АСЕАН раҳбарлари саммитининг якуни ва аъзолар ўртасидаги ихтилофлар
Жануби-Шарқий Осиё Миллатлар Уюшмаси (АСЕАН)нинг 43-саммити Индонезиянинг пойтахти Жакартада ўз ишини якунлади, аъзолар ва уларнинг ҳамкорлари ўртасида кўплаб келишмовчиликлар мавжуд.
Ушбу саммитда Ҳинд-Тинч океани минтақасидаги хавфсизлик масалалари, жумладан, Мянма тўнтариши оқибатлари ва ички можаролар, Жанубий Хитой денгизидаги суверенитет бўйича келишмовчиликлар, Хитой ва АҚШ ўртасидаги кучайиб бораётган рақобат ва таъсир учун кураш ўнта иштирокчи давлат раҳбарларининг кун тартиби.
Бу шуни англатадики, АСЕАН ўз шериклари томонидан қўйилган ички бўлинишлар ва кенг кўламли минтақавий муаммоларга дуч келишда давом этмоқда. Бу қудратли минтақавий иттифоққа айланиш мақсадларини амалга оширишга тўсқинлик қилади. Чунки Американинг АСЕАНда Пекинга қарши иттифоқчи қидириш ҳаракатлари бир қанча ички гуруҳларни келтириб чиқаради ва минтақавий бўлинишни келтириб чиқаради. Бу аслида бу иттифоқни минтақавий ва халқаро хавфсизлик босқичига олиб келади, бу эса унинг аъзолари учун жуда ёмон оқибатларга олиб келиши мумкин. Чунки Америка ва Хитой ўртасидаги келишмовчиликда аьзолардан бирортасининг иштирок этиши уларнинг Хитой билан бўлган келишмовчилигини кучайтиради, бу эса аслида минтақавий муносабатларнинг совуқлигига сабаб бўлади.
Wен Ти Сонг, халқаро масалалар бўйича эксперт ва Австралия Миллий университети Сиёсат фанлари университети ўқитувчиси:
"Иттифоқнинг (АСЕАН) ҳаракатлари ва дастурлари асосан минтақавий бўлмаган иштирокчилар томонидан таъсирланади, гарчи унинг баъзи аъзолари, масалан, Мянма ва Таиланд сўнгги йилларда сиёсий ва хавфсизлик ўзгаришлари ва воқеаларига дуч келган бўлса-да, АСЕАН фаолиятига муҳим таъсир кўрсатди. Айниқса, бу иттифоқнинг ички сиёсий ва хавфсизлик муаммоларини ҳал қилишда самарасизлигини ҳам кўрсатмоқда.
АСЕАН саммитининг муҳим қисмларидан бири унинг минтақавий ва минтақадан ташқари ҳамкорлар, жумладан, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош котибининг яқинда бўлиб ўтган йиғилишида иштирок этган АҚШ, Хитой, Россия ва Япония билан учрашувларидир. Мезбон давлат сифатида Индонезия президенти Жоко Видодо ушбу йиғилишнинг очилиш нутқида янги можаролар, янги кескинликлар ёки янги урушлар келтириб чиқармаслик учун барча давлатлар бир хил масьулиятга эга эканлигини айтди. Гарчи Индонезия Малайзия билан бирга Жануби-Шарқий Осиё Миллатлар Уюшмасининг (АСЕАН) икки муҳим аъзоси сифатида минтақавий можароларда камроқ иштирок этган бўлса-да, бу уюшмани минтақавий муаммолардан деярли чиқиб кетишига олиб келди. Бироқ, Индонезия Президентининг Шарқий Осиёда рол ўйнаган актёрларнинг минтақавий ва халқаро масъулиятига урғу бериши, АСЕАНнинг Шарқий ва Жануби-Шарқий Осиёни Хитой ва Америка каби жаҳон кучлари учун уларнинг ҳисоб-китобларини амалга ошириш жой бўлишидан хавотирнинг чуқурлигини кўрсатади.
Американинг Пекинга қарши ўзининг АСЕАН аьзолари, хусусан, Хитой билан чегара ва ҳудудий баҳслари бўлган мамлакатлардан ёрдам сўрашга уриниши АСЕАН ҳудуди можаро ва инқироз жойига айланишидан хавотирларни кучайтирмоқда. Халқаро масалалар бўйича эксперт ва Сингапурдаги университет ўқитувчиси Алфредо бу ҳақда шундай дейди:
“Иттифоқнинг бошида асосан иқтисодий ҳисобланган иттифоқ (АСЕАН) сўнгги ўн йилликларда АҚШ томонидан кўтарилган хавфсизлик масалалари, айниқса Шарқий Осиёдаги мавжуд имкониятлардан фойдаланган ҳолда Хитойга босим ўтказиш туфайли амалда АСЕАН хавфсизлик ва ҳатто ҳарбий воситалар билан ҳам шуғулланади. Бу иттифоқнинг иқтисодий ўсиш суръатларини ошириш ва ушбу сектордаги барча аъзоларнинг мавқеини яхшилаш бўйича мақсад ва режаларини амалга оширишга тўсқинлик қилиши мумкин."
Жанубий Корея президенти Юн Сук Еолнинг АСЕАН йиғилишида аьзоларни Шимолий Кореяга қарши чора кўришга кўндириш ҳаракати (АСЕАН) минтақада жиддий таҳдидларга дучор бўлаётганини кўрсатади. Чунки у Шимолий Кореянинг ядровий дастури АСЕАН учун “тўғридан-тўғри ва экзистенсиал таҳдид” эканлигини кўрсатишга уринди. Бу каби муҳокамалар ва ҳаракатлар минтақада бўлинишга олиб келади. Шу боис Хитой ҳамиша АҚШ ва унинг иттифоқчиларининг бундай даъволарини Совуқ уруш менталитетидан келиб чиққан деб билади. Шу боис, Хитой Бош вазири Ли Тсян давлатлар ўртасидаги зиддиятлар олдида “янги совуқ уруш”нинг олдини олишни муҳим деб таьрифлади. АСЕАН номи билан танилган Жануби-Шарқий Осиё давлатлари ассоциацияси 1967 йилда ташкил этилган бўлиб, Бруней, Камбоджа, Индонезия, Лаос, Малайзия, Мянма, Филиппин, Сингапур, Таиланд ва Ветнам давлатлари унинг аьзолари ҳисобланади. Аъзоларнинг фикрича, бу иттифоқ иқтисодий ўсиш даражасини тенглаштириш, қашшоқликни юмшатиш ва халқаро мавқени (АСЕАН) илгари суриш бўйича умидларни қондира олмади ва Ветнам, Филиппин, Мянма ва Лаос каби давлатлар ҳали ҳам кўплаб иқтисодий ва ижтимоий муаммоларга дуч келишмоқда.
