Эронга саёҳат (90)
Ушбу дастурда биз гўзал Мосула шаҳрига ташриф буюрдик. биз билан бўлинг
Дўстлар, бугунги дастуримизда ям-яшил ва гўзал Ғилон вилоятига ташриф буюришни давом эттирамиз ва сизларни Гилон вилоятининг энг гўзал ва манзарали ҳудудларидан бири бўлган Мосулага саёҳатга таклиф қиламиз. Унинг майин ва тоғли ҳавоси табиат ихлосмандларини ўзига тортадиган жой ва тоғ этакларидаги айвонли уйлари дунёда ўзига хос меъморчилиги билан машҳур. Баланд тоғлари, ўрмонлари ва яшил майдонлари билан тарихий ва сайёҳлик шаҳри Мосула, айниқса баҳор ва ёз ойларида кўплаб табиий эффектларга эга бўлган Эроннинг энг туристик шимолий минтақаларидан биридир.
Гилон вилоятининг маркази Раштдан 55 км узоқликда, Фоман шаҳридан ўтиб, зич ўрмонлар ва ям-яшил шолзорлар билан қопланган тоғлар орасидан 35 км пиёда ўтиб, табиат гўзаллиги анъанавий меъморчиликнинг жозибадорлиги билан уйғунлашади. Мосула Гилон вилоятининг яшил табиатининг гўзаллиги ва шинамлигини тўлдиради ва ҳар йили минглаб маҳаллий ва хорижий сайёҳлар гавжум шаҳар муҳитида яшаш чарчоқларидан халос бўлиш учун бир муддат ушбу ҳудудда лагер қилади. Бу гўзал шаҳарнинг тарихи ҳижрий 8-асрга тўғри келади. Ям-яшил тоғларнинг эски уйлар ва қадимий обидалар билан ўзига хос уйғунлиги, ёқимли об-ҳаво билан бир қаторда, 16 гектарга тенг ҳудудда барчанинг ёдда қоладиган жуда гўзал ҳудуд яратилди.
Мосула нам Каспий минтақасининг чеккасида, дарё водийсида жойлашган бўлиб, унинг манбаи баландлиги 3050 метр бўлган Мосула тоғ чўққисига яқин. Мосула денгиз сатҳидан 1050 метр баландликда жойлашган бўлиб, бу тоғли шаҳарнинг энг паст ва энг баланд нуқтаси орасидаги фарқ 120 метрдан ошади. Тоғнинг тик ён бағирларида қурилган уйлар Мосула меъморчилигида ўзига хос кўриниш яратди. Шу тарзда, ўтиш жойлари ва жамоат ўтиш жойларининг аксарияти уйларнинг томидир. Яъни, кўпинча хиёбондан ўтаётганимизда бир неча уйнинг томидан ўтган бўламиз.Бу йўлаклар тош зинапоялар билан туташганлиги қишлоқнинг умумий кўринишини янада яхлит ва гўзал қилади. Уйларнинг кўпчилиги икки қаватли бўлиб, бир ёки уч қаватли уйлар кам кўринади. Мосуладаги катта ва тўлиқ уйга даҳлиз, омборхона, биринчи қаватни иккинчи қават билан боғлаш учун баланд зинапоялар, даҳлиз киради. Зал маҳаллий тилда Чегҳам деб аталади ва у меҳмонларни қабул қилиш учун нисбатан катта хонадир. Бундан ташқари, уй аҳолисининг доимий яшаш жойи бўлган кичикроқ хона мавжуд. Бошқа хона ҳам мавжуд бўлиб, оиланинг қишки бош қароргоҳидир. Кичкина айвон бўлган зал уйдагиларга қишлоқнинг гўзал манзарасини кўриш имконини беради. Албатта, кичикроқ уйлар оддийроқ ва камроқ жой эгаллайди.
Мосулада маҳаллий халқ ўз уйларини лойдан, тошдан, ёғоч тўсинлардан ва ёввойи папоротникдан қуриш анъанаси бўлган. Ёввойи папоротник Мосула ва унинг атрофида жуда кўп ўсади ва сувдан изоляцияланади. Мосула аҳолисининг аксарияти йилига бир марта уйининг фасадини сариқ гуллар билан, томини эса кўк гуллар билан қоплайди. Бу материаллар Мосула дарёси бўйидан олинади, Мосула денгизга яқин бўлса, баланд ва тоғли ҳудудда жойлашган. Шунинг учун унинг иқлими юмшоқ тоғ ҳавоси ва нам қирғоқ ҳавоси аралашмаси бўлиб, бу ҳудудга саёҳат қилган сайёҳларни унинг юмшоқ ҳавоси сеҳрлайди. Мосулада Кҳане Бар, Кеше Сар, Асад Маҳалла, Масжид Бар ва Реҳане Бар каби турли маҳаллалар мавжуд. Савдо маркази бўлган Мосула анъанавий бозори ҳар бир ташриф буюрувчини ўзига тортадиган асосий сайёҳлик жойларидан биридир. Бозор тўрт қаватли бўлиб, ҳар бир маҳалла мустақил равишда бозорга уланган. Бозорда темирчилик устахоналари, пичоқчилар, новвойхоналар, баққоллар, кичик трикотаж қўғирчоқлар ва ранг-баранг қўлда тўқилган пайпоқлар ва бошқа маҳаллий ҳунармандчилик маҳсулотларини кўриш мумкин.
Қўлда ясалган заргарлик буюмлари, ранг-баранг кулолчилик, гилам ва жун пайпоқлар ва металл асбоблар, қўлда тўқилган ранг-баранг пахта қўғирчоқлари ва ҳар қандай маҳаллий ширинликлар каби Мосула ҳунармандчилиги ушбу тарихий шаҳардан олиб кетилиши мумкин бўлган эсдалик совғаларининг бир қисмидир. Мосула ўрнида сайёҳларни чой ва мазали маҳаллий нонлар билан кутиб оладиган кичик анъанавий қаҳвахоналар ҳам мавжуд. Бу шаҳарда бир томонда Талши, Турк ва Гилаки маданиятининг қоришмаси, бир томонида ўрмон, яйлов ва тоғ табиати кўринади. Айтиш мумкинки, инсоният тарих давомида табиатга тўлиқ мос келадиган ҳаётда бу турар жойни ғайриоддий меъморчилик билан яратган. Дарҳақиқат, бу соҳада ўзига хос ва ўзига хос биологик нақш шаклланган. Шунинг учун Мосула ҳижрий 1354 йилда (1976) Эрон миллий асарлар рўйхатида миллий асар сифатида қайд этилган.
Мосуланинг яна бир туристик диққатга сазовор жойи бу ҳудуднинг бой ва муҳим тарихини кўрсатадиган антропологик музейдир. Ушбу музейда Мосула ва унинг атрофидаги халқлар маданиятига оид буюмлар ва асарлар, уларнинг баъзилари тўрт аср олдинга тааллуқли. Бу мамлакат маданияти ва тарихи ихлосмандларининг қарашлари жойлаштирилган. Мосула антропология музейи учта алоҳида бўлимга эга бўлиб, унда уруш қуроллари, ҳунармандчилик, техника ва овчилик ютуқлари, Мосула аҳолисининг турмуш ва қишлоқ хўжалиги воситалари каби маданий ва тарихий объектлар тўплами мавжуд. Ушбу музейнинг биринчи қисми ҳозирги даврга, иккинчи қисми сўнгги икки асрга ва ниҳоят учинчи қисми ИВ асрга оид қолган асарлар билан боғлиқ. Антропология музейининг ташкил этилиши 1381 йил Шамсийга тўғри келади. Музей паҳлавийлар даврига оид ва Эрон миллий ёдгорликлари қаторида қайд этилган “Хона Дарзи”да жойлашган.
Мосуланинг гўзаллигини таърифлаш шарт эмас. Мосуланинг муҳим сайёҳлик жойларидан бири бу тўртта чиройли ва тиниқ шаршаранинг мавжудлиги, яъни Мосула шаршараси, Мосула Кҳарю, Мосула Сердаҳ ва Халдашт Рудбар Мосула. Теварак-атрофдаги тоғлардан бошланиб, Каспий денгизига қуйиладиган Мосула дарёси бу ҳудуддан ўтиб, табиат гўзаллигини икки баробар оширади. Мосуланинг машҳур чўққилари ҳар йили алпинистларнинг учрашадиган жойидир. Мосуланинг энг муҳим чўққилари орасида Шоҳ Муаллем, Асеманкоҳ, Лассе Сар, Трошум ва Қандалеҳ бор. Баландлиги 3100 метр бўлган машҳур Шоҳ Муаллем чўққиси Мосула ғарбида ва баландлиги 1500 га тенг бўлган машҳур Қандале чўққиси Мосула олдида жойлашган. Шунингдек, Мосулада Дарсар Лашгаргоҳ ва Халил Дашт каби об-ҳавоси яхши бўлган ёзги ҳудудлар бор. Ҳурматли дўстлар, Эрондаги энг ажойиб муз ғорларидан бири Мосуладан 20 км узоқликда ва 20 км баландликда жойлашганлигини билиш ўринлидир. Денгиз сатҳидан 2500 метр баландликда Талаш тоғ тизмасида жойлашган бу ғорнинг томи атрофида учта кириш жойи бор. Мосула яқинидаги муз ғорида кўплаб атриумлар ва туннеллар, сув ҳавзалари ва улкан муз конуслари мавжуд. Бу ғорнинг ўзига хос хусусияти шундаки, ёзда катта муз массаси ва совуқ ва музлаган сув, қишда эса иссиқ сув мавжуд. Ёз мавсумида маҳаллий аҳоли иссиқлик уришини даволаш учун ушбу ғорнинг музли сувидан фойдаланади. Ушбу ғорнинг яқинида Тати, Гарме Қони ва Исти каби номли минерал сув манбалари мавжуд бўлиб, уларнинг суви шифобахш мақсадларда қўлланилади.
Умид қиламизки, бугунги дастуримиз сиз учун қизиқарли бўлди. Сизни бўлажак дастурда Гилоннинг бошқа гўзал шаҳарларига ташриф буюришга таклиф қиламиз.
