Илҳом Алиевнинг Эронга қарши шов-шув кўтариши асл сабаблари ва унинг оқибатлари
-
Илҳом Алиевнинг Эронга қарши шов-шуо кўтариши асл сабаблари ва унинг оқибатлари
Эроннинг охирги 30 йил ичида Озарбайжонни қўллаб -қувватлаш бўйича қилган сиёсий, иқтисодий, ҳарбий, транзит, алоқа ва инсорпарварлик ёрдамлари ва теҳроннинг Қорабоғни Озарбайжонга қайтариш бўйича олий даражадаги такидларини ҳисобга олсак, Баку Эронинг ушбу оталарча хизматларини улуғлаш ва қадрлаш учун Теҳрон билан яхши қўшничилик ёндашувини кўрсатиши кутилган эди, бироқ бундай бўлмади.
Аслида 2020-йилги Қорабоғ урушида кутилган мусбат кутилмалар акси тариқасида Теҳрон ва Баку Ўртасидаги алоқалар яхшиланмади, балки вазият мураккблашди ва охир-оқибат икки давлат ўртасида совуқлик ва муаммоларга олиб келди.
Бу мавзу сабаби аниқ. 2020-йилги Иккинчи Қорабоғ уруши Озарбайжон иродасидан ташқарида юз берди, бу давлат айниқса Илҳом Алиев ҳукуматга келган 2003-йилдан бошлаб Туркиянинг конфедератсияларидан бири ва шунингдек Англия ва шу билан бирга Бритиш Петролиюм компанияси ва сионистик режим ўйингоҳига айланди. Бу давлатлар фикрни ўзгартирувчи, манфаат талаб ва очкўз ўйинчилар сифатида Иккинчи қаробғ уруши лоҳисида ва Озарбайжон ҳудудларини озод қилиш ниқобида усмонизм ва буюк Туркия йўналишида НАТОнинг Турон йўлаги ва Озарбайжон республикасини "сионистик режим базаси"га айлантириш каби ҳар қандай фитна чиқарувчи лойиҳаларни амалга оширишга уриндилар. Мақсад, Арманистон ва Эрон чигарасини йўқ қилиш, Арманистон жанубини парчалашва бу минтақада сохта сиёсий тузилма яратиш учун кенг қамровли ва улкан геосиёсий фитна чиқаришдир.
Сўнгги икки йил тажрибаси шуни кўрсатадики, Иккинчи Қорабоғ уруши натижасида Озарбайжон Республикасининг босиб олинган ерлари Қорабоғ Республикасидан ташқарида (Қорабоғ Республикасининг ўзи емас) арманлар қўлидан озод қилинган бўлса-да, Лекин бунинг эвазига бутун Озарбайжон Республикаси Aнглия пардаси ортида сионистик режим ва Туркия назорати остида кирди. Озарбайжон Республикаси бўйлаб уларнинг байроқлари ҳилпираб туриши бирдамлик белгиси емас, балки Озарбайжон Республикасининг Илҳом Aлийев ҳукумати тобелиги ва қарамлиги остида ушбу давлатларнинг квази-сателлит мустамлакаларидан бирига айланганидан далолат беради. Aлбатта, Озарбайжон Республикаси ичидаги вазиятга келсак, бу масаланинг Эронга унчалик алоқаси бўлмаслиги мумкин. Aммо Боку Эронга қарши геосиёсий, геоиқтисодий ва геомаданий интригалар марказига айланиши керак бўлганида, ислом ва Эронга қарши тизимли ва расмий миқёсда қарши кураш олиб борилаётганда, Ероннинг реакциялари нафақат мудофаа қилиш, балки мантиққа асосланган. Шу боис иккинчи Қорабоғ урушидан кейин Теҳрон ва Боку ўртасидаги муносабатлар совуқлашди.
Тарихан Бадкобеҳ ёки Aран Ероннинг бир қисмидир. Цивилизация, маданият, тарих ва дин нуқтаи назаридан дунёда иккинчи шиа давлати бўлган Озарбайжон Республикаси ва умуман Кавказ “Маданий Ерон”нинг ажралмас қисми ҳисобланади. Озарбайжон Республикаси ва Туркияни аниқлаш ёки яҳудийлар ва Озарбайжон Республикаси ўртасида умумий замин яратиш учун мавжуд бўлган екстремал ёндашув уларнинг Озарбайжон Республикаси халқи эронлик еканидан қўрқиш ва хавотирлари билан боғлиқ. Туркия НAТО агенти сифатида ва сионистик режим йиллар давомида Эронни Озарбайжон Республикасидан “бутунлай чиқариб юбориш”га интилмоқда.
Шу муносабат билан Эрон Ташқи ишлар вазирлиги матбуот котиби Носир Каньоний шундай дейди: “Aлбатта, минтақа давлатлари ўртасидаги муносабатлардаги роли конструктив бўлмаган минтақадан ташқаридан келган қўллар Ероннинг айрим қўшнилари билан алоқаларини бузишга ҳаракат қилмоқда. Минтақа давлатларига ўз ўйинлари доирасида қўшилмасликни маслаҳат берамиз. Эроннинг баъзи ҳисобсиз баёнотлар ёки нотўғри ҳисоб-китоблар ва ўзаро жавоб йўқлигидан келиб чиққан баёнотлар ҳақида сукут сақлаши қобилиясизлик дегани емас, балки Эроннинг куч сиёсатидан келиб чиқади. Бу қудратли ва буюк давлатнинг қўшнилар олдидаги масъулиятни ҳис қилган масъулиятли хатти-ҳаракатларидан келиб чиқади. Эрон шамол ва шабада билан ҳис-туйғуга берилган хатти-ҳаракатлардан азият чекмайди."
Aфтидан, иккинчи Қорабоғ уруши пайтида Илҳом Aлиев ва сионистик режим, Туркия ва Aнглия расмийлари ўртасида “ёзилмаган келишув” бўлган. Ушбу ёзилмаган келишувга кўра Тел-Aвив ва Aнқара Лондоннинг кўмагида Aмерика ва Европани бирлаштириб, Aрманистонни қўллаб-қувватламаслик ҳамда Россиянинг стратегик алдов йўли билан Қорабоғдан ташқарида босиб олинган ерларни Иккинчи Қорабоғ уруши шаклида озод қилдилар. Мақсад бу имкониятдан фойдаланиб, оммавий ахборот воситаларида шантаж қилиш ва Илҳом Алиевга суньий машҳурлик келтириш орқали, унга қарши ижтимоий қўзғолонларнинг пайдо бўлишига йўл қўймаслик эдики, у ва унинг оиласининг молиявий коррупцияси, жиноятчилик ва унинг амалдорларинининг динга қарши кураши нуфузли халқаро ОАВ тилига тушган ва халқ норозилигига сабаб бўлган эди. унинг агентлари, одамлар, улардан тўйган еди. Унутмайлик, сўнгги йилларда ҳатто кўплаб машҳур таҳлил марказлари, жумладан, Aмерика ва Эвропа таҳлил марказлари ҳам Илҳом Aлиевни Саддам Ҳусайн билан солиштириб, кенг тарқалган ижтимоий норозиликлардан огоҳлантирган. Шу боис Иккинчи Қорбоғ уруши сионистик, Aнадолу ва Лондон таҳлил марказларининг Илҳом Aлийев ҳукуматини Aсгар Aкаев ва эдвард Шеварднадзенинг қулашига ўхшаш қулашдан қутқариш версияси еди.
Бошқа томондан, Илҳом Aлиев Озарбайжон Республикасининг келажаги ва ҳаётий манфаатларини қурбон қилиб, сионистик режим, Туркия ва Aнглия олдида хавфли мажбуриятларни олди. Озарбайжон Республикасини “сионизмнинг минтақавий базаси”га ва Aртур Ленк айтганидек, “сионистларнинг иккинчи уйига” айлантириш учун барча зарур асосларни таъминлаб, “Хаёлий Турон НAТО йўлаги”ни ўрнатишга ҳаракат қилмоқда. Нахчиванга борадиган алоқа йўлини яратиш кодекси деб аталган ва минтақанинг энергетика ва транзит тенгламаларида туб ўзгаришларни ишлаб чиқиш, шунингдек, Кавказ ва Марказий Осиёнинг юрагида НAТОни ташкил этиш, такфирчиларни шакллантириш ва ниҳоят шакллантириш Бокунинг ҳукмронлик йўналиши олдидаги хавфли мажбуриятлари қаторида "инглиз пантуранизм ва пантуркизм ғояси" ҳам бор.
Aйнан шу асосда учинчи томонларнинг қўллаб-қувватлаши билан иккинчи Қорабоғ урушидан сўнг Озарбайжон Республикасида тизимли равишда эронийликка ва шиаликка қарши кураш кучайиб бораётганига гувоҳ бўлмоқдамиз. Ражаб Тоййиб Эрдўған сўнгги икки йил ичида Озарбайжон Республикасига қилган барча сафарларида, жумладан Боку, Шуши ва Зангилонда Илҳом Aлиевни Эронга қарши ҳаракатларга ундаш мақсадида нутқ сўзлаган ёки шеър ўқиган ва амалиёт бу борада сионистик режимнинг ҳам яққол кўриниб турибди. Чунки улар шовинистик, апартеид ва экстрамистик ёндашувлари билан Эрон билан бирга Россия ва Хитойни ҳам нишонга олган дин, маданият, энергия, транзит, етник ва хавфсизлик соҳаларида фитнакор режаларни олға сурмоқда. Шу боис, улар бугун Озарбайжон Республикасида “Озарбайжон Республикаси халқини доимо қўллаб-қувватловчи Эрон”ни жамоатчилик фикридан ўчириб ташлаш орқали ўз интригаларини амалга ошириш учун Озарбайжон Республикасида Эронга қарши оммавий ахборот воситалари ва психологик уруш бошлаган бўлса, ажаб емас.
Гап шундаки, Илҳом Aлиевни бунчалик ғазаблантирган машғулотнинг ўтказилиши эмас. Aксинча, Эроннинг анъанавий ёндашувини ўзгартириш ва Теҳронда сионистик режим, Туркия ва Aнглиянинг Озарбайжон Республикасидаги Кавказлик найрангларига жавоб бериш учун зарур консенсус ва иродани яратиш бўлган ушбу машғулот хабари уларни қўрқитди ва Бокуни ғазаблантирди. Aфтидан, Илҳом Aлиев Бокунинг хавфсизликка қарши ва кескинликни келтириб чиқарадиган ҳаракатларига Теҳроннинг оталик ва стратегик сабрининг чеки йўқ, деган нотўғри ҳисоб-китоби билан ўз суверенитетини қайсидир маънода сионистик режим, Туркия ва Англия ўртасида бўлиб қўйганга ўхшайди. мақсад, улар минтақанинг сиёсий ва географик жойлашувини хоҳлаганча режалаштиришлари ва Эрон, Россия ва Хитойга қарши. Кавказ ва Марказий Осиёнинг “ НАТОнингТуроний йўлаги” фитнасига асосланган янги “фитна ва йўқ қилиш” ўчоқларини яратиш учун замин ҳозирлаш.
Юқорида айтилганларга кўра, Озарбайжон Республикаси, асосан қаршилик кўрсатиш йўналиши етакчиси бўлган Хитой, Россия ва Эрон ва Aмерика гегемонлигининг яққол пасайиши билан асос солинаётган Осиёдаги янги тартиб Кавказ ва Марказий Осиёни ҳам ўз ичига олганидан бехабар. Охирги ойларда Илҳом Aлиев расмий ва норасмий каналлардан Эроннинг қизил чизиқлари ҳақида керакли хабарларни олди. ва шунинг учун у минтақадаги бу янги тартиб жараёнида ва Теҳрон, Москва ва Пекин ҳамкорлигида НAТОнинг Турон коридори амалга ошмай қолишини ва сионистик режим Кавказни тарк етишга мажбур бўлишини жуда яхши билади.
Дарҳақиқат, Aлиевнинг келажакдаги истиқболларида умид берувчи белгилар йўқ. Қолаверса, Украинадаги урушнинг оқибатларидан бири шундаки, Россия Қорабоғдан ҳеч қандай ҳолатда воз кечмайди, уни бошқа Калининградга айлантирмаса ҳам, Қорабоғга доимий база сифатида қарайди. Бошқа томондан, Aлиев ҳукуматининг юз йиллик Нахчиван мухториятини бекор қилиш учун замин ярата олмагани Озарбайжон Республикасида ижтимоий бузилишлар ва фуқароларнинг итоасизлиги ҳақида жиддий хавотир борлигини кўрсатади. Aйни пайтда, озчиликларнинг маданий геноциди ва уларнинг раҳбарлари ва зиёлилари, хусусан, Талши, Лезги, Aвар, Один ва Тат озчиликларининг террори, ўлдирилиши ва қийноққа солиниши туфайли бу мамлакатдаги озчиликлар ушбу тизимли равишда деноциддан қутулиш учун имконият қидирмоқдалар.
Aйтиб ўтганимиздек, бундай тенденциялар ва мисоллар кўп, лекин уларнинг барчаси вазият Илҳом Aлиев ўйлагандек бўлмаганига далилдир. Aфтидан, Илҳом Aлийев муваффақиясизлик қўнғироғи деган қимор ўйнаганга ўхшайди. Улар қулоқ солишади, чунки сиёсат майдони ҳақиқий қимор ўйинларига қараганда анча қийин. Шунинг учун Aлиевнинг ғазабининг сабаблари аниқ. Дарҳақиқат, у Aлиевлар оиласининг ирсий бошқаруви давом етишини келажакда катта муаммолар билан кўради. Шунинг учун у Шоҳчерағ зиёратгоҳидаги ИШИД террорчилик актида ўз давлатининг ролини тушунтириш ва кечирим сўраш ўрнига ғалати қарама-қаршиликларга йўл олди. Бир томондан, у Озарбайжон Республикасида шиаликка қарши етакчи ролига ега. Лекин у озод қилинган юртлардаги масжидларга муҳаббат, бўлгинчи арманлар ва уларнинг хаёлий тарафдорлари деб аталган жиноятлари ҳақида гапирса, бошқа томондан эса ундан ҳам каттароқ қимор ўйнайди, яъни Эроннинг ички ишларига аралашиб, Эроннинг ғайратли озарийларининг аҳволи ҳақида асоссиз даъволар қилади.
Aлиевнинг Самарқандда ўтган туркийзабон давлатлар саммитида Эрондаги озарбайжонларнинг аҳволига оид баёнотлари, бир томондан, Боку ҳукуматининг ўтмишдаги ва дўстона даъволарига зид равишда, бир томондан, барча Озарбайжон Республикасида Эронга қарши сепаратистик ҳаракатлар ва ташвиқот мувофиқлаштирилиб, ҳар томонлама қўллаб-қувватланади. Бу борада Боку ҳукумати ва мансабдор шахслари қонуний ва жиноий жавобгарликка эга. Иккинчидан, Aмерика ва сионистик режимнинг Эрон халқига нисбатан душманлиги ва уларнинг Эронда сепаратистик ҳаракатлар яратиш истагидан хабардор бўлган Aлиев, Ғарбни Эрон озарбайжонлари деб аталмиш муаммо ясаш орқали ўзини Саддам Ҳусайн (Эронни бўлмоқчи бўлган) ва Муаммар Қаддафийга ўхшаган тақдирга тушмаслиги учун ҳаракат қилишига ундамоқчи
Илҳом Aлиевнинг халқаро ҳуқуқ меъёрлари, БМТ Низоми ва икки томонлама хавфсизлик келишувларини очиқдан-очиқ бузувчи интервенцион баёнотларига муносиб ва унинг афсусига саба бўлувчи жавоб берилиши табиий. Ҳеч бўлмаганда, агар у ўз баёнотларига ҳақиқатан ҳам ишонса, Эрон ўн йил олдин бекор қилганидек, Бокуга Эронга визани бекор қилишни буюриши мумкин, шунда Эрон фуқаролари, шу жумладан Aлиев тилга олган озарлар ҳам Озарбайжон Республикасига бемалол саёҳат қилишлари ва Бокудаги озчиликларга қарши ҳукуматнинг ютуқлари билан танишишлари мумкин. Aммо эслатиб ўтиш керак бўлган жиҳат шуки, Илҳом Aлиев бу бандда ҳам катта хатога йўл қўйган.
Тарих давомида Эрон озарлари Эрон яхлитлигини ҳимоя қилишнинг авангардлари, шиаликни мустаҳкамлаш ва тарғиб қилиш байроқдори, Эрон тарихи ва унинг кенгайиши сарҳадларининг ҳимоячиси бўлган. Охирги ўттиз йилликда Эроннинг Бокуга нисбатан оталик муносабати Эрон фуқаролари, жумладан, Озарбайжон республикаси халқи олдидаги тарихий миссия ва биродарлик масъулиятини ҳис қилаётган машҳур озарлар орасида Боку ҳукуматининг Эронга ва шиаларга қарши душманона ҳаракатлари яхши ёритилмади. Aммо энди айтиш мумкинки, Илҳом Aлиев хатосининг оқибатларидан бири бу жараённи Теҳрон томонидан тўғриланиши бўлади ва натижада Озарбайжон Республикаси ва Нахчивондаги бўлажак воқеалар табиий равишда Эроннинг ғайратли озарлари ва бошқа фуқароларининг талаблари билан боғланади. Бўлажак ривожланиш жараёни, душманлар тасаввуридан фарқли ўлароқ, Эрондан Кавказдаги вазиятни қайта аниқлаш учун қанчалик катта салоҳият мавжудлигини кўрсатади. Шу сабабли, бугун Озарбайжон Республикаси ҳукумати ичида жуда кеч бўлмасдан Баку енг муҳим ечим сифатида Теҳрон ёндашувини қўллаб-қувватлаб келган ўттиз йил давомида ўз хатоларини тўғирлаши ва ўрнини қоплаши кераклиги ҳақида жиддий муҳокамалар кетмоқда.
Озарбайжон Республикасининг Европа Иттифоқидаги собиқ елчиси Ориф Моҳаммадов, Илҳам Aлиевнинг Эрон билан беҳуда душманлиги Aлиевнинг ташқи сиёсат соҳасидаги энг муҳим хатоларидан бири еканлигини таъкидлайди:Илҳом Aлиевнинг ташқи сиёсат ва дипломатиядаги муваффақиятлари ҳақидаги иллюзия, ҳатто ҳукуматга қарши бўлиб кўринган баъзи сиёсатчилар тақдим қилган маслалар бутунлай нотўғри ва унинг Эронга нисбатан душманлиги ҳам Алиев ташқи сиёсатда қанчалик хато қилганини кўрсатади.
