Арманистон тинчликнинг тўртта йўлини яратиш бўйича янги таклиф берди
-
Арманистон тинчликнинг тўртта йўлини яратиш бўйича янги таклиф берди
Озарбайжон, Арманистон ва Грузия бош вазирларининг Тбилисида бўлиб ўтган уч томонлама учрашувида Никол Пашинян “Тинчликнинг тўрт йўли” режасини эьлон қилиб, ушбу лойиҳанинг асосий мақсади алоқа ва транспорт инфратузилмаларини қуриш ва реконструксия қилиш орқали Эрон, Арманистон, Туркия ва Озарбайжон Республикаси ўртасидаги алоқаларни кенгайтиришдан иборат.
Арманистон бош вазири Никол Пашинян Тбилисида бўлиб ўтган “Ипак йўли” тўтинчи халқаро форумида шундай деди: “Тинчлик учун тўрт томонлама лойиҳаси мамлакатлар суверенитетини ҳурмат қилиш тамойиллари асосида ишлаб чиқилган ва таклиф қилинган”. Шу билан бирга, Ереван ҳукуматининг юқори мартабали амалдори шундай деди:"Барча инфратузилма объектлари, жумладан, автомобил йўллари, темир йўллар, ҳаво йўллари, нефт ва газ қувурлари, кабел ва электр узатиш линиялари ўз ҳудудидан ўтадиган мамлакатларнинг юрисдикцияси ва ҳокимяти остида бўлади. Ҳар қандай давлат ҳудудида чегара ва божхона назоратини амалга ошириш орқал, давлат муассасалари орқали инфратузилма хавфсизлигини, жумладан, товарлар, транспорт воситалари ва одамларнинг хавфсиз ўтишини кафолатлайди.
Шу муносабат билан Озарбайжон Республикасининг минтақавий масалалар бўйича эксперти, Халқаро муносабатлар таҳлил маркази ходими Васиф Ҳоссейнов шундай деб ҳисоблайди:“Боку, Ереван ва Тбилисининг уч томонлама учрашувлари ҳамда Арманистон ва Озарбайжон Республикасининг Грузияда икки томонлама учрашувлари ўтказилиши муҳим воқеаларнинг бир қисми ва Тоғли Қорабоғ можаросини ҳал қилиш жараёнининг мантиқий давоми ҳисобланади”. Шу билан бирга, Озарбайжон Республикасининг ушбу таҳлилчиси шундай деди:“Ендиликда Озарбайжон Республикаси ва Арманистон ўртасидаги буюк давлатларнинг аралашуви ва воситачилигини тақозо этган ва ҳарбий можароларга сабаб бўлган собиқ фундаментал ҳудудий масалалар Қорабоғ можаросида иштирок этаётган томонлар ўртасидаги музокаралар кун тартибидан олиб ташланди”.
Дарҳақиқат, минтақа давлатлари душманлик ўрнига турли иқтисодий ва тижорат соҳаларида ҳамкорлик қилиш учун янги имкониятга эга бўлди. Шу нуқтаи назардан, мустақил доираларнинг кўплаб экспертлари Арманистон бош вазири Тбилисидаги учрашув чоғида таклиф қилган режани 3+3 платформасининг Теҳрондаги иккинчи йиғилишининг биринчи расмий ютуғи сифатида баҳоламоқда. 3+3 платформасининг иккинчи йиғилиши ўтган душанба куни Теҳронда бўлиб ўтди.
Ушбу учрашув аъзо мамлакатлар учун фойдали натижаларга олиб келди, улардан энг муҳими Олтитомонли платформага аъзо мамлакатларнинг иқтисодиёт, савдо, қазилма энергия масалалари, транспорт ва транзит соҳаларида қўшма ҳамкорлиги бўлди. бу масалалар Арманистон ҳукумати томонидан берилган лойиҳада таклиф қилинган. Теҳрон учрашувида иштирок этаётган барча давлатлар иқтисодий ва транспорт соҳасидаги ҳамкорликка оид таклиф этилган масалаларни олқишлаб, ушбу лойиҳаларда иштирок этиш соҳасида ёрдам ва ҳамкорликка ваьда беришди.
Шу йўл билан Эрон 1990-йилларда бўлгани каби Тожикистондаги ички муаммоларни ҳал этишда ва бу давлатда тинчлик ўрнатишда асосий рол ўйнаганини эьтибордан четда қолдирмаслигимиз керакки, Теҳрондаги учрашувда ҳам биргаликда минтақавий ҳамкорлик бўйича конструктив таклифлар таклиф қилиб, 3+3 платформасига аьзо давлатлар ўртасида мустаҳкам минтақавий ҳамкорлик ўрнатишга, Боку ва Ереван ўртасида тинчлик ўрнатишга ҳаракат қилди.
Шу муносабат билан Арманистон бош вазири Никол Пашинян Американинг Wалл Стреет Жоурнал газетасининг саволига жавобан шундай эълон қилди: минтақавий ҳукуматлар ёрдамида Боку ва Ереван тинчликнинг учта асосий тамойилини келишиб олди. Биринчи тамойил - Ереван ва Боку раҳбарлари Арманистон ва Озарбайжон Республикасининг ҳудудий яхлитлигини ўзаро тан олишлари. Иккинчи тамойил, шунингдек, 1991 йилда кўтарилган Олмаота декларацияси асосида Арманистон ва Озарбайжон Республикаси ўртасидаги демаркация жараёни ва чегара масалаларига ҳам эътибор қаратади.
Олмаота келишувларига кўра, Совет Иттифоқининг мавжуд давлат хариталари урушаётган томонларнинг чегараларини белгилаш учун асос бўлади. Учинчи тамойил минтақада коммуникацияларни очиш, жумладан, суверенитет, юрисдикция ва Европа мамлакатларига ўхшаш ўзаро тенглик тамойилларига асосланиши керак бўлган ўзаро икки томонлама, минтақавий ва халқаро савдо учун автомобил ва темир йўлларни очиш масаласи билан ҳам боғлиқ. Арманистон бош вазирининг сўнгги баёнотлари Боку ва Ереван раҳбарлари ўртасида кенг қамровли тинчлик шартномасини имзолаш учун зарур бўлган келишувларнинг қарийб 70 фоизига эришилганини англатади.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, Озарбайжон Республикаси ва Арманистон ҳукумати мавжуд шароитда тинчлик ўрнатишнинг олтин имкониятларидан самарали фойдаланиш учун қўшимча саъй-ҳаракатларни амалга оширди. Дарҳақиқат, урушаётган томонлар таранглик ва низоларни юзага келтириш ўрнига минтақадаги тинчлик ва биродарликни иқтисодий ҳамкорлик билан алмаштиришга ҳаракат қилмоқда ва Озарбайжон Республикаси, Арманистон ва Грузия ҳудудидаги қудратли давлатлар, яьни Эрон, Россия ва Туркия урушаётган томонларнинг тинчлик келишувларини ҳимоя қилган ҳолда, минтақавий даражада иқтисодий ва транспорт келишувларининг бажарилишини кафолатлай олади.
