Эрон бўйлаб саёҳат (119)
Ассалому алайкум Эрон бўйлаб саёҳат кўрсатувлар туркуми тингловчилари ва мухлислари. Ҳурматли ҳамроҳлар, Қазвин шаҳрига ташрифимиз давомида биз билан қолинг.
Дўстлар, шуни билиш ўринлики, авваллари Эроннинг аксарият шаҳарларида яхши одамлар гигиена ва меъморчилик тамойилларига амал қилиб, яхши дид билан аҳолини ичимлик суви билан таъминлаш мақсадида сув омборлари қурган бўлса, ҳозирда бу бинолар санъат ва тарих асари сифатида ёдда қолган. Қазвин шаҳрида ҳам меъморий санъат ва кошинкорлик жиҳатидан диққатга сазовор бўлган кўплаб сув омборлари мавжуд. Қурилишнинг ўзига хос усули туфайли Қазвин сув омборлари ушбу вилоятнинг энг муҳим сайёҳлик масканлари саналади. Қадимдан сув танқислиги билан машҳур бўлган шаҳарда сувни тўплаш ва сақлаш учун 130 дан ортиқ муҳташам ва қимматбаҳо биноларнинг қурилиши, шунингдек, сайёҳлар учун минглаб ички сув омборлари ва ўнлаб шаҳар карвонсаройлари, Қазвинни бугунги кунда “сув омборлари шаҳри” деб аташга сабаб бўлган. Қазвиндаги энг машҳур сув омборига ташриф буюриш мақсадга мувофиқдир.
Қазвин шаҳридаги “Сардор Бозор сув омбори” Эрондаги энг йирик бир гумбазли сув омбори бўлиб, унинг асосчилари Муҳаммад Ҳасанхон ва Фатҳ Али Шоҳ Қожар зодагонларидан бири Муҳаммад Ҳусайнхон Сардор бўлган. Сувга кириш учун 12,5 метр пастга тушишингиз керак. Унинг сув идиши тўртбурчак шаклда бўлиб, ўлчами тахминан 17 метр, сув идишининг улкан гумбази ғиштдан ясалган бўлиб, унинг энг юқори қисмида вентиляция тешиги, сув идишининг пастки қисмигача бўлган энг баланд нуқтасининг баландлиги: тахминан 28,5 метр, бу сув идишининг ҳажми эса 3000 метр, олти юз куб метр.
Сардор Бозор сув омбори ҳозирда Қазвин сув музейига айлантирилган ва Эрон миллий ёдгорликларидан бири сифатида рўйхатга олинган.
Қазвин вилоятида бошқа ажойиб сув омборлари мавжуд. Ҳожи Козим сув омбори Қазвиндаги энг гўзал ва йирик сув омборларидан биридир. Ҳижрий 1256 йилда қурилган бу сув омборининг қирқ зинапояси ўйилган тошдан қилинган. Сув сақлаш жойига кириш учун сиз зинапоядан тушишингиз керак. Сув идишининг тепасида тўртта аератор мавжуд бўлиб, уларнинг ташқи кўриниши плиткалар билан безатилган. Сув омборининг боши ҳам ғишт ва кошинли фасад билан мукаммаллик, нафосат ва гўзаллик билан қурилган.
Қуйида биз Қазвин шимолидаги тарихий ва гўзал Аламут минтақасига саёҳат қиламиз, бу ҳудуд афсонавий қалъалар ва дунёда сайёҳлик ҳудуди сифатида бебаҳо ва гўзал табиатга эга. Бу қалъа исмоилийлар тариқатининг бошлиғи Ҳасан Сабоҳ ва унинг ворислари ҳукумати қароргоҳи эди. Бургут уяси номи билан ҳам танилган Аламут қалъаси 2100 метр баландликдаги тоғ тепасида жойлашган. Қалъанинг тўрт томони қоялар билан ўралган ва унга киришнинг ягона йўли шимолий-шарқий томоннинг охирида. Ҳамдуллоҳ Мостофий ёзган “Нозҳа ал-қулуб” китобида Аламут қалъаси қурилган йил, ҳижрий 246 йил қайд этилган. Мавжуд манбаларга кўра, қаср Пайғамбар алайҳиссалом оиласидан Ҳасан ибн Зайд Алавий буйруғи билан қурилган бўлиб, у ҳижрий 483-йилда, 654-йилда эса ҳалигача вилоят ҳокимларининг қароргоҳи бўлган Ҳасан Сабоҳ қўлига ўтган. Қалъа Хулакухон Муғул буйруғи билан йўқ қилинган. Мўғуллар исмоилийлар Аламутда йиллар давомида тақдим этган жуда яхши кутубхонага эга бўлишди. Хулаку Хон кутубхонани йўқ қилишни буюрди, аммо эронлик тарихчи ва ёзувчи Атто малик Жувайний кутубхонанинг нафис китобларини ажратиш учун Хулакудан рухсат олди. Шу тариқа у Қуръонларни, эски китобларни ва астрономик асбоб-ускуналар ва жиҳозларни ажратди, аммо қолган китоблар ва кутубхона материаллари оловда ёниб кетди. Шундан кейин қалъа сургун ва қамоқхона сифатида ишлатилган. Шоҳ Таҳмосб Сафавийлар ҳукмронлиги бошланишигача қалъадан фойдаланилар эди. Аламут қалъаси кейинчалик Гилон ва Мозандарон ҳукмдорлари қўлида бўлиб, қайта тикланган. Афсуски, Қожарлар даврида Аламут қалъасида хазина топиш мақсадида олиб борилган қазишмалар унга жиддий зарар етказган.
Минтақада яшовчи халқ Аламут қалъасини Ҳасан қалъаси деб атайди, у икки қисмдан иборат бўлиб, ғарбий қисми баландроқ бўлиб, Юқори қалъа ва Буюк қалъа деб аталади. Унинг шарқий қисми қуйи қалъа ва кичик қалъа деб аталади. Қалъанинг узунлиги 120 метрга яқин, эни эса 10 метрдан 35 метргача ўзгариб туради, чунки йил давомида қалъада кўплаб гуруҳлар яшаб, уларга кўп сув керак бўлган; Қалъа қурувчилар ўзгача санъат билан сув ҳавзалари қуриб, тошнинг ўртасига қазилган сув ўтказгичлар ёрдамида узоқ масофадан бу сув омборларига сув олиб келишган. Қалъанинг суви қалъанинг шимолидаги тоғ ёнбағрида жойлашган "Қалдар булоқ"дан олинади. Қалъанинг шарқий қисми аскарлар ва уларнинг оилалари қароргоҳи бўлган. Ғарбий қисмида тошнинг ўртасида учта кичик сардоба ва баъзи хоналар қазилган бўлиб, улар ҳозир вайрон бўлган. Қалъанинг икки юқори ва пастки қисми ўртасида қалъани икки қисмга бўлувчи девор билан ўралган дала бор. Майдон ўртасида харобаларни кўриш мумкин, улар бу жойда мавжуд бўлган кўплаб бино ва иншоотларнинг қолдиқлари ҳисобланади. Қалъанинг минораларидан шимолий, жанубий ва шарқий бурчакларидаги учта минора ҳозиргача турган, шарқий бурчагидаги минора эса соғломроқ. Қалъа дарвозасига кираверишда узунлиги олти метр, икки- метр эни ва икки метр баландликдаги туннел тоғ қояларининг қоқ ўртасида ёрилган. Ушбу туннел орқали ўтганда қалъанинг жанубий минораси ва шифер қияликда қурилган жануби-ғарбий девори кўринади. Бу девор қалъанинг жанубида жойлашган Ғазрахоннинг кенг текислигига қарайди; Ундан Аламут дарёси водийси кўринадиган даражада. Қалъа атрофидаги деворлар ва миноралар, ҳамма жойда саккиз метр баландликдаги орқа деворга эга бўлиб, асосий деворга параллел равишда қурилган, кенглиги эса икки метр. Қалъанинг турли қисмларининг материаллари тош, гипс оҳак, ғишт, кошин ва кулолчиликдир. Аламут қалъаси 1381 йилда миллий асар сифатида рўйхатга олинган.
Азиз дўстлар, энди сиз Аламут ҳудудининг тарихий хусусиятлари билан танишганингиздан сўнг, бу ҳудудда мўл дарёлар ва тиниқ булоқлари, мевали боғлар, ям-яшил далалар, кучли ёғингарчилик туфайли мусаффо водийлар борлигини билиш ўринли. Бу ҳудуднинг энг гўзал диққатга сазовор жойларидан бири бу минтақанинг тоғлари орасида фируза дурдонасидек бўлган Эван кўли бўлиб, Эван кўлининг суви ширин, унинг майдони 5,5 гектардан ортиқ. Кўлнинг максимал узунлиги 275 метр, кенглиги 225 метр, чуқурлиги эса 1 метрдан 20 метргача ўзгариб туради. Кўлнинг суви кўл тубидаги булоқлар, шунингдек, ёғингарчилик билан таъминланади. Кўл тубида булоқларнинг мавжудлиги ва уларнинг доимий тўлдирилиши кўл сувини силлиқ ва тиниқ қилиб қўйган, шунда кўлнинг чуқурлиги ва унинг тубидаги булоқларнинг отилиб чиқишини бемалол кўришингиз мумкин. Кўлни ўраб турган гилос, олча, фандуқ ва ёнғоқ каби мевали дарахтларга эга бўлган баланд ўрмон дарахтлари, гўзал ўтлоқлар бу кўл табиатини саёҳатчилар учун айниқса жозибадор қилган. Бундан ташқари, ушбу кўлнинг сув оқимидан кичик ва чиройли дарё ҳосил бўлиб, ундан яқин атрофдаги қишлоқлар деҳқонлари фойдаланади. Кўлнинг жануби-ғарбидаги Аван шаршараси ҳам энг гўзал табиат ҳодисаларидан биридир. Шаршаранинг баландлиги энг баланд жойидан дарё оқадиган водийнинг чуқурлигига қадар 300 метрдан ошади ва қуёшли кунларда Аламут шамоли билан гўзал камалакни ҳосил қилади. Эван кўли қишда ўзгача гўзалликка эга эканлигини ва ҳаво ҳарорати кўтарилгач, кўл юзасидаги сув музлаб қолиши, кўл юзидаги муз устида бемалол юришингиз мумкинлигини билиш ўринлидир.
Ҳурматли ҳамроҳлар, дастур тугаши билан Қазвин шаҳрининг бошқа диққатга сазовор жойлари билан танишишни кейинги дастурга қолдирамиз ва кейинги дастурга қадар барчангизни Аллоҳга ҳавола қиламиз.
