Шамоллаш (2-қисм)

Қишда шамоллаш ва грипп кўпроқ учрайди. Грипп ва шамоллаш вируслари танага асосан бурун орқали киради. Бироқ, бурун деворлари бу микробиал воситаларга қарши турадиган мураккаб ҳимоя механизмига эга. Аммо совуқ ҳаво бурун йўлларини совутади. Бундай ҳолатда вируслар шиллиқ қаватда узоқроқ қолиши ва танага кириш йўлини топиши мумкин.

Энди биз қачон шифокорга мурожаат қилишимиз кераклигини билмоқчимиз. Шамоллаш 10 кундан ортиқ давом этса, қулоқ оғриғи ёки бурун ва қулоқлардан сарғиш оқинди, шунингдек, юз ва пешонада кучли оғриқлар, 38 даражадан юқори ҳарорат, хириллаш, томоқ оғриғи ва йўтал доимий равишда бўлса, албатта  текширув учун шифокорга мурожаат қилиш лозим. Аммо болаларда вазият бироз бошқача. Агар болаларда юқорида санаб ўтилган ҳолатлар билан бирга, 3 кундан ортиқ давом этадиган иситма, қусиш ёки қорин оғриғи, ғайритабиий уйқучанлик, кучли бош оғриғи, нафас олиш қийинлашуви, хириллаш ёки  анорекция бўлса, албатта шифокорга мурожаат қилишингиз шарт.

Шамоллаш  йилига бир неча марта одамни юқиши мумкин, чунки вирус доимо ўзгариб туради ва янги тузилишга эга. Ушбу касалликнинг ўзига хос вакцинаси йўқлиги сабабли, шамоллашга камроқ чалиниш учун, шамоллашнинг олдини олиш учун керакли маслаҳатларга амал қилишдир. Қуйида биз бу борада энг муҳим масалаларни сиз билан ўртоқлашамиз.

Доимо даволашдан кўра, олдини олиш яхшироқ, деб айтилган. Айниқса, шамоллаш ҳолатларида касалликнинг олдини олиш жуда муҳим ва зарурдир. Шамоллаган, аксираётган ва йўталаётган одамлардан камида 30 см масофада туринг ва агар сиз кичик ва ёпиқ жойда бўлсангиз, юзингизни буриб олганингиз маъқул. Албатта, касал одамни хафа қилмаслик учун эҳтиёт бўлинг ва вируслар тарқалмаслиги учун касал одамдан йўталаётганда ва аксирганда рўмолча ишлатишни сўранг. Кейинги энг муҳим вазифа қўлимизни мунтазам ювиш ва биз буни фарзандларимизга ҳам ўргатишимиз керак. Бироқ, биз васваса бўлиб қолмаслик учун эҳтиёт бўлишимиз керак. Шамоллаш вируси объектларда тахминан 3 соат давомида омон қолади. Қўл инфекцияланади, сўнгра инфекцияланган қўл билан алоқа қилгандан кейин бурун, кўз ва оғиз инфекцияланади. Атроф-муҳит қуруқ бўлса ва тўғри ҳаво алмаштириш тизими бўлмаса, бурун йўлларининг қуруқлигига олиб келади ва шилимшиқ ажралиши камайганлиги сабабли, вирус тезда ўша шилимшиқ ичига кириб, касалликни келтириб чиқаради. Шунинг учун биз уйда ҳам, ишда ҳам яшаш муҳитини фумигатор ёки ҳатто чойнакдаги қайноқ сув билан намлашимиз керак.

Шунингдек, танамизнинг шиллиқ қавати нам бўлиши ва табиий ва етарли секрецияга эга бўлиши учун кўп суюқлик ичишимиз керак. Агар сизнинг яқин атрофингиздаги бирор киши касал бўлиб қолса, унинг жиҳозларини ҳеч қандай тарзда ишлатмасликка ҳаракат қилинг. Ҳатто жиҳозларини мунтазам равишда дезинфекция қилинг ёки уни сув билан ювинг ва ундан ниқоб ишлатишни сўранг. Идишларни ювиш учун скотчни дезинфекциялаш ва тоза сақлаш ҳам ифлослантирувчи моддаларнинг тарқалишини олдини олишда самарали. Агар шамоллаб қолсангиз, албатта тиббий танаффус қилинг ва ишга борманг, чунки бу сиз учун фойдали ва бошқаларга ҳам юқтирмайсиз. Бундан ташқари, агар болангиз касал бўлиб қолса, уни уйда парвариш қилинг ва уни болалар боғчаси ёки мактабга юборишдан сақланинг. Бурун ва томоқ шиллиқ пардаларини фумигатор ёрдамида нам сақлашга ҳаракат қилинг ва бир стакан сув ва ярим чой қошиқ тозаланган туз ёрдамида томоғингизнинг яллиғланиши ва куйишини мунтазам чайиш билан камайтиринг. Ниҳоят, лимон шарбати, чой, асал ва мазали шўрвалар каби тўйимли ва мос суюқликлардан фойдаланинг. Ҳар бир инсон оддий гигиена қоидаларига амал қилса, биз, албатта, ажойиб натижаларга эришамиз.

Шамоллашни олдини олиш учун биз тўғри овқатланишимиз керак. Кунжуд уруғлари, кунгабоқар уруғлари ва қовоқ уруғлари омега-6 ёғ кислоталарининг бой манбаларидир. Қубод балиғи, олабалиқ, сардаля ва зиғир уруғлари ҳам омега-3 ёғ кислоталарининг бой манбалари бўлиб, улар нафас олиш ҳужайраларига совуқ инфекцияларга қарши курашишда ёрдам беради. С витамини ва синкни мунтазам истеъмол қилиш ҳам шамоллашнинг зўрайиши ва давомийлигини камайтиришга ёрдам беради. С витаминининг асосий манбалари мевалар ва ёзги сабзавотлар, масалан, булғор қалампири, карам, картошка ва апелсин, грейфурт, лимон ва қулупнай каби мевалардир. Яна бир нуқта шундаки, болалардаги такрорий респираторли инфекциялар А витамини заҳираларининг камайиши билан боғлиқ. А витаминининг манбалари сабзи, қовоқ, ўрик, манго ва қуюқ яшил сабзавотларда, айниқса майданозда, жигарда, балиқда, сариёғда ва тухумда. Иммунитет тизимини мустаҳкамлаш учун сизга Э, Б6 ва Б5 витаминлари бўлган гўшт, сут, дон ва дуккаклилар, шунингдек, фолий кислотаси юқори бўлган нон ва хамиртуруш экстрактлари, лавлаги ва ловия, шунингдек, синкни ўз ичига олган бутун дон ва озуқа моддаларидан кўпроқ фойдаланиш зарур. Аксинча, витаминлар ва минераллардан ҳоли бўлган консерваларни камроқ ишлатиш керак.

Товуқ шўрваси яллиғланишга қарши восита сифатида ишлайди ва бурундан шиллиқ ва секрецияларни бўшатишни тезлаштиради ва тиқилишни бартараф этади. Бу Шамоллашда тўғри овқатланиш бурун шиллиқ қавати билан алоқа қилиш вақтини қисқартиради ва симптомларни яхшилашда самарали бўлади. Алкогол ва чекиш симптомларни кучайтиришини унутманг. Хона ҳарорати ҳам эътиборга олиниши керак бўлган нарсалардан биридир. Хона ҳарорати иссиқ, аммо жуда иссиқ бўлмаслиги керак. Ҳаво қуруқ бўлса, намлагичдан фойдаланинг. Албатта, намлагич микроблар ва қўзиқоринлар учун кўпайиш жойига айланмаслиги учун тоза бўлиши керак. Илиқ шўр сув эритмасидан фойдаланиш ёки асал билан лимон шарбати аралашмаси ичиш томоқ оғриғини енгиллаштиради ва йўтални камайтиради. Тузли  томчиларидан фойдаланиш бурун тиқилишини * камайтиради. Айниқса, болаларда яхши овқатланиш ва ухлашларига ёрдам беради.

Баъзи шифокорлар ва баъзи одамлар ўзбошимчалик билан вирусли ва бактериал шамоллаш учун дексаметазон инъекцияларидан фойдаланадилар. Агар одам мунтазам дори-дармонлар ва дам олиш билан умумий шамоллашни қарши олса, тузалиб кетади. Дексаметазон бир неча кун совуқни даволагандек ва унинг аломатларини енгиллаштирадигандек туюлиши мумкин, аммо касаллик беморда яширин бўлиб қолади ва тез орада такрорланади.

Охирги сўзимиз шуки, Стенфорд университети ва Сан-Францискодаги Калифорния штат университети мутахассислари яқинда улар умумий шамоллаш вирусини ва баъзида ногиронликка олиб келиши мумкин бўлган тегишли вирусларни йўқ қилиш йўлини топдилар. Ушбу тадқиқотчилар генетик муҳандислик ёрдамида лаборатория сичқонлари танасида шамоллашга олиб келадиган оқсил ишлаб чиқаришни тўхтатишга муваффақ бўлишди. Стенфорд университети доцентининг сўзларига кўра, бу геннинг йўқлиги сичқонларни вирусни юқтиришдан бутунлай ҳимоя қилган. Шу тариқа олимлар шамоллашдан ҳимояланиш учун мос дори яратишга умид қилишмоқда. Ушбу тадқиқот натижалари Натуре Миcробиологй журналида чоп этилган.

• Саломатлик журнали (1)
• Шамоллаш (1-қисм)