Эрон бўйлаб саёҳат (31)
Ушбу дастурда биз гўзал ва кўҳна Жирофт шаҳрини зиёрат қилдик.
Ассалому алайкум дўстлар, Кирмон вилоятига ташрифимиздан сўнг биз Эрондаги энг йирик археологик ёдгорлик Жирофтга ташриф буюришни режалаштирмоқдамиз. Агар сиз тарих ва археологияга қизиқсангиз, албатта Жирофт шаҳрига саёҳат қилишингиз ва ундаги сайёҳлик жойлари, археологик ёдгорликлар ва тепаликларни кўришингиз керак.
Жирофт Эроннинг яна бир тарихий ва гўзал шаҳри бўлиб, у Кермондан 230 км жанубда жойлашган. Бу шаҳар табиий гўзалликлар ва бу заминнинг бой ва қадимий сивилизациясини кўрсатадиган кўплаб тарихий диққатга сазовор жойларга тўла. Бир неча минг йиллик Жирофт сивилизацияси энг номаълум ва сирли инсоният сивилизацияларидан биридир. Жирофт сивилизацияси Қадимги Шарқнинг энг қадимий сивилизацияси, стратегик географик жойлашуви ва қадимги Шарқнинг буюк маданиятлари ва сивилизацияларининг алоқа йўлида жойлашганлиги сабабли, милоддан аввалги 3 минг йилликнинг бошларида саноат ишлаб чиқаришида муҳим ва бой маданий йўналиш бўлган ва қишлоқ хўжалиги ва фаолияти Санъат минтақасига айланиб, қадимги Шарқдаги ибодатхоналар ва қироллик саройларининг саноат эҳтиёжларининг муҳим қисмини экспорт ёки хом ашё учун ишлаб чиқарилган маҳсулотлар шаклида таъминлаган. Аммо археологик қазишмалар ва ҳудудни ҳар томонлама ўрганиш ҳали бошланғич босқичда. Шубҳасиз, Жирофт маданияти ва сивилизацияси ютуқлари билан танишиш (шумер матнларида "Арте / Арта" деб юритилади) дунёнинг кўзини Месопотамиядан ушбу минтақага ва яна бир бор Эрон ўлкалари аҳолисининг дунё тамаддуни ва инсоният билимини ривожлантириш ролини яхшироқ кўрсатиб бериши мумкин.
"Арбат" ёки "Санъат" - бошқа сивилизацияларнинг маданияти, тафаккури ва санъати асослари қурилган биринчи инсоният сивилизацияси. 2001-йилда Жирофт чеккасининг бир қисмини ювиб, олиб кетган Ҳалилруд сув тошқинидан кейин бу сивилизация илдизи билан йўқ қилинган ва маданий мерос мутахассисларининг фикрича, бу сивилизациянинг денгиздан бир томчи бўлган энг бой ҳудудларидан бири эканлиги маълум.
Осори-атиқалар инсоният сивилизацияси ва инсоният тарихи шу ҳудудда шаклланган ва бошланганлигини кўрсатади. Археологик топилмалар Халил дарёси ҳавзасида биринчи қатор, биринчи шаҳар ва биринчи уч чизиқли давлат ҳамда инсоният сивилизациясининг пойдевори шаклланганлигини кўрсатади.
Жирофт шов-шувли дарёлар ва ям-яшил тоғлар, чуқурликда дарёлар шовуллаётган гўзал водийлар ва Кермон вилоятида Эрон жануби-шарқидаги энг муҳим доимий дарё (Халил дарёси) мавжудлиги Жирофтнинг унумдор текисликларини яшил ва анемон билан тўла қилади. Бу ер гулллар ва ёввойи табиат билан уйғун бўлиб, бу томошабинлар кўзига ранг ва гўзаллик тўпламини қўяди. Жирофтдаги минглаб гектар ситрус боғлари томошабинлар олдида энг кенг ситрус боғларидан бири, шаҳар ҳам баланд ва чиройли палма дарахтларига тўла. Мос иқлим ва тупроқ Эроннинг бу қисмини энг кучли қишлоқ хўжалиги марказларидан бирига айлантирган ва унинг кўплаб қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари Эрондан ташқарига экспорт қилинади.
Жирофтда бўлишнинг энг муҳим диққатга сазовор жойларидан бири унинг қадимий маконлари эканлигини айтдик.
Жирофтнинг муҳим сайёҳлик жойлари қаторида Эрон платосига орийлар келишидан олдинги сивилизация қолдиқлари бўлган "Декан шаҳри" ва "Кунар Сандал" тепаликларини қайд этишимиз мумкин ва унинг мавжудлиги ҳам сайёҳлар учун жуда қизиқ.
Эски Жирофт шаҳри, шунингдек, "Декианус шаҳри" сифатида ҳам танилган Жирофт шаҳри яқинида жойлашган. Шаҳар ҳам кучли минора ва истеҳкомларга эга бўлиб, жуда катта бўлган. Буни шаҳар атрофида чўзилган ва шарқий қисмида кўринадиган девордан тахмин қилиш мумкин. Бу ҳудуддаги уйлар ҳам лой ва лойдан қурилган бўлиб, уларнинг қисмлари ер остидан чиқиб кетган ва археологларнинг саъй-ҳаракатлари билан кўриш мумкин.
Эски Жирофт шаҳри 800 йил аввал, Салжуқийлар даврида мавжуд бўлган бўлиб, аҳолиси мусулмон ва масжиди бўлган. Эски шаҳар масжидининг ёши 1000 йилдан ортиқ. Бу масжид Эрондаги биринчи масжидлардан бири ва ислом оламидаги энг қадимий масжидлардан бири бўлиб, қолдиқлари бугунги кунда сайёҳлар томонидан зиёрат қилинади ва унда сайр қилиш зиёратчиларда бошқача туйғу уйғотади.
Археологик қазишмалардан сўнг топилган Жирофтдан 30 км узоқликдаги Сандал ёнидаги қадимий манзилгоҳга ташриф буюриш ҳам бу заминнинг тарихи ва сивилизацияси билан яқиндан танишиш имконини беради. Бу мажмуадаги ҳаёт минг йиллар аввал гуллаб-яшнаган ва бугун биз унинг бебаҳо меросига эгамиз. Сандал ёнидаги 21 метр баландликдаги жанубий тепалик улкан қалъа қолдиқлари бўлиб, унинг қисмлари археологик қазишмаларда топилган. Бу иншоот 60х30х12 см ўлчамдаги йирик ғишт ва лой оҳакдан қурилган бўлиб, қироллик қароргоҳининг ғарбий қисмида тўнка ичидан 210 см узунликдаги улкан инсон танаси топилган, бу, албатта, дастлабки қазишмалар туфайли. Бунинг ярми табиат одатлари туфайли вайрон қилинган. Бу топилган энг катта сопол ҳайкалдир. Бу жойдан 4 дона ғишт плиталари топилган бўлиб, бу ҳудудда милоддан аввалги 3 минг йилликда ҳудуд кенгайганлигини кўрсатади.
Ҳалилруд ёнидаги Жирофт археология музейи Жирофтнинг бой маданиятига эга бўлган тарихий музей бўлиб, 7000 йиллик тарихга эга бу шаҳарнинг тарихий ва археологик ёдгорликлари билан танишиш учун яхши имкониятдир. Ушбу музейда инсон, ҳайвонлар ва афсонавий мавжудотларнинг мураккаб ва сирли ўймакорлиги ва нақшлари акс эттирилган 500 га яқин буюм ва идишлар сақланади, уларнинг ҳар бири ҳар бир томошабин учундир.
