Мусаддиқ давлатига қарши давлат тунтариши ва бошқа мамлакатларнинг давлатларини ағдаришда Американинг дахолат этиши ва муҳим рол уйнашига ишора этиб, бу  янгилик эмас. Бундай дахолат этиш 50-60 йил ва АҚШ-нинг давлатларни ағдариш учун олиб борган фаолиятига бориб тарқалади. Булардан бири 1953 йилда Мусаддиқ давлатини ағдариш эди. Ҳеч қайси бир америкалик шахс Мусаддиқни танимайди. У Эрон халқининг сайлаган бош вазири эди. У АҚШ ва Британия манфаатлари сабабли қудратдан ағдарилди ва унинг натижасида Эрон шоҳининг диктаторликка айланиши эди. Бундан кейин сизлар Эрон халқининг Инқилоби билан юзмаюз бўлдингиз ва ниҳоят ана ана шу вазъиятга тушиб қолдик, -айтди.

Ўтган 40 йил давомида Эронга қарши душманлик қилган Америка ҳозирги кунда ҳам ўз душманлигини давом эттирмоқда. Эрон халқига нисбатан Американинг душманлик қилиши Эрон халқи баробарида хавфсизлик,маданий, сиёсий ва ҳарбий масалаларида мағлуб бўлиши сабабидан келиб чиқади.

Энди, 28 мурдод давлат тунтаришидан 66 йил ўтиши билан АҚШ президенти Трамп иқтисодий санкциялар ва босимлар орқали вазъиятни уша даврга қайтаришни хоҳлайди ва Эрон халқини Американинг зўравонлигига таслим этишга ҳаракат қилмоқда. 

Бугун ҳам 1950 йилгидек Америка масъуллари бўҳроннинг олдини олиш учун бундай хатти-*ҳаракат кўмак беради деб уйлашади. Америка президенти бу заминда келишилган ядровий келишувдан биртомонлама чиқди ва санкциялар жорий этиш билан Эронни яккалантириб қуйишга ҳаракат қилмоқда. 

Америка ташқи ишлар вазири Майк Пампео Эронга қарши таҳқирловчи 12 шарт-шароитни қуйди.  Умуман олганда, Калифорниядаги Инқилобга қарши айрим омиллар Эронда сиёсий тизимни ўзгартириш учун Америка сайъ-ҳаракат қилиш зарурлигини таъкидлашади. Ҳолбуки, оз вақтдан кейин Америка президенти Трамп шарт-шароитсиз Эрон билан музокара қилиш ҳақида нутқ сўзлади. 

Шак-шубҳасиз, Эрон халқининг қудратига тарих гувоҳлик беради ва тажовузкорларга Эроннинг барча ишларини ўз қўлига олган Америка ва Британияга қарши қудрат билан якун бериш учун Эрон Ислом Жумҳурияти тизими ғалба қозонишини кўрсатди. 

Чунончи, Исломий Инқилоб муаззам раҳбари Оятуллоҳ Хоманаий ҳазратлари баён этганларидек, фитна-найранглар, босимлар ва таҳдидлар баробарида Эрон халқининг мағлуб бўлмаслиги азиз ислом дини баракатидан келиб чиққан.

Милодий 1950 йилги сиёсатлардек, Трамп давлатининг мақсади иқтисодий ричаглардан стратегик  восита чсифатида фойдаланишдан иборат.

Америкалик тарихшунос Григорий Баронинг фикрига кўра, нефтга қарши санкция жорий этиш билан Эрон тизимини ўзгартириш учун Трампнинг олиб бораётган сайъ-ҳаракати 28 мурдод давлат тунтаришидан илдиз олади. 

Америка Эрон халқи ва Исломий Жумҳурият тизимини бирлашгани ва ҳамжиҳат эканлигини қабул қила олмайди. Шунинг учун Американинг Эронга қарши душманлиги Баржом ядровий келишувидек келишувлар ёки музокара қилиш билан ҳал этиб бўлмайди. Америка минтақада Арабистон ва Исроилни биринчи шерик деб билса ва улар билан муштарак манфаатларга эга бўлса табиийки, Эрон ислом Жумҳурияти тизимининг истиқлолига тоқат қила олмайди.