Афғонистонга қўшни давлатларнинг Тошкентдаги саммити

Сешанба куни Ўзбекистон пойтахти Тошкентда Афғонистонга қўшни давлатлар махсус вакилларининг биринчи учрашуви бўлиб ўтди.

Бир кун давом этган мазкур учрашувда Ўзбекистон, Хитой, Эрон, Покистон, Россия, Тожикистон ва Туркманистон вакиллари Афғонистондаги сўнгги вазият ва ўзгаришлар, Афғонистондаги турғун барқарорлик, бу давлатга кўрсатилаётган инсонпарварлик ёрдами ҳақида ўз фикрларини билдиришди. Бироқ Афғонистондаги воқеалардан энг кўп хавотирда бўлган давлатлар сифатида Марказий Осиё давлатлари дейиш мумкин. Бу масала бир неча жиҳатдан диққатга сазовор ва ўйлантириб қўяди.

• Тошкентда Афғонистон қўшнилари вакиллари учрашуви бўлиб ўтди

Биринчидан, Марказий Осиё давлатлари Американинг минтақани хавфсиз ҳолатга келтириш сиёсатининг умумий доирасида Афғонистон ичидан терроризм транзитидан хавотирда. Россияни ҳам ташвишга солаётган иккинчи ташвиш - Марказий Осиёга ва Россиянинг ички қисмига гиёҳванд моддалар савдосининг кучайиши, эълон қилинган статистик маълумотлар ва ҳисоботларга кўра, Россия гиёҳванд моддалар мафияси учун жуда яхши бозор ҳисобланади ва бу  минтақа давлатлари жамиятлари  учун ҳалокатли ижтимоий оқибатларга олиб келди. Афғонистонга қўшни давлатларнинг учинчи ташвиши - Афғонистоннинг ички аҳволининг ёмонлашиши ва мигратсиянинг ошиши.

Сиёсий масалалар бўйича эксперт Александр Боотскарф шундай дейди: "Афғонистон Марказий Осиё минтақаси ҳамда Россия ва бошқа қўшни давлатларнинг хавфсизлигини ташвишга солаётган масалалардан биридир. Чунки хавфсизлик манбаларининг хабарлари Афғонистонда зўравон ва террорчи гуруҳларнинг мавжудлиги ортиб бораётганидан далолат беради. Бу Афғонистонга қўшни давлатлар хавфсизлигига катта хавф туғдириши мумкин, айниқса Толибон террорчилик гуруҳлари билан курашиш учун зарур қобилиятга эга эмас.

Ушбу хавотирларга кўра, Афғонистонга қўшни давлатлар ташқи ишлар вазирлари даражасида, шунингдек, “Москва формати” доирасида бир неча учрашувлар ўтказган ва Афғонистондаги бошқарув ҳокимяти хавфсизликни таъминлаш, терроризмга қарши курашиш, турли этник ва диний гуруҳлар вакиллари ҳуқуқларини ҳурмат қилиши зарурлиги ҳамда инклюзив ва вакиллик ҳукуматини яратиш шартлиги таъкидланган. Толибон Афғонистонда террорчи ва зўравон гуруҳларнинг мавжудлигини умуман рад этади ва ўз кучларининг улар билан курашиш қобилиятига урғу беради.

Айни пайтда, Толибон Афғонистонда кўкнори етиштириш ва гиёҳванд моддалар ишлаб чиқаришга қатъий қарши эканини эълон қилган бўлса-да, аммо халқаро ҳамжамият ва турли давлатлар ҳамон бу борада шубҳа билан қарашади ва Афғонистондаги наркотик мафиясига қарши курашда ҳамкорликни кучайтиришга ҳаракат қилмоқдалар. Афғонистон масалалари бўйича эксперт Исмоил Бағирий шундай дейди:"Афғонистоннинг иқтисодий муаммолари давом этаётгани ва Афғонистонда экин майдонларидан фойдаланишда ўзгариш йўқлиги сабабли, Афғонистондаги зўравон ва террористик гуруҳлар гиёҳванд моддаларни ўз маблағларини таьминлаш воситаси сифатида ишлатаётганидан хавотирлар сақланиб қолмоқда. Бу гиёҳванд моддаларнинг қўшни давлатлар, шу жумладан Россияга ўтказилиши борасида хавотирларни кучайтирмоқда.

Ҳар ҳолда, Тошкент йиғилишида аввалги, жумладан, Москвадаги учрашувлар каби Толибоннинг бирорта вакили иштирок этмагани айтилади ва бу Толибон учун улар минтақадаги давлатларнинг Афғонистонни бошқариш ва минтақада самарали рол ўйнаши бўйича ижобий фикрини ололмаганликлари ҳақида очиқ сигналдир. Шунингдек, минтақа давлатлари нуқтаи назаридан, Толибон қўшни Афғонистон давлатларига бу борада ўз салоҳияти ва малакасини исботлай олмади ва бу бир неча йилдан кўпроқ вақт олдин Афғонистондаги ҳокимятга қайтган ушбу гуруҳ учун яхши сигнал эмас. Шу боис, ўз дастурлари ва баъзи функцияларини қайта кўриб чиқиш орқали Толибон ўзини самарали минтақавий ва маҳаллий актёр сифатида танитиши мумкин, бу эса, албатта, жаҳон ҳамжамиятининг унга бўлган муносабатига ижобий таъсир қилади.