Эрон бўйлаб саёҳат (103)
Дўстлар, сўнгги дастурда гўзал Урмия шаҳрига саёҳат чоғида бу шаҳарнинг тарихий диққатга сазовор жойлари билан танишдик. Сизни Урмиядаги бошқа сайёҳлик жойлари билан танишиш учун бизга таклиф қиламиз.
Эроннинг кўпгина тарихий шаҳарларида эски уйлар мавжуд бўлиб, уларнинг аксарияти Сафавийлар ва Қожарлар даврига тегишли. Бу замин тарихининг бир бурчагидан ҳикоя қилувчи ноёб меъморчиликка эга гўзал бинолар. Урмияда бир қанча тарихий уйлар ҳам бор. Урмиянинг “Ансорийлар уйи” Қожарлар даврида қурилган ва кейинчалик қайта тикланган Урмиянинг тарихий ва гўзал уйларидан бири ҳисобланади.
Бу уй дастлаб Бобак Жафарийга тегишли бўлиб, унинг ўлимидан сўнг қизи Бадр Ал Мулук унга мерос бўлиб қолган. Бу уйнинг номи ҳам Бадр ал-Мулукнинг рафиқаси Сайфуллахон Ансорий номидан олинган. Уйнинг иккита кириш жойи бор, бири шимоли-шарқда, иккинчиси шимоли-ғарбда. Уйга кирганимизда, биз ярим ой арклари ва тош зинапояларга дуч келамиз, зинапоядан ўтиб, биз биринчи қаватнинг ғарбий ва шарқий хоналарига кирамиз. Сарой катта боғ ва ҳовли ўртасида жойлашган. Уйнинг ҳовлисида ҳар бир томошабиннинг кўзини ўзига тортадиган кўркам дарахтлар ва гуллар бор. Асосий бино боғнинг марказида жойлашган бўлиб, икки қаватда тўртбурчак шаклида қурилган. Бу гўзал бино икки қаватли бўлиб, деворлари кўк рангли ёғоч деразалар билан безатилган бўлиб, безак кошинларидаги ёзувлардан 1330-1334-йилларда қурилган деган хулосага келиш мумкин. Уйнинг ташқи кўриниши Ҳафт кошинлари билан қопланган. Рангли ва сирланган ғиштлар фируза билан безатилган, бу бинони янада жозибали ва ёқимли қилади. Тош ва ғишт, лой ва қатлам, ёғоч том ва гипс ва тахта бу тарихий уйни қуришда ишлатилган материаллардандир. Ансорийлар уйи ҳозир Урмия Таълим компаниясига тегишли ва баъзида бу жой меъморчилик ва чизмачилик талабаларига ўзларининг лойиҳалари учун ноёб архитектурасидан илҳом олишлари учун берилади.
“Дуқуз пелле” музхонани Ғарбий Озарбайжон ва Урмиядаги энг яхши сайёҳлик масканларидан бири дейиш мумкин. Дуқуз туркий сўз бўлиб, тўққиз рақам маъносини билдиради ва шунинг учун уни баъзан тўққиз поғонали музлатгич деб ҳам аташади. Бу музхона Қожарлар даврида қурилган бўлиб, ёзда шаҳарга зарур бўлган музни сақлаш ва етказиб бериш учун фойдаланилган. Лекин Урмия шаҳри ривожланиб, шаҳар саноатлашганидан кейин ҳам фойдаланилмай қолган. Бугунги кунда бу музлатгич Дуқуз Пеле номидан Урмиядаги Обгина уйи деб номланди ва кўргазма сифатида фойдаланилмоқда. Ушбу музхона таъмирланиб, анъанавий шишасозлик ўқув марказига айлантирилган. Унинг томи тош ва ғиштдан қилинган. Ички макон Муз сақлаш омбори, асосий зал ўзининг алоҳида нисбати ва баландлиги узунлиги ва томнинг ғишт ишларида қўлланилган аниқлиги туфайли қизиқарли кўркамлик ва жозибага эга. Бу қадимий асар Дера Чойи дарёси яқинида Асгархон маҳалласида жойлашган. Бу музхона ёнида кўплаб тегирмон уйлари ва карвонсаройлар жойлашгани уни гўзал сайёҳлик масканига айлантирган. Ушбу бинонинг қурилишида ишлатиладиган материаллар ғишт ва тошдир. Пойдевордан арчагача тош қоплама бўлиб, ичидаги бўшлиқ ҳам сайқалланган тошлардан ясалган. Тоғли ҳудудда жойлашгани учун узунасига қурилган. Унинг кенглиги тахминан 5,5 метр, узунлиги 40 метр ва баландлиги 7,5 метрни ташкил қилади.
Дўстлар, Урмия шаҳрида жуда кўп черковлар мавжуд бўлиб, улардан баъзилари жаҳон аҳамияти ва нуфузига эга. "Нене Марям черкови" деб номланган ушбу машҳур черковлардан бирига ташриф буюриш мақсадга мувофиқдир. Нене Марям черкови Урмиянинг энг тарихий жойларидан биридир. Археологларнинг фикрича, бу бино дунёдаги энг қадимий черковлардан бири ва Байтлаҳм черковидан кейинги иккинчи тарихий черковдир. Бошқалар, Нене Марям дастлаб оловли ибодатхона бўлган ва зардуштийлар насронийликни қабул қилгандан сўнг, у черковга айланди ва Шарқда қурилган биринчи черковдир, деб ҳисоблашади. Унинг меъморчилиги Оссурия ва Сосоний меъморий услубларига ўхшайди.
Ички макон бошқа черковларга ўхшамайди, томи паст, коридорлари ўрнатилган ва насронийлар учун жуда қимматли жой, шунинг учун унинг кириш жойи ташқарисида шундай ёзув ўрнатилган: "Оёқ кийимингизни эчинг, сиз турган жой муқаддасдир."
Черков ичида муқаддас одамларга тегишли қабр тошлари мавжуд бўлиб, ўтмишда черков ҳудуди одамлар учун дафн этилган жой бўлган. Март Марям ёки Шарқий Ашур - бу черковнинг бошқа номлари.
"Ҳидоят мактаби" ҳам Урмия шаҳрининг гўзал асарларидан бири бўлиб, бир вақтлар Урмия шаҳрининг аристократик уйларидан бири ҳисобланган. Бинога оид ёзувлар вайрон бўлганлиги сабабли, қурилишнинг аниқ санаси ва уни қурган меъморнинг исми-шарифи маълум эмас, лекин қурилиш вақтида у Қожар хонларига тегишли бўлган. Материаллар тури ва меъморий шаклига кўра унинг қурилган санаси 1303 (1924) йил бўлиб, Қожар даврининг охирига тўғри келади. Ҳидоят мактабидан фойдаланиш дастлаб яшаш учун эди, лекин 1347 йилда (1968) янги эгаси томонидан мактабга ўзгартирилди. Ҳидоят мактаби анъанавий Эрон меъморчилигига кўра нисбатан чиройли ички ва ташқи кўринишга эга.
Асосий мактаб биносига киравериш икки томондан ярим ой шаклидаги равоқлар билан асосий залга туташган.
Мактабнинг 8 та турар-жой бинолари, ҳовлининг жанубий қисмида баланд деразали учта хона ва ички ҳовлининг шимолий томонидаги айвондан иборат бўлиб, улар бўйлаб бошқа 2 хона параллел равишда жойлашган. Ушбу иншоотнинг марказий қисми ички ҳовлига қарайдиган нисбатан катта саройдир. Соҳнинг жанубий томони Бино мактабнинг шимолга қараган ва ташқи ва ички ҳовлилар орасида жойлашган энг муҳим ва қимматли қисмидир.
Мактаб ҳовлилари тўртбурчак бўлиб, деворлари ғишт, пойдевори тош ва ғиштдан қурилган. Ушбу бинонинг арклари фируза сирланган ғишт билан безатилган. Ҳидоят мактаби 1375-йил 15-январда 1831-рақам билан Эрон миллий асарлар рўйхатига киритилган.
Дўстлар, бугунги дастуримиз сиз учун қизиқарли бўлди деган умиддамиз. Кейинги дастургача барчангизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.
