Саломатлик журнали (24)
Кўз касалликлари (қисм қисм)
Саломатлик журналининг олдинги сонида сиз энг кенг тарқалган кўз касалликлари ҳақида билиб олдингиз. Дастурнинг ушбу қисмида биз ушбу турдаги бошқа касалликларни кўриб чиқамиз.
Одамларнинг офталмология клиникаларига боришининг энг кенг тарқалган сабабларидан бири бу миёпи, гиперметропия, астигматизм ва пресбиёпияни ўз ичига олган рефрактив нуқсонлардир. 9 ёшгача бўлган болаларда кўз касалликларини ташхислаш ва даволаш жуда муҳим ва бу даврда рефрактив нуқсонларни ташхислаш ва даволаш Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг тавсияларидан биридир. Ушбу асоратни кеч аниқлаш кўзнинг дангаса бўлишига олиб келади ва катта ёшдаги боланинг кўриш қобилиятига қайтарилмас таъсир кўрсатади. Кўзнинг шакли ретинада объект тасвирининг шаклланишига тўсқинлик қилганда, рефрактив нуқсон пайдо бўлади. Кўз олмасининг орқа олдинги узунлигининг ўзгариши, шох парданинг ўзгариши ёки қарилик туфайли шох парда ва линзаларнинг ўзгариши рефрактив нуқсонларга олиб келиши мумкин.
Миёпи - энг кенг тарқалган рефрактив нуқсонларидан бири. Бундай ҳолда, кўзга яқин бўлган нарсалар аниқ кўринади. Аммо узоқдаги объектлар хира кўринади. Миёпи кўзларда пайдо бўлади, унда тасвирлар ретинада эмас, балки унинг олдида ҳосил бўлади. Оғир миёпи кўзнинг жиддий шикастланишига олиб келиши мумкин, масалан, ретинал деколмани, глаукома ёки глаукома ва катаракта. Бош оғриғи, кўзнинг чарчаши, бузилишлар ва узоқдаги нарсаларни кўришда қийинчилик, масалан, телевизор кўриш, доскани аниқ кўрмаслик, йўл белгилари ва бошқалар миёпиянинг баъзи белгиларидир.
Узоқни кўриш, яна бир рефрактив нуқсонидир. Бундай беморларда узоқдаги объектлар яқиндаги нарсаларга қараганда аниқроқ кўринади. Улардан баъзилари кўриш билан боғлиқ муаммоларга эга эмас, айниқса ёшлар. Бошқа томондан, бу касаллик кучли бўлган баъзи беморлар яқин ва узоқ объектларни яхши кўра олмайдилар. Узоқни кўриш тўр парданинг орқасида тасвирлар ҳосил бўлган кўзларда пайдо бўлади. Ота-онасида шундай нуқсон бўлган болаларда бундай касаллик эҳтимоли кўпроқ. Бош оғриғи, кўзнинг чарчаши, бузилишлар ва хира кўриш касалликнинг кенг тарқалган белгиларидир, айниқса яқин объектларга қарашда.
Астигматизмда кўз ёруғлик нурларини бирон бир нуқтада тўр пардага ҳам, тўр парданинг олдига ёки орқасига ҳам қарата олмайдиган ҳолат юзага келади. Бош оғриғи, оғиш ва кўзнинг чарчаши, барча масофаларда кўришнинг хиралашиши ва машина ҳайдашда қийинчилик, айниқса тунда, астигматизм белгиларидир.
Пресбиёпия - бу ёш билан юзага келадиган яна бир кенг тарқалган кўриш муаммоси. Ёшлигингизда кўзнинг линзалари юмшоқ ва мослашувчан бўлади. Шундай қилиб, кўз линзалари ўз шаклини осонгина ўзгартиради, шунинг учун сиз яқин ва узоқ объектларга қарашингиз мумкин. 40 ёшдан кейин линзалар қаттиқроқ бўлади. Чунки бу линза энди аввалгидек шаклини ўзгартира олмайди. Объектив дисфункцияси ёруғлик нурларининг ретинанинг орқасида тўпланишига олиб келади. Бу яқин объектларни яхши кўришни олдини олади. Китоб ёки журналнинг кичик нусхасини ўқишда қийинчилик, газетани ўқиш учун кўздан узоқроқ тутиш, яқин нарсаларни кўришда қийинчилик, бош оғриғи ва кўзнинг чарчаши пресбиёпиянинг аломати ва белгиларидир.
Офталмолог рефрактив нуқсонларни кўзни тўлиқ текшириш орқали аниқлай олади. Бундай муаммоларга дуч келган беморлар кўпинча хира кўриш ёки кўришдан норозилик шикоятлари билан мурожаат қилишади. Кўзойнак, контакт линзалари ва жарроҳлик рефрактив нуқсонларни даволаш учун ишлатилади. рефрактив нуқсонларни тузатишнинг энг яхши усули нима эканлигини айтиш қийин. Чунки энг яхши йўл сизнинг кўзингиз ва турмуш тарзингизга боғлиқ.
Яна бир кенг тарқалган кўз касаллиги - тунги кўрлик (ёки шабкўрлик). Кеча кўрлиги (никталопия) - бу кўзнинг ёруғлиги паст муҳит ва шароитларга, масалан, тунга мослаша олмаслиги билан боғлиқ касаллик. Кеча кўрлиги ўз-ўзидан касаллик эмас. Бу кўзнинг нуқсони натижасида юзага келадиган муаммо. Кеча кўрлиги бўлган одамлар тунда ҳайдаш пайтида йўл белгиларини ўқишда қийинчиликларга дуч келишлари мумкин. Бундан ташқари, бемор ёруғ муҳитдан заиф ёритилган муҳитга ўтганда кўзларини атроф-муҳитга мослаштириш учун кўпроқ вақт талаб қилиши мумкин. Кеча кўрлиги бир нечта касаллик ва муаммолар туфайли юзага келади. Глаукома, катаракта, А витамини танқислиги, миёпи шу касалликлардандир.
Компютерда кўриш синдроми ( Cомпутер Висион Сйндроме،CВС) узоқ вақт давомида компютерда ишлайдиган одамларда кўриш муаммолари мажмуасидир. Кўзнинг чарчаши, қуруқ кўз, кўзнинг санчиш хусусияти, кўз ёшланиши, кўришнинг хиралашиши, бўйин ва елка оғриғи бу касаллик симптомлари ҳисобланади.
Компютер билан ишлашда қуруқ кўз ва кўздаги санчиқ ва оғриқлар хусусияти берувчи кўзларнинг асосий сабабларидан бири киприк қоқишнинг камайиши ҳисобланади. Ушбу муаммонинг олдини олиш учун атайлаб киприк қоқишга ҳаракат қилинг. Бу касалликни олдини олишнинг яна бир усули монитор марказини кўзларингиздан 10-20 см пастда ушлаб туришдир. Монитор ва кўз орасидаги масофа 50 дан 60 см гача, ҳар 5-10 дақиқада кўзингизни монитордан узинг ва 5-10 сония давомида узоқ нуқталарга қаранг. Мониторни дераза ёки хона нури тушмайдиган қилиб жойлаштиринг. Агар сиз ёзиш саҳифасини кўриб чиқишингиз ва навбатма-навбат кузатишингиз керак бўлса, ёзув саҳифасини монитор билан минимал масофа ва даражада жойлаштиришга ҳаракат қилинг. Мониторингизнинг ёрқинлиги ва контрастини созланг. Мониторнинг ёрқинлиги хонанинг ёруғлиги билан уйғун бўлиши керак, компютер билан ишлашда бўйинингизни тўғри тутиш ва елкангизни орқага қайтаришга ҳаракат қилинг. Агар тавсияларга амал қилган ҳолда, сизда ҳали ҳам CВС белгилари мавжуд бўлса, сиз махсус кўзойнаклардан фойдаланишингиз мумкин. Чунки баъзида муаммо мўътадил кўришдир.
Яна бир кенг тарқалган кўз касаллиги - ҳордеолум. Ушбу касалликда кўз қовоғининг четида оғриқли, қизил шиш пайдо бўлади. Кирпикнинг илдизига бактериялар кириб келганда бу кирпик гул ҳосил бўлади. Бу сизнинг кўз қовоқларидаги ёғ безларининг тиқилиб қолишига ва инфекцияланишига олиб келади. Кирпик гуллари ноқулайлик туғдириши мумкин, лекин одатда жиддий эмас ва даволаш осон. Кирпик гуллари айниқса болаларда кенг тарқалган. Агар кирпикларингиз 10-14 кундан кейин кетмаса, шифокорингизга мурожаат қилинг.
Кўз қовоқларининг тушиши ёки птозис бошқа кўз касаллигидир. Бу саркма юмшоқ бўлиши ёки бутун кўз қорачиғини қоплаши мумкин. Баъзи ҳолларда птозис нормал кўришни чеклаши ёки ҳатто бутунлай тўсиб қўйиши мумкин. Птозис бир ёки иккала кўзга таъсир қилиши мумкин, ирсий бўлиши мумкин, туғилиш пайтида пайдо бўлиши ёки ёш каттароқ бўлганида оттирилиши мумкин. Катталар ва болаларда птозни жарроҳлик йўли билан даволаш мумкин. Ташқи кўринишини яхшилашдан ташқари, бу даволаш кўришни ҳам яхшилаши мумкин.
Трахома кўзнинг бактериал инфекцияси бўлиб, кўрлик каби асоратларни келтириб чиқариши мумкин. Касаллик Чламйдиа трачоматис бактериясидан келиб чиқади. Трахома олдини олиш мумкин ва кўпинча ёмон гигиена туфайли юзага келади. Юзнинг тоза эмаслиги инфекциянинг тарқалишига имкон берувчи асосий омил ҳисобланади. Трахома баъзан қумли кўзлар деб аталади. Трахомада кирпиклар тескари бўлиб, шох парданинг шаффоф қисмига суртилади, қаттиқ тирналади ва зарар етказади. Бу охир-оқибат шох парданинг хиралашишига ва кўзнинг ноқулайлигига олиб келади. Ушбу юқумли касаллик кўплаб маҳаллий жамоаларда ҳали ҳам кенг тарқалган.
Агар даволанмаса, трахома, такрорий инфекциялар ва яллиғланиш шох парданинг яраси ва кўз қовоқларининг анормалликларига олиб келиши мумкин.
Ранг кўрлигида одамда рангни кўришнинг бузилиши, рангнинг маълум турларини таний олмайди ёки оғир ҳолатларда рангни тўлиқ кўра олмайди. Камдан-кам одамлар бутунлай ранг кўр. Ранг кўрлиги бўлган одамларнинг кўпчилиги қизил ва яшил рангларни таниб олишда муаммоларга дуч келишади, улар энг кенг тарқалган ранг пардалари ёки кўк ва сариқ ранглар камроқ учрайди. Тўлиқ ранг кўр одамлар нарсаларни қора-оқ ёки кулранг сояларда кўришади. Рангни кўриш ретинада ёруғликка сезгир пигментлар туфайли юзага келади.
Ушбу ранг кўрлик одатда онадан ўғилга ўтадиган ирсий касалликдир. Аммо оптик асаб ёки ретинанинг баъзи касалликлари ва шикастланишлари бу касалликни келтириб чиқаради. Қандли диабет, глаукома, ретинал деколмани, Алтсгеймер, Паркинсон, оғир алкоголизм, лейкемия, ўроқсимон ҳужайрали анемия ва бошқалар ранг кўрлигига ҳисса қўшадиган касалликлар саналади. Ранг кўрлиги учун ҳеч қандай даво йўқ. Аммо агар сабаб кўз касаллиги ёки жароҳати бўлса, даволаниш рангни кўриш муаммосини яхшилаши мумкин. Офталмологлар ушбу асоратни аниқлашнинг бир неча усулларига эга. Энг кенг тарқалган тест рангли жадваллар ва диаграммалардан фойдаланишдир.
Қуруқ кўз - бу кўзни мойлаш учун етарли миқдорда кўз ёшлар ишлаб чиқарилмайдиган касаллик. Бу асорат қариялар учун кенг тарқалган муаммо ҳисобланади. Кўз ёшлари сув, ёғлар, оқсиллар ва электролитларнинг мураккаб аралашмасидир. Бу кўзнинг сиртини мойлайди, кўз инфекцияси хавфини камайтиради, кўзни бегона моддалардан ювади ва кўзнинг сиртини силлиқ ва тоза сақлайди. Биз компютер экранига кўп қараганимизда ёки кондиционер хонасида ёки самолётда бўлганимизда бу асоратни олишимиз мумкин. Ушбу асоратни даволаш кўз томчиларини қўллаш, турмуш тарзини ўзгартириш ва жиддий ҳолатларда жарроҳлик йўли билан амалга оширилиши мумкин.
Кўз аллергияси бошқа кўз касаллигидир. Баъзи одамлар баҳорда аллергияга дуч келишади. Аллергия белгилари аксириш, йўтал, бурун оқиши ва кўз ёшларини ўз ичига олади. Аллергик конъюнктивит деб аталадиган кўз аллергияси ички ва ташқарида аллергенларга реакция. Ўсимликлар гулчанглари, чанг ва ҳайвонларнинг жунлари аллергияга олиб келади. Кўзларга тегмаслик, қўлларни совун ва сув билан ювиш, контакт линзаларини ювиш ва дезинфекциялаш, оддий косметика воситаларидан фойдаланмаслик ва бошқаларнинг контакт линзаларини ишлатмаслик каби баъзи нарсалар назорат қилиш орқали бу аломатлар камайиши мумкин.
Кўз касалликларининг олдини олиш учун 6 ёшгача бўлганлар 2 йилда бир марта офталмологга, 60 ёшдан ошганлар эса йилига бир марта тўлиқ кўз текширувидан ўтиши шарт.
