Эрон бўйлаб саёҳат (28)
Бугунги дастуримизда тарихий Керман шаҳрига ташрифдан сўнг Кермандаги энг сирли бинолардан бири бўлган Керман тош музейи ёки "Гонбади Жаблия"ни зиёрат қиламиз.
Салом дўстлар, шуни билиш қизиқки, Кирмон вилояти музейлар вилояти сифатида танилган. Бугунги дастуримизда тарихий Керман шаҳрига ташрифдан сўнг Кермандаги энг сирли бинолардан бири бўлган Керман тош музейи ёки "Гонбади Жаблия"ни зиёрат қиламиз. Кўп йиллар ўтишига қарамай, Гонбади Жаблия ҳали ҳам тик турибди.
Бу қимматбаҳо бино саккизбурчак шаклида қурилган ва уни қуришда фойдаланилган материалларнинг асоси тош бўлган. Бу бинонинг ҳар икки томонида саккизтадан, кенглиги икки метрли эшиклар мавжуд. Ҳозирги вақтда бинонинг мустаҳкамлиги туфайли еттита эшик тош билан қопланган ва фақат битта эшик очиқ турган. Жаблия гумбазининг томи ғиштдан бўлиб, ичи чиройли кўрпа-тўшаклар билан безатилган. Деворларда ишлатиладиган материаллар ташқи томондан гипсли оҳак ва ички томондан оҳак билан қопланган каркас тошдир. Афсуски, ҳозирги кунга қадар тадқиқотчилар Жаблиянинг қадимий тарихи ҳақида тўғри ва ишончли маълумотларга эриша олмадилар. Аммо унинг тузилишидан шуни тахмин қилиш мумкинки, у сосонийлар даврининг охирида қурилган ва илк ислом даврида қайта тикланган ёки илк ислом даври меъморлари уни Сосонийлар даври меъморчилигидан илҳомланиб қуришган. Жабалия гумбази ҳижрий 1316 йилда Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатида рўйхатга олинган.
Бу жой 2004 йилда Керман тош музейига айлантирилди. Турли тарихий даврларга оид 120 дан ортиқ ўйилган тошлар, жумладан минг йиллик Рабар тоши, Салжуқийлар даврига оид Хожа Атабак қабр тоши ва бир қанча тош вақф намуналари энг муҳим тош битиклар сирасига киради.
Кирмон вилояти Эроннинг энг йирик вилояти бўлганлиги сабабли, тарих давомида турклар, лорлар, лаклар ва балужлар каби турли этник гуруҳларнинг Кермон вилоятига кўчиши туфайли бу ҳудуднинг турли шаҳарларида турли хил маҳаллий лаҳжалар ва шевалар яратилган. Шунинг учун, бу вилоятда турли лаҳжалар мавжуд. Кермонда турли этник гуруҳлардан ташқари бир неча минг зардуштийлар ва озчилик яҳудийлар ҳам яшайди. Бу шаҳарда диний озчиликлар ўз маросимларини эркин ўтказадилар. Зардуштийларнинг ўзига хос энг йирик байрами бўлган қадимий аср байрами ҳар йили феврал ойида Кирмон шаҳрида ўтказилади ва 2012-йилдаги Кирмон асрининг нишонланиши Эрон миллий маданий ёдгорликлари рўйхатига киритилган.
Оловли ибодатхона ёки зардуштийларнинг Кермон ибодатхонаси милодий 1303 йилда ташкил этилган. Оловли ибодатхона биноси ғиштдан иборат бўлиб, бошига учта сўз ўйиб ёзилган (Ҳумат, Ҳўхт ва Ҳорашт) эзгу фикр, эзгу сўз ва эзгу амални билдиради. Ушбу олов ибодатхонасининг асл биноси 4000 квадрат метр майдонда қурилган ва кейинчалик ўнлаб зардуштийларнинг саъй-ҳаракатлари билан бу майдон 8000 квадрат метр майдонга кенгайтирилган ва ҳозирда мажлислар зали, овқат зали, кутубхона биноси, компютер маркази, ёрдам маркази мавжуд. Эрон зардуштийларининг антропология музейи, уюшма котибияти, бошқарув кенгаши мажлислар зали ва диний дарслар учун ўқув биноси, буларнинг барчаси Кирмон зардуштийлар уюшмаси томонидан бошқарилади. Зардуштий руҳонийларининг фикрича, бу олов ибодатхонасидаги олов бир неча минг йиллардан буён мунтазам ёниб келаётган Ҳиндистондан бу олов ибодатхонасига кўчирилган оловдир.
Кермон Зардуштийлик музейи ҳижрий 1370-йилларда ишга туширилган ва 1380-йилда ниҳоясига етган дунёдаги биринчи Зардуштийлик ҳужжатлари ва антропология музейи. Ушбу музей расман милодий 2005 йил 10 июлда очилган. Кермандаги Зардуштийлик музейининг бир қисми каминлар, ёғ ёқилғилари, майин ўчоқлари ва лола лампаларига бағишланган. Музейдаги энг қадимий ашёлардан бири бу икки юз йилдан ортиқ тарихга эга бўлган Гата қўлёзмаларининг жилдлиги ва 1207 йил ўймакорлиги ёзилган қўлёзмалардир. Ушбу музейнинг қимматли қисмларидан бири ҳужжатлар бўлимидир.
Ушбу музейда 50 йилдан 150 йилгача бўлган аёллар кийимлари сақланади, уни Аҳамонийдан сосонийгача бўлган ҳужжатларда кўриш ва зардуштий аёлларнинг кийимларини кўриш мумкин.
Кермон олов ибодатхонаси 2001-йилда Эрон миллий ёдгорликлари рўйхатида 4190-рақам билан рўйхатга олинган. Ҳозирги кунда Кермон олов ибодатхонаси мажмуаси зардуштийларнинг Кермондаги энг йирик ва энг ҳурматли ижтимоий маскани бўлиб, зардуштийлардан ташқари ўн мингдан ортиқ зиёратчилар ҳам бор. сайёҳлар бу ерга ҳар йили ташриф буюришади.
Ҳурматли дўстлар, Керман шаҳри билан танишиш учун Кермон саноат санъати музейига ташриф буюрганингиз маъқул. Бу коллекция аслида эронлик рассомларнинг замонавий асарлари музейи ва албатта ундаги асарлар фақат эронлик таниқли шахсларга тегишли эмас, балки жаҳон рассомларининг бир қанча машҳур асарлари ҳам мавжуд. Уни номланишига сабаб унинг эгаси профессор Али Акбар Санъатий номи билан боғлиқ бўлиб, у ҳам ушбу музейдаги асарларнинг ярмига тегишли.
Ушбу музейдаги асарларнинг 83 таси ўтмиш ва замонавий Эрон рассомларига, 16 таси эса айрим хорижий рассомларга тегишли. Профессионал ҳайкалтарош профессор Али Акбар Санъатий мамлакатда ҳайкалтарошлик ва ўймакорлик бўйича ноёб асарларга эга бўлиб, Кермон вилоятининг машҳур ва хайрихоҳларидан бири, шунингдек, Керман саноат меҳрибонлик уйи асосчиси бўлган. Бу маданиятли ва олижаноб устоз ниҳоят 1973-йилда оламдан ўтди ва унинг набираси ва бир гуруҳ ижодкорлар саъй-ҳаракати билан Замонавий санъат музейи ташкил этилди.
Ҳурматли дўстлар, Кермон Эроннинг гўзал шаҳарларидан бири бўлиб, сиз ташриф буюришингиз ва унинг мўъжизалари ва ажойиботлари билан танишишингиз керак. Албатта, Кермон гўзалликларини ундаги санъат ва тарихий обидалар билан чеклаб қўймаслик керак, чунки бу ҳудуднинг иссиқ қонли халқининг маданияти, ўзига хос меҳмондўстлиги ҳам алоҳида аҳамиятга эга. Кейинги дастурда биз билан Кермон ҳақида кўпроқ билиб олинг.
