Эрон бўйлаб саёҳат (14)
Ушбу дастур Чаҳормаҳол ва Бахтиёрий вилоятини таништиришга бағишланган
Ғарбий Эронда ва Загрос тоғлари яқинида саёҳатимизни давом эттириб, Чаҳормаҳол ва Бахтиёрий вилоятига етиб борамиз. Бу ерда Эроннинг энг гўзал минтақаларидан бири бўлиб, унинг бурчакларида юзлаб бир неча минг йиллик тарихий обидалар ва яширин хазиналар каби бетакрор ва номаълум табиий диққатга сазовор жойлар жойлашган.
Шаҳрекурд - бу вилоятнинг маркази ва Эроннинг энг совуқ шаҳарларидан бири бўлиб, денгиз сатҳидан 2066 метр баландликда жойлашган ва Эроннинг томи сифатида танилган. Инсониятнинг энг қадимий масканларидан бири дейиш мумкин бўлган ушбу вилоятда кўплаб тарихий обидалар, сайёҳлик масканлари, гўзал табиати бор. Шаҳрекурддан 20 км узоқликда жойлашган Ҳафшанжон шаҳрининг қадимий тепаликлари ва қадимий тарихий обидаларида топилган энг қадимги кулолчилик ва тош қуроллар маълумотларига кўра, бу вилоят эрамиздан аввалги ВИИ минг йилликка тўғри келади ва Чаҳлрмаҳол ва Бахтиёрийнинг 9000 йиллик тарихини акс эттиради.
Загрос тоғларида қорнинг тўпланиши ва минтақанинг баланд тоғларининг эриган қорларидан сув тўпланиши Эроннинг жануби-ғарбий ва марказий қисмидаги энг машҳур доимий дарёлар, яъни "Карун", "Заяндеҳруд" ва "Дез" дарёларидан келиб шаклланишига асос бўлган. Эман ўрмонлари, дўлана ва бошқа баргли ўсимликлар, шунингдек, шаршаралар, лагуналар, ғорлар, мўл-кўл сувли булоқлар, қўриқланадиган ҳудудлар, сайр ва гирдоблар вилоятнинг ажойиб табиий диққатга сазовор жойларидан бўлиб, бу вилоятни жаннатга айлантириб, табиатни севувчиларга айланган.
Чаҳормаҳол ва Бахтиёрий вилояти аҳолиси икки қисмга, Чаҳормаҳол ва Бахтиёрийга бўлинган. Чаҳормаҳол одатда ўз шеваси билан форс ва турк тилларида, Бахтиёр шевалари эса Лори тилининг бир тармоғи бўлган Бахтиёр шевасида сўзлашади. Бахтиёр қадимдан катта Бахтиёр қабиласининг кўчманчи қабиласи бўлган.
Дўстлар, табиий диққатга сазовор жойлар билан бир қаторда, биз ушбу шаҳарнинг тарихий жойларини зиёрат қиламиз ва сизларни Шаҳрекурд ва қўшни шаҳарлардаги қимматли тарихий обидалар билан таништирамиз.
"Масжид Жоме" ёки "Масжид Хон" Шаҳрекурднинг эски қисмида ва деярли шаҳар марказида жойлашган. Бу масжид ҳижрий 13-аср охирларига тўғри келади ва Шаҳрекурддаги тарихий ва диний бинолардан бири бўлиб, “Ҳаж Муҳаммад Ризохон Сутуда” буйруғи билан тахминан 2500 квадрат метр майдонда қурилган. Бу масжиднинг шимол, шарқ ва ғарбий йўналишларда учта кириш эшиги бўлиб, етти рангдаги гўзал безак ва кошинлар ҳар бир ташриф буюрувчининг эътиборини тортадиган диққатга сазовор жиҳатлардандир. Бу масжид катта ҳовлиси, тўртта айвонли, кўп сонли айвонлари, ёз ва қиш учун мўлжалланган минора ва навлардан иборат бўлиб, 1977 йилда 1543-рақам билан Эрон миллий ёдгорликлари коллекцияси сифатида рўйхатга олинган.
Шаҳрекурд масжидининг жануби-ғарбида “Ҳаммамхон” жойлашган бўлиб, у масжид билан бир вақтда ҳижрий 1270 йилда қурилган. Бу тарихий бино ҳам “Ҳожи Муҳаммад Ризохон” томонидан қурилган бўлиб, унинг гўзал меъморчилиги ва мустаҳкамлиги унинг хусусиятларидандир. Ушбу тарихий обиданинг Шаҳрекурд масжиди ёнида жойлашгани қимматли ва тарихий мажмуани ташкил этган.
Шаҳрекурднинг туристик диққатга сазовор жойларидан яна бири бу шаҳарнинг Археология музейи бўлиб, у неолит даврига оид қадимий ашёлар мавжудлиги билан тарихга қизиқувчилар орасида катта аҳамиятга эга ва қадрлидир. Шунингдек, ушбу музейда Чаҳормаҳол ва Бахтиёрий вилояти тарихининг қарийб 9 минг йиллик энг қадимий қолдиқларини кўришингиз мумкин. Суяк қуроллари, кичик ва катта тош буюмлар ва лойдан ясалган ҳайкаллар, қора рангдаги геометрик нақшлар билан безатилган нўхат сопол идишлар, косалар, стаканлар бу музейда сақланадиган неолит даврининг биринчи сунъий буюмлари, қурилган асбоблар ва жиҳозлардир.
махсус техника ва кўникмалардан фойдаланган ҳолда ва ўша давр маданияти ва сивилизациясини ифодалайди. Ушбу музейда Аҳамонийлар даврига оид миххат ёзуви ҳам мавжуд.
Шаҳрекурднинг энг гўзал тарихий обидаларидан бирини кўриш учун бу шаҳардан бироз узоқлашиб, Чалештар шаҳрига боришимиз керак. Бу шаҳар Шаҳрекурддан саккиз километр узоқликда жойлашган бўлиб, унда "Чалештар қалъаси" номи билан машҳур бўлган қадимги Эрон тарихининг қимматли тўплами мавжуд. Ушбу тарихий ёдгорлик меъморчилигини Европа меъморчилиги ва унинг Қожар даври меъморчилиги билан уйғунлиги намунаси сифатида таништириш мумкин.
Сотоуда Чалештар уйи Қожар даврининг охирида қурилган ва Чалештар қалъасининг ички ва ҳукмрон қисми сифатида қурилган Чалештар қалъаси ёки қалъасининг бир қисмидир. Афтидан, ҳижрий 14-аср бошларида ва ҳижрий 1323-йилда қасрнинг бу қисмининг асосий биноси ишлатилган бўлиб, у ерда безак ва меъморчилик гўзал ва диққатга сазовордир. Рассом томонидан ўйилган афсонавий мавзудаги қимматбаҳо расмлар ва тошдан ясалган плинтуслар ушбу тарихий асарда ишланган безаклар сирасига киради. Ушбу тарихий мажмуада “Меҳнат ва ҳаёт музейи”, “Антропология музейи”, “Тош асарлари музейи” номли учта музей ташкил этилган бўлиб, уларда тирик меҳнат қуроллари, қишлоқ хўжалиги қуроллари, қишлоқ кийимлари, ёзув ва битиклар каби ашёлар намойиш этилган.
(Чалештар қалъаси)
Шаҳрекурднинг яна бир диққатга сазовор жойи - Амир Мофахм қалъаси мажмуаси (Дезак қалъаси). Шаҳрекурддан 32 км узоқликда жойлашган Дезак қишлоғидаги энг ажойиб тарихий, маданий ва санъат ёдгорликларидан бири сифатида жойлашган. Бу қалъа ҳижрий 1325 йилда Амир Мофахм номи билан машҳур Лотфалихон томонидан қурилган бўлиб, икки қаватли ва тўрт минорали ва 5000 квадрат метрдан ортиқ майдонга эга. Ушбу бинода декоратив меъморчилик санъатининг барча турлари диққатга сазовордир. Одатда биринчи қаватда ишлатилган.
Ушбу қасрнинг безаклари орасида тош нақшлар, ошхонадаги чиройли гипс, ойна ишлари, мозаик ва нақшли ёғоч эшиклар, декоратив иситгичлар, хоналарнинг ёғоч рамкалари, мозаик кафел рамкалари ва чиройли ғишт ишлари мавжуд. Овқатланиш зали ва юқори қаватдаги ойна хонаси бу бинонинг энг қизиқарли ва чиройли қисмларидан биридир. Бу қалъанинг ёғочдан ясалган кириш эшиги қалин ва катта бўлиб, иккита нисбатан оғир зарбалар билан айвонга очилади.
Дезак қалъаси ўз ҳаёти давомида кўплаб воқеаларга гувоҳ бўлган, уларнинг энг муҳими конституциявий жараёнда рол ўйнаган.
Али Акбар Деҳхода Биринчи жаҳон уруши йилларида мана шу қасрда бўлиб, мавжуд кутубхонанинг қимматли манбаларидан фойдаланган ҳолда ўз луғатини ёзганлиги унинг аҳолисининг илм-фан ва адабиётга бўлган қизиқиши ва қизиқишидан далолат беради.
Сўнгги йилларда Дезак қалъа саройи ҳудудидан унумли фойдаланиш мақсадида ушбу тарихий-маданий мажмуада кийим-кечак музейи ва тош музейи ташкил этилди. Ушбу қалъанинг кийим-кечак музейида шаҳарлар, қишлоқлар ва Чаҳормаҳол ва Бахтиёрийнинг махсус ҳудудлари кийимлари намойиш этилган. Ушбу тарихий мажмуа ҳудудида тош музей ҳам очилган бўлиб, унда тарихий-маданий тош ёдгорликлар, жумладан, устунлар, тахтлар, қадимий тошлар, тегирмон тошлари, экстрактор тошлар ва бошқалар сайёҳлар, саёҳатчилар ва кенг жамоатчилик эътиборига ҳавола этилган. Бу қасрда бир қанча тарихий филмлар суратга олинган ва ҳар йили бу тарихий қишлоқ ва унинг қасрига кўплаб гуруҳлар ташриф буюришади. Шуни эслатиб ўтиш жоизки, Дезак қалъаси тарихий обидаси 1989-йилда Эроннинг миллий ёдгорликлар рўйхатида 1731 рақами билан рўйхатга олинган.
Дўстлар, шаҳрекурднинг гўзал ҳудудига саёҳатимиз тугади. Умид қиламизки, биз сизни ушбу ҳудуднинг ноёб гўзалликлари билан таништиришга муваффақ бўлдик.
