Эрон бўйлаб саёҳат (68)
Олдинги дастуримизни давом эттириб, саёҳатимизни Машҳад шаҳрида давом эттирамиз ва сизларни ушбу шаҳарда жойлашган Имом Ризо (а.с.) зиёратгоҳи гўзалликлари гўшаси билан таништирамиз.
Ассалому алайкум барча Эрон бўйлаб саёҳат дастурлари туркуми тингловчилари ва мухлислари азиз дўстлар ваъда қилганимиздек бугунги дастуримизни Машҳад шаҳрини яқинроқ билишга бағишладик.бСизларни ушбу саёҳатга биз билан бирга бўлишга таклиф қиламиз.
Теҳрондан қарийб 900 км узоқликда жойлашган, уч миллиондан ортиқ аҳолига эга Машҳад метрополиси Эронда Теҳрондан кейин иккинчи энг зич шаҳар ҳисобланади. Машҳад Эроннинг энг муҳим сайёҳлик шаҳарларидан бири ва ислом оламининг муқаддас шаҳарларидан биридир. Шаҳарда дин, маданият, тарих, табиат, дам олиш, тиббиёт ва спорт соҳаларида кўплаб сайёҳлик жойлари мавжуд.
Машҳад Афшорийлар даврида Эроннинг пойтахти бўлган ва Эроннинг Теҳрондан кейин иккинчи йирик шаҳри. Машҳад шаҳри ўзининг идеал географик ва табиий жойлашуви ҳамда буюк машҳур шахсларнинг борлиги туфайли ҳар доим турли тарихий даврларда ҳисобга олинган. Бу шаҳар азалдан Ҳаким Фирдавсий, Шайх Баҳоий, Шайх Тусий, Низом-ул-мулк ва Ғаззолий каби буюк зотлар ва машҳур зотларнинг юрти бўлиб, тарих давомида турли фикр ва ғоялар бешиги ҳамда турли тафаккурлар ватани бўлган. Машҳад шаҳри Ҳазрати Али ибн Мусо ар-Ризо (а.с.) зиёратгоҳи орқали дунёнинг турли бурчакларидан Пайғамбар ва унинг оилаларини севувчи миллионлаб одамларнинг диққат марказида бўлиб, ҳар йили Эрон ичидан 27 миллион, ташқаридан икки миллион зиёратчини қабул қилади.
Машҳад саноат ва иқтисодиёт бўйича мамлакатда иккинчи ўринда туради, шунинг учун у автомобил ишлаб чиқаришнинг иккинчи маркази ва Эрондаги чарм ишлаб чиқаришнинг асосий марказларидан биридир. Эроннинг бу маънавий пойтахти саёҳатчиларнинг саёҳати учун устувор аҳамиятга эга бўлган муқаддас Имом Ризо зиёратгоҳидан ташқари, Фирдавсий мақбараси, Гоҳар Шод масжиди, Остон Қудс Разавий музейлари ва Нодиршоҳ мақбараси каби жозибали ва бетакрор диққатга сазовор жойларга эга. Бундан ташқари, кўплаб ва ранг-баранг бозорларнинг мавжудлиги бу шаҳарнинг сайёҳлар учун диққатга сазовор жойларидан биридир. Машҳад атрофида Шондиз ва Торқабеҳ, Куҳсанги, Вакилобод ўрмон боғи ва Меллат боғи ва Ахламд шаршараси каби ёзги масканларнинг мавжудлиги ушбу жозибали шаҳарнинг энг муҳим дам олиш масканларидан биридир.
Машҳад шаҳри Эроннинг тарихий обидалари ва сайёҳлик масканлари жиҳатидан энг бой шаҳарларидан бири бўлса-да, лекин ҳазрат Али ибн Мусо ар-Ризо (а.с.)нинг муқаддас зиёратгоҳи Пайғамбаримизнинг покиза набиралари ва шиаларнинг саккизинчи имомидир. Бу Машҳаддаги энг қимматли тарихий ёдгорлик бўлиб, унда тарих давомида ҳар бир даврнинг энг зўр ҳунармандлари ўз изини қолдирган. Муқаддас зиёратгоҳнинг олтин гумбази, гўзал гулчамбарлари, ойналари, кошинлари ва моқарналари шу қадар гўзалки, иштиёқли ва меҳрибон зиёратчилар Имом Ризонинг муқаддас қадамжоларини зиёрат қилгандан сўнг Аллоҳ таолонинг сирли ва тасаввуфий иродаси, меҳр ва муҳаббат қўйган санъаткорларнинг фикр ва қўллари бундай безакларни яратганига ишонишади ва уларга қойил қолишади. Бугунги дастуримизнинг давомида Имом Ризо (а.с.) ҳақида қисқача маълумот берар эканмиз, сизларни ушбу муқаддас даргоҳ билан таништирамиз.
Ҳазрати Ризо (а.с.) ҳижрий 148-йил зулқаъда ойининг 11-кунида Мадина шаҳрида ва боболари Ҳазрати Муҳаммад (с.а.в.) зиёратгоҳи яқинида Имом Мусо Козим хонадонида таваллуд топганлар. Имом Ризо муборак умрининг 35 йилини тавҳид ва ҳақ байроғини асраб-авайлаш хизматида ўзининг муҳтарам отаси Имом Мусо Козим хизматида ўтказди ва олижаноб отаси мазлум шаҳид бўлгач, мусулмонларга раҳбарликни ўз зиммасига олди ва халқни ҳидоят қилди. Имоматлик даврини ислом динини ёйиш ва унинг устунларини сақлаш билан ўтказди, диний қадриятларни ёйишга катта эътибор берди.
Ҳазрати Ризо (а.с.) имомлигидан ўн йил, Аббосийлар халифаси Ҳорун ар-Рашид ҳукмронлиги билан бир вақтда тўғри келади. Имом имомликларининг иккинчи ўн йили Ҳорун ўғиллари Амин ва Маъмун ҳукмронлик қилган даврга тўғри келди. Ҳокимиятга зўрлик билан келган Бани Аббос ҳукмдорлари мусулмонлар манфаати ва Қуръони Карим ва Расулуллоҳнинг суннатларига амал қилиш ҳақида ўйламасди. Улар ўзларини диндор қилиб кўрсатиб, халқни алдаб, зулмкор бошқарув ва сиёсатларини давом эттирдилар. Янги шарт-шароитлар Имом Ризо (а.с.)га халқни диний масалалар, Ислом ва мусулмонлар олдида турган хавф-хатарлар билан таништириш имконини берди. Бу эса Имом Ризонинг халқ орасида мисли кўрилмаган машҳурлигига ва мусулмонларнинг ўз раҳбарига бўлган муҳаббатининг кучайишига сабаб бўлди. Ҳақиқатдан ҳам Исломнинг ғалабаси бўлган Ислом пайғамбари набираларининг машҳурлиги ва муваффақияти Аббосийлар ҳукуматини, хусусан, Маъмунга хуш келмади, уни ғазаб ва ваҳима қўзғатди, шу қадар ҳасад ва қўрқувга туширдики Расулуллоҳнинг аблодини ўлдиришга қарор қилди. Ниҳоят, ҳижрий 202 йилда сафар ойи охирида ўзининг ёвуз режасини бажариб, дунёга мотам тутди. Имом Ризо (а.с.)нинг покиза жасади шаҳид бўлгач, боғга дафн қилинди. Ўша кундан бошлаб бу табаррук маскан пайғамбар алайҳиссалом оиласи ошиқларининг зиёратгоҳига айланди. Бу ерда мана шу муқаддас зиёратгоҳнинг мавжудлиги туфайли шаҳар вужудга келди ва у Машҳад, яъни шаҳидлар жойи деб аталди.
Ҳар йили миллионлаб зиёратчилар транспорт орқали Имом Ризо (а.с.) зиёратгоҳига ташриф буюришади. Имом Ризо зиёратгоҳини зиёрат қилиш ва чексиз илоҳий раҳматдан баҳраманд бўлиш учун Машҳадга турли одамлар, жумладан, самолёт, поезд, автобус ёки шахсий автомобилларда келишади. Машҳад шаҳрига киришдан аввал муқаддас зиёратгоҳнинг тилла гумбазининг жилоси ҳар бир янги келган одамнинг эътиборини тортадиган, кўзларида қувонч ёшлари оқадиган биринчи диққатга сазовор жойдир. Имом Ризо гумбази ғиштдан ясалган ва юзаси тилла бўлган мис лавҳалар билан қопланган, Эрон рассоми меъморларининг соғлом диди ва ташаббускорлиги ва маҳорати намунасидир. Бу тилла гумбаз атрофида тилла билан қопланган иккита минора ҳам барчанинг диққатини тортади. Эрон ислом меъморчилиги санъатига кўра, миноралар одатда гумбазнинг икки томонига қурилган бўлиб, азон ўқиладиган жой бўлишдан ташқари, гумбазни икки баланд устун сифатида мустаҳкамлайди. Аммо Имом Ризо (а.с.) зиёратгоҳининг олтин миноралари бундан мустаснодир. Улар гумбазнинг таянчи ҳисобланмайди. Олтин гумбаз остида, Имом Ризо (а.с.)нинг муқаддас қабри ичкарида жойлашган. зиёратгоҳ, забардаст ижодкорлар ўзларининг бадиий иқтидори чўққисидан фойдаланиб, бу масканда гўзал ва улуғвор асарлар яратдилар.
Имом Ризо (а.с.) зиёратгоҳи тўртта айвонли бўлиб, жуда нафис ва қимматбаҳо эшиклари бўлган бу айвонлар зиёратгоҳ ташқарисидаги бўшлиққа олиб боради. Эшик ясаш Эрон рассомлари санъатининг қизиқарли намунасидир ва кўплаб Эрон санъати ёғочда жуда нозиклик билан ишлатилган. Айвонларни ҳам кўп сонли айвонлар ўраб олган. Бу портиклар ҳам коридорлар билан туташган ва шу сабабли зиёратгоҳнинг майдони кўпайган. Зиёратгоҳ атрофидаги равоқларнинг ҳар бири маълум бир даврга тегишли. Бу айвон муқаддас зиёратгоҳнинг ҳашаматли айвонларидан бири бўлиб, Шоҳрух Мирзонинг рафиқаси Говҳаршодбегимнинг осори-атиқаларидан бири бўлиб, милодий 1418 йил, ҳижрий 797-йилга мансуб бўлиб, насталиқ хатида ёзилган. Бу ёзувлар тепасида сувоқ устидаги ойна асари бу айвоннинг чиройини юз баробар зиёда қилади. Бу айвоннинг шимоли-шарқида кумуш дераза бўлиб, ундан Имом Ризо (а.с.) қабри кўриниб туради. Дар ас-Сиёда аслида декоратив меъморчилик санъати кўргазмаси бўлиб, унда уларнинг ҳар бири ўз маҳорати ва гўзаллигини намоён этади.
Имом Ризо (а.с.) зиёратгоҳининг бошқа айвонлари Дорул-Ҳифоз, Дорул-Саъада, Дараз-Зиёфа ва Дар аш-Шукр бўлиб, буларнинг барчаси меъморчилик, безаклар, кошинлар, ёзув, хаттотлик, наққошлик, ойна асари, рангтасвир, ҳайкалтарошлик, металлга ишлов бериш ва бошқа санъат фанлари Эронда ислом даври тасвирий санъатларидан бири ҳисобланади. Муқаддас зиёратгоҳда айвон ва айвонлардан ташқари кўп сонли зиёратчиларни қабул қиладиган бир нечта ҳовлилар мавжуд. Имом Ризо зиёратгоҳининг энг машҳур ҳовлилари: Гоҳаршод ҳовлиси, Азади ҳовлиси, Инқилоб ҳовлиси, Ислом Жумҳурияти, Разавий масжиди ва Қудс бўлиб, уларнинг ҳар бири санъат ва безак жиҳатидан жуда улуғвор ва гўзалдир.
Имом Ризо (а.с.) қабри билан маҳбуба Эрон мусулмонларининг энг муҳим муқаддас маскани ҳамда ислом оламидаги энг улуғвор ва гўзал диний тўпламлардан биридир. Ушбу мажмуа юзлаб йиллар давомида қурилган йигирма бешга яқин муҳим биноларни ўз ичига олади ва ҳар бир бино ўз даврининг шон-шарафи ва меъморчилик санъатининг энг юқори даражасини ифодалайди. Шайх Баҳоий, Шайх Табарсий, Шайх Ҳарр Амели каби ислом оламининг буюк зотлари ҳам муқаддас қадамжо ёнида дафн этилган. Дастур вақти тугаши муносабати билан кейинги дастурда ушбу муқаддас жой ҳақида батафсил маълумот олиш учун бизга қўшилинг.
