Эрон бўйлаб саёҳат (23)
Гўзал Эронга саёҳатимиз давомида гўзал Язд шаҳрига ташриф буюрдик. биз билан бўлинг.
Саёҳатимизни гўзал Эронда давом эттирамиз, Эрон саҳросининг гавҳари бўлмиш тарихий “Язд” шаҳрига ташриф буюрамиз. Хиёбонларида, тор ва тарихий кўчаларида сайр қилиши билан ҳалигача лой ва тупроқ ҳиди аниқ сезилиб турадиган шаҳар ўтмиш изидан борди.
Язд ўзининг гўзал ва бетакрор диққатга сазовор жойлари билан ҳар йили кўплаб сайёҳлар ва саёҳатчиларни ўзига тортадиган тарихий ва ноёб вилоятлардан биридир. Эроннинг марказий қисмидаги Язд вилоятининг маркази Язд шаҳри Эрондаги биринчи тирик ғишт шаҳри ва Италиянинг Венеция шаҳридан кейин дунёдаги иккинчи энг қадимий тарихий шаҳардир. Айни пайтда Язд Эрондаги биринчи шаҳар бўлиб, унинг номи ЮНЕСКОнинг Жаҳон мероси рўйхатига киритилган. Язд диний бинолар, зиёратгоҳлар, масжидлар, ҳусайниялар, зардуштийлар зиёратгоҳлари, тарихий уйлар, сув омборлари, тарихий боғлар, шамол тигирмонлари ва бозорларни ўз ичига олган Эрон санъати, маданияти ва сивилизациясининг хазинасига эга. Бу шаҳар ўзининг ноёб диққатга сазовор жойлари туфайли "Шамоллар шаҳри", "Ибодат уйи", "Билимлар ва ҳаракат уйи", "Велосипедлар шаҳри", "Ширинлар шаҳри", "Шаҳарлар шаҳри", "Акведуклар шаҳри” ва “Оловли ва қуёшли шаҳар” каби кўплаб номларга эга.
Язд шаҳрига ташрифимизни тарихий контекст ва шаҳар марказидаги Амир Чахмоқ майдонидан бошлаймиз. Бу бозор, таянч, масжид, иккита сув ҳавзаси ва мақбара каби бир қатор турли биноларни ўз ичига олган тарихий ва муҳим майдон бўлиб, Язддаги энг муҳим тарихий ва туризм мажмуаларидан бири сифатида танилган. Ушбу биноларнинг ҳар бири ўз қийматини оширадиган ўзига хос хусусиятларга эга. Шу сабабли, бу биноларнинг барчаси Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатига киритилган. Амир Чахмоқ майдони ҳижрий ИХ аср ва темурийлар давридан Эрон устидаги асар бўлиб, Амир Жалолиддин Чахмоқ томонидан қурилган. У Шоҳрух Теймурийнинг саркардалари ва ҳукмдорларидан бири бўлган. Майдон атрофидаги бўшлиқлар вақт ўтиши билан жуда ўзгарган бўлса-да, бугун кўз ўнгимизда тургани тарихий ва кўзни қамаштирувчи асар сифатида ажралиб туради.
Амир чахмоқ майдонининг энг ҳайратланарли хусусиятларидан бири унинг шарқида катта палма дарахтининг мавжудлигидир, у Ҳайдария палма дарахти номи билан машҳур. Бу дарахт бу ерда ҳижрий 1229 йил буён мавжуд.
Бу дарахт халқ томонидан Нахл Гардани деб номланган маросимда кўтариладиган улкан ёғоч тобут бўлиб, Муҳаррам мотам маросимининг рамзи ҳисобланади. Шу ойнинг биринчи ўн кунлигида қора ва яшил матолар билан қопланган тобутлар мотамчилар томонидан кўтарилиб, йил давомида Ҳусайния ва масжидларда сақланади.
Амир чахмоқ майдонининг кафт ўлчамлари 5,8, 5,8×5,8 метр бўлиб, Язд вилоятидаги энг катта палмалардан бири ҳисобланади. Бу кафт чинни тугунлар ва йирик тўсинлар билан ўйилган ёғоч панжарадан иборат бўлиб, унинг умумий шакли сарв дарахти (эркинлик рамзи) шаклида.
Амир Чаҳмоқ масжиди майдоннинг жануб томонидаги майдондаги энг қадимий бино бўлиб, унинг қурилиши ҳижрий 841 йилда якунланган.
Бу масжиднинг қишки ва ёзги икки биноси бор. Унинг ёзги қисмида ва қурбонгоҳ тепасида жуда чиройли шамол бор. Қишки бинонинг қизиқ томони шундаки, у кириш даҳлизнинг икки томонида жойлашган ва унинг ёруғлиги мармар билан таъминланган.
Бу масжид тепасида яшил кошинлар билан қопланган кависли ва дарз кетган гумбаз бўлиб, унинг атрофида Қуръони Карим сураларидан бирининг куфий ёзувида битилган битик ўрнатилган.
Асосий ҳовлининг қурбонгоҳи мозаик плиткалардан ясалган бўлиб, ўртасига жуда чиройли мармар ўрнатилган могҳарнас биносидан иборат.
Бу масжиднинг иссиқ уйи ёки жамоат уйининг иккита ёғоч эшиклари бўлиб, устига “Ла илаҳа иллаллоҳ”, “Муҳаммад Расулуллоҳ” ва “Али Валиятуллоҳ” сўзлари насх ёзувида ўйилган ва икки ёзув орасига ўйиб ёзилган.
Амир чаҳмоқ майдонининг шарқида жойлашган бозор Низомуддин ҳожи Қанбар Жаҳоншоҳий томонидан қурилган бинолардан биридир. Жаҳоншоҳ Қора Қуюнлунинг буйруғи билан Яздда ҳокимият тепасига келганида, Яздда кўплаб иншоотлар қурдирган бўлиб, улардан бири ҳунармандчилик буюмлари олди-сотдиси билан шуғулланадиган Бозор саройи бўлиб, бугунги кунда у Хожи Қанбар бозори номи билан машҳур.
Ҳижрий 10 асрда бу бозорда Язднинг Ҳусайния ва Такояларига ўхшаш гўзал ва баланд бино қурилган. Аксарияти моқелли кошинлар билан безатилган бу улкан бино Язднинг рамзларидан биридир.
Бу бозорда газлама, тилла ва гилам сотишдан ташқари, мозори устахоналари (хина баргларини майдалаш жойи, табиий ранг), қандолатчилик цехи (кунжутдан ҳолвагача) ва пахта ва жун толаларини бўяш жойи бўлган бўяш цехлари мавжуд.
Майдоннинг шимолида Амир Чахмоқнинг рафиқаси “Биби Фотима Хатун” қабри жойлашган. У масжид ва ушбу майдоннинг асосчиси бўлиб, бу ҳудуд равнақи учун катта саъй-ҳаракатлар қилган ва ҳижрий 9 асрда оламдан ўтган ва унинг хизматлари учун халқ унинг хотирасини қадрлайди. Бино гумбазли тунги гумбазли ва яшил кошинлар билан қопланган хонадан иборат. Бинонинг ички қисми гипсдан қилинган ва бир қатор мозаик плиткалар Могҳарнасда унга алоҳида таъсир кўрсатди.
Амир чаҳмоқ мажмуасининг яна бир қисми унинг сув омборлари бўлиб, улардан бири Биби Фотима қабри рўпарасида жойлашган бўлиб, бугунги кунда зурхонхона вазифасини ўтамоқда. Яна бир сув омбори бозор ёнида жойлашган ва Язд сув музейининг бир қисмидир.
Ҳурматли дўстлар, бугунги дастур сиз учун қизиқарли бўлди деб умид қиламиз. Язднинг бошқа тарихий диққатга сазовор жойларини зиёрат қилиш учун кейинги дастуримизга қўшилинг.
