Саломатлик журнали (8)
Саратон касалликлари (2 қисм)
Саломатлик журнали дастурининг доимий тингловчиларига салом. Олдинги дастурда биз саратон ва бу касалликнинг ривожланиши билан боғлиқ бўлган баъзи хавф омилларига аниқлик киритган эдик. Ушбу бўлимда сизни ушбу касалликнинг белгилари, олдини олиш ва даволаш усуллари билан таништирамиз.
Кўпчилигимиз саломатлигимиз ёмонлашса,мен саратон касаллигим борми?, деб ўйлашимиз мумкин. Шу сабабли, биз биринчи навбатда ушбу касалликнинг ривожланиш эҳтимолини оширадиган аломатларга мурожаат қиламиз. Саратон кўплаб аломатларга эга. Кўкрак ёки тананинг бошқа қисмида бўлак ёки қалинлашувнинг мавжудлиги, янги холнинг ўсиши ёки эски холнинг ўзгариши, тузалмайдиган яра, овозда қўполлик ёки доимий йўтал , ичак ҳаракати ёки идрорнинг ўзгариши, овқатланишдан кейинги ноқулайлик, ютиш билан боғлиқ муаммолар, асоссиз килограмм ортиши ёки йўқотиши, кутилмаган оқинди ёки қон кетиши, заифлик ёки чарчоқни ҳис қилиш ва ҳоказолар саратон белгиларидир. Албатта, аксарият ҳолларда бу аломатлар саратон мавжудлигини англатмайди. Улар яхши радикал бўлмаган ўсма ёки бошқа сабабларга кўра бўлиши ҳам мумкин. Бу борада сизга ёрдамнини фақат мутахассис шифокор бериши мумкин. Агар танада бу аломатлар ёки бошқа ўзгаришлар кузатилса, диагностика усуллари билан касалликнинг турини аниқлаш ва керакли даволанишни бошлаш учун имкон қадар тезроқ шифокорга мурожаат қилишингиз керак.
Саратон одатда дастлабки босқичларда оғриқ келтирмаслиги сабабли, биз сиз учун санаб ўтган баъзи аломатларни ҳисобга олган ҳолда, оғриқ бошланишидан олдин дарҳол шифокорни кўришингиз керак. Агар одамда саратон белгиларидан бирортаси пайдо бўлса ёки скрининг текширувлари натижалари ижобий бўлса, бу аломатлар ва натижалар ҳақиқатан ҳам саратон касаллигига ёки бошқа сабабларга кўра боғлиқлигини фақатгина шифокор аниқлаши керак. Шифокор, эҳтимол, шахсий ва оилавий тиббий тарихни сўрайди ва клиник текширув ўтказади. Шунингдек, у баъзи лаборатория синовлари, рентген нурлари ёки бошқа тестлар ва тиббий муолажаларни буюриши мумкин. Қон, сийдик ёки бошқа тана суюқликларини текшириш шифокорингизга касалликни аниқлашга ёрдам беради. Ушбу тестлар органнинг (масалан, буйрак) иш сифатини кўрсатиши мумкин, бошқа томондан, текширилган намуналарда баъзи моддаларнинг мавжудлиги саратон белгиси бўлиши мумкин. Ушбу моддалар ўсимта белгилари деб аталади. Шундай бўлса-да, ғайритабиий тест натижаларининг ўзи саратон касаллигининг аниқ ташхиси эмас ва шифокорлар фақат тест натижалари орқали ишонч ҳосил қила олмайди.
Тана тасвири диагностиканинг яна бир усули ҳисобланади. Кўриш процедураларида шифокорга ўсимтани ташхислашда ёрдам бериш учун тананинг ички қисмидан тасвирлар олинади. Ушбу тасвирларни рентген нурлари, компютер томографияси, радионуклид сканерлари, ултратовуш, МРИ ва ПЕТ сканерлари каби усуллар ёрдамида сканерлаш мумкин. Бундан ташқари, шифокорлар кўпинча саратон касаллигини аниқлаш учун биопсияга муҳтож. Бунинг учун шифокор лабораторияга шубҳали тўқималарнинг намунасини юборади ва патолог уни микроскоп остида текширади. Намуна олиш турли усуллар билан амалга оширилади, жумладан, игна, эндоскопия ёки тўлиқ жарроҳлик (бутун ўсимтани олиш) ёки кесма (ўсимтанинг бир қисмини олиш). Энг яхши даволаш усулини танлаш учун шифокор касалликнинг даражасини (босқичини) билиши керак. Кўпгина саратон касалликларида (масалан, кўкрак, ўпка, простата ёки йўғон ичак) ўсимтанинг катталиги ва саратоннинг лимфа тугунларига ёки тананинг бошқа қисмларига тарқалиши ёки йўқлиги касалликнинг босқичини аниқлайди.
Баъзи саратонларга танада аломатлар пайдо бўлишидан олдин ташхис қўйилиши мумкин. Саратон касаллигини (ёки саратонга олиб келиши мумкин бўлган шароитларни) ташхислаш учун саратон белгилари бўлмаган одамлар учун тестлар скрининг тестлари деб аталади. Скрининг текширувлари шифокорларга саратоннинг айрим турларини эрта ташхислаш ва даволашда ёрдам беради ва умуман олганда, саратон эрта ташхис қўйилса, уни даволаш осонроқ ва самаралироқ бўлади. Кўкрак, бачадон, йўғон ичак ва тўғри ичак саратонини аниқлаш учун скрининг тестлари кенг қўлланилади. Маммография (кўкрак рентгенограммаси) шифокорлар учун кўкрак бези саратонини эрта ташхислаш учун энг яхши воситадир. Бачадон бўйни ҳужайраларини текшириш учун смеар тести ҳам қўлланилади. Сигмасимон эндоскопия, колоноскопия ва ахлатдаги яширин қонни текшириш каби бошқа скрининг тестлари полиплар, саратон ёки йўғон ичак ва тўғри ичакнинг бошқа касалликларини ташхислаш учун ишлатилади.
Ушбу касалликни даволаш усуллари саратон турига ва босқичига боғлиқ. Шифокорлар, шунингдек, беморнинг ёши ва умумий соғлиғини ҳисобга олади. Даволашнинг мақсади кўпинча саратонни тўлиқ даволашдир. Акс ҳолда, мақсад касалликни иложи борича назорат қилиш ва унинг аломатларини камайтиришдир. Даволаш усуллари касалликнинг ривожланиши ёки тўхташига қараб вақт ўтиши билан ўзгариши мумкин. Кўпгина даволаш дастурлари жарроҳлик, нур терапияси ёки кимётерапияни, баъзилари эса гормон терапияси ёки биологик терапия дастурларини ўз ичига олади. Бундан ташқари, юқори дозали кимётерапия ёки радиацион нурлар терапиясини олиш имкониятига эга бўлган беморларга илдиз ҳужайра трансплантацияси амалга оширилиши мумкин. Саратоннинг айрим турлари учун фақат битта даволаш усули энг яхши натижа беради, аммо бошқалар учун бир нечта усулларнинг комбинацияси самаралироқ бўлиши мумкин.
Терапиялар фақат тананинг маълум бир қисмида (топикал даволаш) ёки бутун танада (тизимли даволаш) ишлаши мумкин. Топикал терапияда саратон тананинг фақат бир қисмидан олиб ташланади ёки чиқарилади. Ўсимтани олиб ташлаш учун жарроҳлик - бу топикал даволаш. Радиация терапияси ҳам ўсимта ҳажмини камайтириш ёки уни йўқ қилиш учун топикал даволаш ҳисобланади. Тизимли терапияда баъзи дорилар ёки моддалар бутун танадаги саратон ҳужайраларини ўлдириш учун қон оқимига киритилади. Бу асл ўсимтадан узоқроқда жойлашган тўқималар ва органларга тарқалган саратон ҳужайраларини ўлдиради ёки ўсишини секинлаштиради. Кемотерапия, гармон терапияси ва биологик терапия тизимли даволанишдир.
Саратон касаллигига чалинган баъзи одамлар қўшимча ва муқобил тиббиётдан фойдаланадилар. Акупунктур, массаж терапияси, ўсимлик препаратлари, витамин ёки бошқа махсус парҳезлар, визуализация, медитация ва руҳий терапия қўшимча ва муқобил тиббиёт турларидир. Кўпгина беморлар қўшимча ва муқобил тиббиёт орқали ўзларини яхши ҳис қилишларини айтишади. Бироқ, баъзида қўшимча ва муқобил даволаш усуллари, анъанавий терапия жараёнини бузиши мумкин. Бошқалари эса, ҳатто ёлғиз қўлланилса ҳам, зарарли бўлиши мумкин.
Бутун дунёдаги тадқиқотчилар саратон касаллигининг олдини олиш, ташхис қўйиш ва даволашнинг яхшироқ ва янги усулларини қидирмоқдалар ва уларнинг саратон сабаблари ҳақидаги билимлари кундан-кунга ортиб бормоқда ва улар турли хил клиник синовларни ўтказмоқдалар. Бугунги кунга келиб, ушбу касаллик бўйича тадқиқотлар кескин ривожланди, аммо олимлар ҳали ҳам самаралироқ усулларни изламоқда. Клиник синовлардаги ютуқлар туфайли кўплаб саратон беморлари энди узоқ умр кўришади. Шунингдек, саратон касаллигидан омон қолган кўплаб беморларнинг ҳаёт сифати ўтмишда даволанган одамларга қараганда яхшиланди.
Ва ниҳоят, агар сиз саратон касаллигининг олдини олиш учун етарлича ҳаракат қилмаётганлигингиздан хавотирда бўлсангиз, кундалик ҳаётингизда кичик ўзгаришлар киритиб, соғлом овқатланишдан тортиб мунтазам саратон скринингини режалаштириш орқали бу хавотирларга барҳам беринг.Чекишдан сақланиш ва тамаки маҳсулотлари заҳарли тутунидан нафас олмаслик бу касалликка дучор бўлишнинг олдини олиш усулларидан биридир. Мева, сабзавот ва ўсимлик манбаларидан олинган дон ва ловия каби бошқа озиқ-овқатларни ўз ичига олган тўғри парҳезга риоя қилиш ҳам жуда самарали. Ёғли овқатлар одатда калорияларда юқори бўлиб, ортиқча вазн ёки семириш хавфини оширади, бу эса ўз навбатида саратон хавфини ошириши мумкин. Тўғри вазнга эга бўлиш ва жисмоний машқларни кундалик режимга киритиш семиришнинг олдини олишда жуда самарали.
Шунингдек, танангизни қуёш нурларидан ҳимоя қилинг. Тери саратони саратоннинг энг кенг тарқалган турларидан бири ва олдини олиш мумкин. Шу сабабли, пешин вақтида қуёшда тобланишдан сақланинг. Айниқса, эрталаб соат 10:00 дан кечки 16:00 гача қуёш нурида узоқ қолманг. чунки бу соатлар орасида қуёш нурлари ҳар қачонгидан ҳам кучлироқ. Шунингдек, қуёшдан ҳимояловчи крем ёки лосонни аяманг.
Саратоннинг олдини олиш, шунингдек, айрим вирусли инфекциялардан ҳимоя қилишни ҳам ўз ичига олади. Вужудингизни инфекцияларга қарши иммунизация қилиш ҳақида шифокорингиз билан гаплашинг. Гепатит Б вакцинаси барча чақалоқлар учун қўлланилади, чунки гепатит Б жигар саратони хавфини ошириши мумкин. ҲПВ ваксинаси ўсмирлик даврида ваксинани олмаган 26 ёш ва ундан кичик ёшдаги эркаклар ва аёллар учун мавжуд. чунки вирус бачадон бўйни саратонига олиб келиши мумкин. Мутахассислар томонидан мунтазам текширувлар ва турли хил саратон турлари бўйича скрининглар билан саратонни эрта аниқлаш имкониятлари (эрта босқичлари) ошади ва саратон касаллигини муваффақиятли даволаш имконияти ҳар қачонгидан ҳам юқори. Сиз учун энг мос келадиган режалаштирилган скрининг жадвали ҳақида шифокорингиз гаплашинг.
