Эрон бўйлаб саёҳат (131)
Ушбу дастур ва баъзи келгуси дастурларда сизларга Теҳрон вилоятининг диққатга сазовор жойлари ҳақида гапириб берамиз.
Ассалому алайкум азиз тингловчилар Эрон вилоятларига охирги сафаримизда Теҳронга етиб келдик. Кейинги бир нечта дастурлар давомида биз ушбу вилоят ва унинг энг муҳим шаҳарлари, тарихий ва табиий диққатга сазовор жойларни таништирамиз.
Теҳрон вилояти Эроннинг шимолида жойлашган бўлиб, унинг маркази Теҳрондир. Теҳрон Эроннинг пойтахти ва Эроннинг энг гавжум шаҳри сифатида танилган ва шаҳар майдони жиҳатидан нафақат Эроннинг, балки дунёнинг энг йирик шаҳарларидан бири бўлиб, у метрополия деб аталади. Баҳористон, Шаҳриёр, Эсламшаҳр, Шаҳр-э-Рей, Пакдашт, Пардис, Пишва, Дамаванд, Шемиранат, Шемиранат Шемиранат, Қарчак, Қодс, Робат Карим, Варамин, Фирузкуҳ ва Теҳрон бу вилоятнинг шаҳарларидир.
Теҳрон вилоятидаги гастрол сафаримизда дастлаб Фирузкуҳга келдик. Дамаванд тоғи этагидаги гўзал манзарали гўзал шаҳар! Бу шаҳар Теҳрон вилоятининг шимоли-шарқида жойлашган бўлиб, Алборз тоғ тизмаси билан ўралган. Алборзнинг баланд тоғларининг мавжудлиги ва бу шаҳарнинг денгиз сатҳидан баландлиги Фирузкўҳни йилнинг жазирама кунларида салқин ва ёқимли қилгани учун пойтахт аҳолисининг дам олиш ва дам олишлари учун энг муҳим манзиллардан бири ҳисобланади. Дарҳақиқат, қарийб икки соатлик йўл билан Теҳрондан ёқимли об-ҳаво ва унинг ифлосланиши билан гўзал ҳудудга боришингиз мумкин. Бу шаҳар Мозандарон вилояти билан чегарадош ва Эрон пойтахтидан 145 км узоқликда жойлашган.
Бу шаҳарда қулай географик жойлашуви ва қулай иқлими, шунингдек, дарёлар ва чучук сув манбаларининг мавжудлиги туфайли боғдорчилик жуда кенг тарқалган. Фирузкуҳ қишлоқ хўжалиги маҳсулотларидан буғдой, арпа, ўрик, олма, олча, нок, ёнғоқ, узум, гилос етиштирилади. Бу ҳудуд аҳолисининг аксарияти мозандароний бўлиб, ўз лаҳжасида сўзлашади.
Фирузкуҳ номи Эрон тарихи ва афсоналари билан боғлиқ. Баъзилар бу шаҳарни Дамованд ва Эроннинг жуда қадимий афсоналаридан бири бўлган Ферейдон ва Заҳок афсонаси билан боғлиқ деб ҳисоблашади.
Милодий 839-923 йилларда яшаган Муҳаммад ибн Жарир ат-Табари Эроннинг турли тарихий даврлардаги тарихи ҳақида “Тарихи пайғамбарлар ва подшоҳлар” номли китоб ёзган. Табарий бу китобда Фирузкуҳ шаҳрини ҳам тилга олган. Унинг фикрича, Фирузкоҳ 18-Сосоний шоҳи Фируз Сосоний (милодий 459-484) қурган шаҳардир. Фирузкуҳнинг ёши улуғ бўлгани учун унинг атрофида кўплаб қадимий тепаликлар мавжуд. Бу тепаликлар қаторида қадимги Пиркамар тепалиги, Сиаҳ Деҳ қадимий тепалиги, Сартепе қадимий тепалиги, Горсфид қадимий тепаликлари ва бошқа кўплаб тоғларни қайд этишимиз мумкин. Бу тепаликларнинг аксарияти эрамиздан аввалги ИИ-ИВ минг йилликларга тўғри келади, улар ноёб сайёҳлик жойлари ҳисобланади. Қадимги тепаликлар аслида нисбатан баланд тизмалар бўлиб, улар қадимги ва қадимги даврларда Эрон платосининг илк аҳолисининг қароргоҳи бўлган. Бу тепаликлар тарих ва ўтмишни билиш нуқтаи назаридан жуда муҳимдир.
Ҳурматли тингловчилар Фирузкуҳ шаҳри билан таништиришда давом этиб, хизматингиздамиз.
Фирузкуҳ вилоятининг энг муҳим табиий диққатга сазовор жойларидан бири “Танг-э Ваши и” ёки “Тангеҳ Саваши” деб аталади. Бу дара Фирузкуҳ шаҳридан 20 километр узоқликда жойлашган. Ваш сўзи мозандароний тилида ўт, Ваши дараси эса ўтлоқли текисликли дара маъносини билдиради.
Бу гўзал дарага бориш учун аввало Желизжанд қишлоғидан ўтиш керак. Қишлоқдан ўтиб, биз Ваши дараси бўйлаб оқадиган ва юқоридаги шаршарадан бошланадиган дарёга етиб борамиз. Бу бўғоз икки қисмдан иборат бўлиб, биринчи бўғоз "Ваши", иккинчиси "Са" деб аталади! Бу икки даранинг охирида жойлашган шаршара шу икки даранинг номига кўра “Саваши” шаршараси деб ҳам аталади. Бу шаршаранинг баландлиги 15 метр бўлиб, унинг этагида жуда ажойиб кўлмак бор.
Айтганимиздек, Ваши дарасига бориш учун Жализжанд қишлоғидан ўтиш керак. Бу қишлоқ даранинг бошида жойлашган. Йўли қийшайган, адирлару водийлари кўп қишлоқ! Жализжанд қишлоғида саёҳат қилиш илиқ ва меҳмондўст одамлар билан жуда ёқимли. Бу қишлоқда уларнинг машҳур сут маҳсулотини, яъни бешта ўсимликнинг сариёғини тайёрлаш мумкин. Бу айран тимян, ялпиз, какути, орегано ва орегано каби маҳаллий ўтларнинг комбинацияси бўлиб, унинг мухлислари кўп.
Қишлоқдан ўтиб, буғдой ва картошка экинлари, мевали боғлар ажралиб турадиган ям-яшил ва гўзал ҳудудга этиб борасиз. Кўпинча фермерлар ва боғбонлар банд бўлиб, сайёҳларни қучоқ очиб кутиб олишади.
Сар Сабз текислигидан ўтиб, Ваши дарасига етасиз. Бу қисмда дам олиш учун жой йўқ ва сиз ўша тоғнинг икки томонидан дарёдан ўтишингиз керак. Ваши бўғозини кесиб ўтиш ҳамма учун осон эмас. Гарчи бу ҳудуд Теҳрон атрофидаги энг яхши табиат туризми йўналишларидан бири бўлса-да, болалар ва жисмоний имконияти чекланган кишиларнинг бу йўналишда саёҳат қилишлари мумкин эмас. Тахминан бир ярим километр сувда юрганимиздан сўнг, биз Савашининг гўзал текислигига етиб борамиз. Бу гўзал текислик урду учун жуда мос келади.
Лекин ўтиши керак бўлган иккинчи бўғоз "Са дараси" деб аталади. Енгил тош ўтишни талаб қиладиган тошли дара Ди ва тошга чиқиш енгилдир. Унинг сув чуқурлиги Ваши бўғозидан камроқ ва унинг йўли ҳам қисқароқ. Бу йўлда тошлар устида оқаётган сув ва унинг пастга тушиши кўриниши кичик ва чиройли шаршараларни яратган.
Са дарасининг охирига етганда, унинг гўзаллигини томоша қилиш орқали чарчоқни кетказадиган Саваши шаршараси пайдо бўлади. Даранинг бу қисми бутунлай тошлоқ бўлиб, сузиш учун жуда мос жой йўқ.
Азиз дўстлар, биз Фирузкуҳ шаҳрининг табиий диққатга сазовор жойларидан бири бўлган "Тенгеҳ Ваши" билан таништиришда давом этамиз.
Ваши дараси йўлидаги тарихий ва сайёҳлик диққатга сазовор жойларидан бири бу йўлда ажралиб турадиган тарихий ёзувидир. Бу ёзув Эрондаги Қожарлар даврига оид бўлиб, ёши тахминан 185 йил бўлиб, уни ўнг тарафдаги биринчи дара, Ваши дарасида кўришингиз мумкин. Бу ёзув Фатҳ-Али Шоҳ Қожар буйруғи билан қилинган. У подшоҳ бўлишидан олдин Шероз ҳукмдори бўлган ва "Персеполис" ва "Нақш-э Ростам" каби асарлар таъсирида бўлган. Тарих ва санъатга бўлган қизиқиш уларни машҳур ва тарихий жойларда унинг тасвирларини ҳайкалтарошликка мажбур қилди. Фатҳ Али Шоҳнинг буйруғи билан ўйилган энг муҳим ёзувлар қаторида Кирмоншоҳнинг Бўстон арчасидаги, Рей қалъаси остидаги ва Чешма Али фаввораси устидаги ёзувни, шунингдек, Танг Вашидаги ёзувни қайд этишимиз мумкин.
Ваши дараси нақшининг мавзуси қирол ва унинг атрофидагиларнинг ов қилиш саҳнаси бўлиб, нақшли битикнинг рамка каби чегараси бош қаҳрамонни қоплайди ва шоҳнинг аҳволини ва Фатҳ Алишоҳ ҳукмронлиги давридаги воқеаларни тасвирлайди. Ёзувнинг ўртасидаги кийик ови учун Фатҳ Али Шоҳ от миниб кетмоқда. Ёзувдаги бошқа нақшлари одатда амалдорлар билан боғлиқ. Фатҳ Али Шоҳнинг нақши бошқа одамларга қараганда каттароқдир. Бошқа одамлар, ўзларининг аҳамиятига кўра, кичикроқ ролларга эга ва итлар ёрдамида кийик ёки қушларни овлашади.
Ҳурматли тингловчилар, дастурнинг ушбу қисмини шу тариқа якунига етдик. Умид қиламизки, тинглаганингиз сизга ёқди. Келгуси дастурда Фирузкуҳ вилоятининг бошқа диққатга сазовор жойлари билан ҳам таништирамиз. Аллоҳ барчангизни паноҳида асрасин азизлар.
