Эрон бўйлаб саёҳат (95)
Ушбу дастурда биз гўзал Халхол шаҳрига саёҳат қилдик ва сизни ушбу гўзал шаҳар билан таништирамиз.
Дўстлар, гўзал Ардабил вилоятига саёҳатимизни давом эттириш ва Эроннинг бу қисмидаги турли тарихий ва табиий диққатга сазовор жойлар билан танишиш мақсадида Ардабил вилоятининг “Халхол” номли тарихий шаҳарларидан бирига борамиз. Ардабил ва Гилон вилоятлари чегарасини белгилаб берувчи гўзал ўрмонлари, бетакрор яйловлари бор тоғли шаҳар. Ўзининг ранг-баранг ва бетакрор диққатга сазовор жойларига эга бу гўзал шаҳар ўз саёҳатчилари учун доимо ширин ва унутилмас хотиралар яратади. Сизни ушбу саёҳатда бизга қўшилишга таклиф қиламиз.
Халхол шаҳри Ардабил вилоятининг жанубида, иқлим хилма-хиллиги бўйича ўзига хос ва бетакрор гўзалликка эга бўлган, беғубор ва соф табиатга эга тоғли ҳудуд бўлиб, Ардабил вилоятидаги ўрмонларнинг 85 фоизини бу шаҳар эгаллайди. Толешнинг гўзал тоғлари жойлашганлиги ва Каспий денгизининг намлиги туфайли бу ҳудуд ям-яшил бўлиб, ўрмонлар, гўзал дарёлар, гулларга тўла кенг текислик, маҳаллий ва кўчманчи ҳаёт шакллангам ва бу ҳудудларда асал аричилик кенг ривож топган. Шу сабабли, бу табиий гўзаллик ва анъанавий ҳаётга қизиқувчилар учун тоза туристик ҳудуддир.
Халхол шаҳрининг энг муҳим тармоқлари ҳунармандчиликдир. Бу шаҳар Ардабил вилояти ва бутун мамлакатнинг муҳим ҳунармандчилик марказларидан бири саналади. Ҳар хил ипак ва жундан гиламлар, наматлар, жун ва пахмоқ кийимлар, нақшинкор буюмлар ва ёғочдан ясалган ҳунармандчилик бу шаҳарнинг асосий ҳунармандчилигидир. Жажим тўқиш Эроннинг аксарият қишлоқларида, хусусан, Ардабилнинг аксарият қишлоқларида кенг тарқалган бўлиб, ҳар бир минтақада ўзига хос хусусиятларга эга.
Баландлик фарқига кўра, Халхол Ардабил вилоятининг деҳқончилик, боғдорчилик ва чорвачилик ҳудудларидан бири бўлиб, унинг асосий маҳсулотлари буғдой, арпа ва дуккакли экинлар, шоли, ёнғоқ, олма, нок, узум ва пахта ҳисобланади. Халхол чорвачилик нисбатан яхши яйловларга эга бўлганлиги боис илғор чорвачиликка эга бўлиб, қаймоқ, ёгурт, сариёғ, пишлоқ каби турли сут маҳсулотлари, жун, тери, асал бу ҳудуднинг асосий чорвачилик маҳсулотлари қаторига киради.
Халхол Ардабил вилоятининг йирик шаҳарларидан бири ва Халхол туманининг маркази ва Эроннинг қадимий шаҳарларидан бири бўлиб, тарихий китобларда кўп марта тилга олинган. Халхол 1358 йилгача (1979) “Қаҳрамон” деб аталган. Бу шаҳар милоддан аввалги И минг йилликнинг иккинчи ярмига тўғри келади. Тарихий асарларда бу шаҳарга ишора қилиниши Халхол турли тарихий даврларда ҳарбий ҳудуд бўлганлиги ва турли ҳукуматларда унга подшоҳлар алоҳида эътибор қаратганлигидан далолат беради. Дарҳақиқат, сосонийлар ҳукмронлиги даврида Халхол сосоний аскар ва зобитларини тайёрлайдиган ва ҳарбий курслардан ўтадиган жой бўлган. Бу аскарлар Халхолдан 5 километр узоқликдаги Азенонинг тик сўқмоқлари ва қоялари бўйлаб юриш орқали синовдан ўтган. Сафавийлар даврида Халхол Сафавий султонларининг қароргоҳи бўлиб, улар бу шаҳарда ўз ҳарбий кучларини тўхтатиб, зарурат туғилса, уруш техникасидан фойдаланиш учун Ардабилга борганлар. Афшорлар даврида ва Занд ва Қожар оилалари даврида бу шаҳарга кўп марта ҳужум қилинган. Мўғулларнинг Эронга бостириб кириши пайтида бу шаҳардан озроқ масофада жойлашган Ардабил ва Қазвин каби яқин атрофдаги шаҳарлар аҳолиси бу шаҳарга қочиб кетишган. Халхол тоғли ҳудудда жойлашган бўлиб, унинг шарқий ёнбағиридаги ўсимликлари ғарбий ён бағирига қараганда анча таъсирчан. Халхолнинг ёзи юмшоқ ва жуда ёқимли, қиши эса совуқ. Бу шаҳардан жуда оз масофада жойлашган Толеш тоғларининг баландликлари совуқ ва қорли, шаҳарнинг Ғазал Ўзен дарёси бўйида жойлашган қисми эса иссиқ ва нам. Халхол қиши қарийб 5 ой давом этади ва кучли ёмғирлар бу шаҳарга олиб борадиган йўлларнинг бир қисмини, масалан, Ислом-Халхол йўлини тўсиб қўяди.
Торак Халхолдаги баланд тоғлар ва гавжум ўрмонлар орасида кўплаб булоқлар, турли шаршаралар бу ҳудудга кўрк қўшиб турибди. Ушбу туманли ва мафтункор шаҳарнинг табиий диққатга сазовор жойлари орасида сиз Хирон довони, гўзал Ноде шаршараси, Исломдан Халхолга борадиган сеҳрли йўл йўлидаги ажойиб ёзги уйга, тарихий Казаж қишлоғига, сайёҳлик ҳудудига ташриф буюришингиз мумкин. Ғорлар, булоқлар, чўққилар ва дарёлар, Финарод сайёҳлик ҳудуди, Гиви иссиқ булоғи ва Гилон ва Ардабил чегарасида жойлашган сеҳрли Неор кўлидан ташқари Азнав ўзининг бетакрор манзараси ва ғайриоддий об-ҳавога эга эканлигини таъкидлайди. Табиий гўзалликлари ва диққатга сазовор жойлари маълум ва бу гўзал ва унутилмас шаҳарнинг машҳур.
Шубҳасиз, Эрондаги энг гўзал йўллардан бири Исломдан Халхолгача бўлган 70 км йўлдир. Ўрмон ва текислик, гулли ўтлоқ, шаршара ва кўл уйғунлигини кўрсатадиган беғубор ва соф табиатга эга бўлган айланма йўл. Биргаликда ташкил этилган энг гўзал табиий диққатга сазовор жойларнинг тасвири. Йўлнинг икки томонидаги бутун йўл дарахтлар билан қопланган. Адирлар ва тоғлардаги ям-яшил дарахтлар, ўсимликлар жуда гўзал манзаралар яратган. Тўсатдан кўз ўнгида гуллар ва ноёб ўсимликлардан иборат кенг текислик пайдо бўлади ва сайёҳлар 70 км узунликдаги йўлда барча бу совғалар ва диққатга сазовор жойларни бир жойда кўришлари мумкин.
“Неор кўли” ҳам Халхол шаҳрининг гўзал кўлларидан Ардабилдан Халхол томон 48 километр жануби-шарқда, Ардабил шаҳри ва Халхол ўртасида жойлашган бўлиб, бу минтақанинг табиий ва ноёб диққатга сазовор жойларидан бири ҳисобланади. Бу кўл баҳорда бир-бирига қўшиладиган иккита кичик ва катта кўлдан иборат. Неор кўли суви қишлоқ хўжалиги ерларини суғориш учун ишлатилади.
“Азнав” сайёҳлик зонаси Халхол шаҳрининг жанубида ва ундан беш километр узоқликда жойлашган бўлиб, унинг таркибига Азнав тоғи, жуда тиниқ сувли Азнав булоғи, гўзал ва қизиқарли боғлар киради.
Бу ҳудуднинг энг баланд нуқтаси денгиз сатҳидан тахминан 2350 метр баландликдаги гўзал Азнав чўққиси бўлиб, бу чўққининг этагидан ва унинг шимоли-шарқида жуда юқори оқимга эга иссиқ ва совуқ булоқ чиқади, бу Азнав булоғи номи билан машҳур. Йилнинг исталган фаслида қуриб қолмайдиган бу булоқнинг борлиги ва унинг юқори сув сиғими туфайли дарё бўйида жуда кўркам ва мароқли боғлар барпо этилгани бу ҳудуднинг чиройини янада кўпайтирди. Ушбу ҳудуднинг Ислом йўлидан Халхолгача бўлган қисқа масофада жойлашганлиги унинг рекреацион қадриятларини икки баравар оширади. Оҳактош иншоотларда бешта катта ва кичик табиий ғорлар мавжудлиги сабабли барча турдаги ёввойи ҳайвонлар ва қушлар, жумладан, ёввойи эчки, каклик ва бошқаларнинг яшаши учун жуда қулай яшаш шароитлари яратилган. Мувофиқ тоғли жойнинг мавжудлиги, шунингдек, қулай алоқа йўлининг мавжудлиги бу ҳудудни ривожланиш учун қулай имкониятга эга қилди.
Халхолнинг яна бир табиий туристик диққатга сазовор жойи бу шаҳар яқинида “Гиви иссиқ булоғи”нинг мавжудлигидир. Ушбу соғломлаштириш маркази ревматизм каби тери ва бўғим касалликларини даволаш учун жуда кўп терапевтик хусусиятларга эга. Гиви мажмуаси атрофида табиий ландшафтлар ва гўзал боғлар бор, бу эса бу жойни саёҳат ва дам олиш учун мос жойга айлантирган.
Халхолнинг “Финаруд туризм зонаси” энг ёқимли об-ҳаво ва ўрмон, яйлов ва тоғ манзаралари билан Халхолнинг иқлим йўлакларидан бири бўлиб, Халхол гўзаллигига бир дарчадир. Фаноруд Халхол сайёҳлик ҳудуди Халхол шаҳрининг жанубида, Хожин қишлоғининг юқори оқимида жойлашган энг гўзал ва соф сайёҳлик ҳудудларидан биридир. Бу ҳудудда бой доривор ўсимликларнинг мавжудлиги сайёҳларда ёқимли туйғу уйғотади, шунинг учун баъзи сайёҳлар ушбу ҳудуд табиати қўйнида доривор ўсимликлар тайёрлаб, Фаноруд гул ва ўсимликларининг иқлими ва табиий гўзаллигидан баҳраманд бўлишади.
Фаноруд бир қарашда ўрмон, тоғлар ва яйловларни яққол кўриш мумкин бўлган ҳудуд бўлиб, Фаноруд тўғон кўлининг ушбу ҳудуднинг юқори оқимида жойлашгани аҳолининг ушбу ҳудудда балиқ овлаш фестивалини ўтказишига имкон яратди.
Халхолнинг тарихий обидалари билан танишиш учун “Наср тарихий ҳаммоми”га ташриф буюришимиз керак. Бу ҳаммом шаҳарнинг тарихий биноларидан бири бўлиб, қурилиши Қожарлар даврига тўғри келади ва меъморий услуби Эрондаги бошқа тарихий ҳаммомларга ўхшаб, хизмат кўрсатиш ҳудуди, хазина ва лавабога эга бўлиб, улар бир-бирига боғланган бир нечта кириш ва чиқиш эшиклари бор. Ушбу ҳаммомнинг иссиқхонаси саккиз бурчакли шаклда қурилган бўлиб, унинг боши расм ва нақшлар билан безатилган. 1386 йилда бу бино реставрация қилинганидан кейин Ҳаммом Наср унинг фойдаланиш жойини Шаҳрат археология музейи жойига ўзгартирди. Бу ерда тарихий объектларни намойиш этиш орқали ушбу ҳудуд тарихи ва маданиятининг бир қисми таништирилади.
Халхол шаҳрининг тарихий жойларидан бири Гилвон қадимий манзилгоҳи бўлиб, у худди шу номдаги қишлоқда ва Халхолдан 65 км жануби-шарқда жойлашган. Ушбу қишлоқдаги тарихий қалъаларнинг далилларига асосланиб, унинг ёши тахминан 4 минг йил олдин бўлган деб тахмин қилинади. Бу ҳудуднинг яна бир ўзига хос жиҳати унинг қадимий қабристонлари бўлиб, уларда ўликларни дафн этишнинг турли усулларида минтақанинг қадимий тарихидан ҳикоя қилинади.
Ҳурматли дўстлар, бугунги дастуримиз сиз учун қизиқарли бўлди деган умиддамиз. Навбатдаги дастур ва Эроннинг бошқа шаҳрини зиёрат қилишгача барчангизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.
