Тоғли Қорабоғ минтақасида Россия ва Туркия ўртасидаги ихтилофлар
-
Тоғли Қорабоғ минтақасида Россия ва Туркия ўртасидаги ихтилофлар
Арманистон ва Озарбайжон Республикаси билан Россия тинчлик 10 миддадан иборат келишувда Туркиянинг тинчликпарвар кучларининг номи келтирилмаган бўлсада, аммо Анкара расмийлари Боку давлатининг ҳимояси билан Тоғли Қорабоғ минтақасида ҳарбий ҳузур топишни таъкидламоқда.
Айни пайтда Қорабоғ минтақасида ҳарбий ҳузур топишга боғлиқ масалани Туркия расмийларининг таъкид қилиши Озарбайжон Республикасининг қарши томони, яъни Арманистон томони Қорабоғ минтақасида Россия ҳарбий кучлари ҳузур топишини таъкидламоқда ва Тоғли Қарабоғда Туркия ҳарбийларининг ҳузур топишига жиддий мухолифат қилмоқда.Ҳақиқатан ҳам айтиш керакки, Қорабоғ минтиқасида Туркия ҳарбийларининг ҳузур топишини Анкаранинг босим ўтказиши Москва ва Туркия ўртасида ихтилоф вужудга келиши сабабига айланган.
Қорабоғ минтақасида кузатувчи кучлар сифатида Туркия ҳарбийларини жойлаштириш масаласи Москва ва Туркия ўртасидаги энг асосий ихтилофдир.
Исми фош этилишини истмаган турк расмийси шундай деб айтди: "Россия нуқтаи назаридан Қорабоғ минтақасида Туркия ҳурбийларининг ҳузур топиши зарурий эмас ва Арманистон, Озарбойжон Республикаси ва Россия ўртасида келишилган охирги келишув матнини эътиборга олган ҳолда, Қорабоғ минтақасида фақат Россия тинчликпарвар кучлари жойлашиши кераклиги а таъкидланган"
Шак-шубҳасиз ўҳр бир хорижий мамлакатнинг ушбу минтақада ҳузур топиши ушбу мамлакатга салбий таъсир етказади. Азарбайжон Республикаси ҳозирги шароитда қудратли мамлакат саналади ва ўзининг ер яклихтликлари ва ўз истиқлолини ўзи муҳофазат эта олади. Айниқса, бу мамлакат 28 йил низо ва тўқнашувлардан сўнг охир-оқибат Арманистон ҳарбийлари билан урушда 30 йил давомида Озарбайжоннинг 20 фоиз ер ҳудудларини ўз назоратига олган Арманистонни орқага чекиниш ва таслим бўлишга мажбурлашга муваффақ бўлди. Табиийки, Озарбайжон Республикаси каби мамлакат ўз истиқлоли давом этиш ва уни муҳофазат этиш учун хорижий ёрдамлар, айниқса Сурия, Ироқ, Ўт Ер денгизи шарқида ва ҳатто Ливияда гирифтор бўлиб қолган Туркиянинг кўмакларига эҳтиёж сезмайди.
Шу муносабат билан бир неча йил олдин сиёсий масалалар бўйича эксперт сифатида Кавказ минтақасининг ўзгаришларини аниқ башорат этган сиёсий масалалар бўйича эксперт ва Ардабил вилоятида валий фақеҳ намояндаси Оятуллоҳ Сайид Ҳасан Омулий шундай фикр билдиридаи: "Эрон Ислом Жумҳурияти йиллар давомида Минск гуруҳининг уйнайдиган роли бефойда эканини ишонтришга ҳаракат қилди. Натижада Озарбайжон томони ўз ерларини қайтариб олишга жиддий ҳаракат қилди ва уруш орқали ўз ҳудудларини озод этишни бошлади. Бунга қарши бундан айримлар рози эмаслар. Масалан, Туркия расмийлари 10 моддадан иборат Қорабоғ тинчлик келишувига мухолифат қилишмоқда, аммо уни қўллаб-қувватлайдилар деб жилвалантиришади. Ҳақиқат шундаки, Туркия Озарбойжон Республикасига кўмак берди, аммо ушбу урушда муҳим рол уйнолмади."
Ҳар ҳолда шак-шубҳа йўққи, Озарбайжон Республикаси ҳудудида бегона мамлакатнинг ҳузур топиши ушбу мамлакатнинг ер яклихтлиги ва истиқлолига зарар етказади. Бу ҳам бўлса, Озарбайжон Республикаси урушдан зарар кўрган ҳудудларни қайта қуриши лозим ва бу учун осойишталикка эҳтиёж сезади. Ҳолбуки, Туркия ўзининг барча қўшни мамлакатлари билан даъво қилмоқда ва келажакда Боку давлатига мушкулот келтириб чиқариши мумкин. Айни пайтда Арманистон билан урушда Озарбайжон Республикасига кутилмаган ёрдам кўрсатишни иддао қилган Анкара расмийлари нега ўзларини Илҳом Алиев ҳукумати ғалабасига шерик деб билишади?Россия ва Туркия ўртасидаги ушбу ихтилофлар шуни кўрсатадики, Анкара расмийлари Озарбайжон Республикасига кўмак бериши масаласида ўзига хос мақсадни назарга олишган. Демак, бу масалада ўзларини ҳақ ёки нуфузга эга деб билишлари мумкин эмас.
Умуман олганда, шуни таъкидлаш лозимки, Россия ва Туркия ўртасида вужудга келган ихтилофлар шундан далолат берадиким, бу мамлакат Озарбажон Республикаси билан муштарак ҳамкорликларини бошлаганидан бери Озарбайжон Руспубликасига ўз талабларини юклатиш пайидадир. Дарҳақиқат, Анкара расмийлари Азарбайжон Республикасини Россия билан зиддиятини кучайтиришга ундашга умид қилишмоқда ва ушбу мамлакатдан Тоғли Қорабоғ минтақасида турк қўшинларини қабул қилишини сўрашга ҳаракат қилмоқда.
