Саломатлик журнали (25)
Оғиз бўшлиғи касалликлари (қисм қисм)
Оғиз бўшлиғи касалликлари энг кенг тарқалган касалликлардан биридир. Одамлар камида иккита энг муҳим оғиз бўшлиғи ва тиш касалликларидан, яъни тишлар ва милк касалликларидан азият чекишади.
Одамларнинг одатлари ва овқатланишидаги ўзгаришлар, оғиз гигиенасига риоя қилмаслик, болаларда тишларнинг аҳамияти ва соғлиғига эътибор бермаслик оғиз бўшлиғи касалликларининг энг муҳим сабаблари ҳисобланади. Бошқа томондан, стоматологик хизматлар асосан кўп вақт талаб қиладиган ва қиммат хизматлардир. Шу сабабли, ушбу касалликларнинг олдини олиш зарур кўринади. Ушбу дастурда сиз азизларни оғиз бўшлиғи касалликлари билан таништиришга ҳаракат қиламиз, токи сиз ушбу касалликларнинг олдини олиш учун керакли чораларни кўришингиз мумкин. Биз билан қолинг.
Тиш кариси касалликдир. Унда тишнинг қаттиқ тўқимаси, яъни эмал, кейин эса дентин, кариоген бактериялар томонидан кислота ажралиши туфайли калций ва фосфор минералларини йўқотади ва аста-секин емирилади. Тишларнинг парчаланиши эмал минералларини кислота билан эритиш жараёнида қайтарилмас босқичдир. Уни фақат йўқолган қаттиқ тиш тўқимасини стоматологик ресторатив материаллар билан алмаштириш орқали даволаш мумкин. Агар тожнинг парчаланиши ўз вақтида тўхтатилмаса ва алмаштирилмаса ва чириш тиш илдизига этиб борса, эндодонтик даволаш ёки денервация керак. Кейинчалик оғир ҳолатларда, ҳатто тиш чиқариш ёки тишни олиб ташлаш керак бўлиши мумкин.
Чириш жойида эмал рангининг ўзгариши, бу соҳада тишнинг тешилиши, совуқ, иссиқ, нордон ва ширин таомларни истеъмол қилишда тишнинг сезгирлиги ёки оғриғи, овқатни ямлашда тишнинг сезгирлиги ёки оғриғи, оғиздан ҳид, овқатнинг тишлар ўртасида ёпишиб қолиши ва тиш иплари тишларнинг емирилишининг белгиларидир.
Тишларнинг емирилишига турли омиллар таъсир қилади. Тишларингизни бир муддат тозаламаганингизда, тишлардаги микроблар микроб бляшка деб аталадиган қатлам ҳосил қилади. Микроб бляшка юмшоқ, қалин қатлам бўлиб, оғиз бўшлиғидаги жуда кўп миқдордаги турли бактериялар ва ҳужайралардан иборат бўлиб, тиш юзасига ёпишиб қолади, шунинг учун уни сув билан ювиб ташлаб бўлмайди. Вақт ўтиши билан ҳар хил турдаги микроблар микроб бляшкага қўшилиб, унинг патогенлигини оширади. Шакарларни истеъмол қилиш микроб бляшкадаги микробларнинг озиқ-овқат таркибидаги шакарни ишлатишига ва уни кислотага айлантиришига олиб келади. Бу кислота эмални эритиб юборади ва кариес бошланади. Бундан ташқари, ҳар бир одамнинг оғзида кариес ривожланишига қаршилик кўрсатадиган бир қатор ҳимоя омиллари мавжуд. Оғиз бўшлиғи тупугининг ҳолати ва ундаги ҳужайралар, тишларнинг шакли ва тузилиши, тишларнинг ҳолати, жинси ва бошқалар кариеснинг тезлигига маълум даражада таъсир қилади. Тишларнинг парчаланиши бир кечада содир бўлмайди, аммо эмалнинг эриши ва эмалнинг юмшоқ тўқималари йўқолиши учун вақт керак бўлади.
Генетика, овқатланиш, турмуш тарзи ва ёмон оғиз гигиенаси тишларнинг парчаланиш хавфини оширадиган омиллардир. Тўғри тиш чўткаси билан тишларингизни тўғри вақтда, тўғри усул билан чўткалаш, микробиал бляшка ва ипни олиб ташлаш ва шифокор томонидан тавсия этилган оғиз ювиш воситаларини қўллаш, диетангизда шакарни истеъмол қилишни чеклаш ва профилактика чораси сифатида тамакидан фойдаланмаслик бу касалликни олдини олиш усуллари ҳисобланади. Шунингдек, шифокор назорати остида фториддан фойдаланиш, кариес тарқалишининг олдини олиш учун тиш юзасининг чуқурчаларини ёпиш, унинг ривожланишига йўл қўймаслик учун кичик кариесларни тўлдириш ва тишларнинг емирилиши олдини олиш учун тишлар ва оғиз бўшлиғи ҳолатини кузатиб бориш учун мунтазам равишда стоматологга мурожаат қилиш муҳимдир.
Тиш хўппози - бу тиш илдизи ичида ёки атрофида ҳосил бўладиган йирингли бўшлиқ. Хўппоз одатда тишларнинг емирилиши натижасида юзага келади, бу аста-секин эмал ва дентинни йўқ қилади, бу микробларнинг тиш пулпасига киришига имкон беради ва тиш хўппозига олиб келиши мумкин. Зарарланган тишга тегинишда ва тишлаш ва чайнашда кучли оғриқ, шикастланган тишнинг бўшашиши, тиш илдизида тиш гўштининг шишиши ва қизариши, доимий оғриқ ва тишнинг лўққилаши, шикастланган тишнинг бўшашиши, умумий ноқулайлик каби иситма ва бош оғриғи, ёмон нафас ва гингивит тиш хўппозининг белгиларидир. Агар инфекция тиш атрофидаги тўқималарга тарқалса, бўйиннинг юзи ва лимфа тугунлари шишиши мумкин. Яхши оғиз гигиенаси тиш милки ва тишларни озиқ-овқат қолдиқларидан тозалаш орқали бу касалликни олдини олиш мумкин. Мунтазам стоматологик текширувлари ҳам жуда муҳимдир.
Оғиз бўшлиғи - оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватининг қўзиқорин инфекцияси. Ёноқлар, тил, танглай ва томоқ ичкарида қўзиқорин хавфи бўлган бошқа жойлар мавжуд. Бундан ташқари, оғиздаги фойдали бактериялар нобуд бўлганлиги сабабли, оғиздаги номзод замбуруғлар кўпайиб, оғизда қичитқи шаклида пайдо бўлади. Cандида албиcанс бундан мустасно, антибиотиклар билан даволаш оғиз бўшлиғидаги организмларнинг табиий мувозанатини бузиши ва қичишишни келтириб чиқариши мумкин. Чақалоқлар туғруқ пайтида ҳам онадан инфекцияни олишлари мумкин. Бундай ҳолда, қорин бўшлиғи туғилгандан кейин бир неча соатдан 7 кунгача пайдо бўлади. Кекса одамларда тананинг табиий қаршилиги камроқ бўлганлиги сабабли, қорин бўшлиғига кўпроқ мойил бўлади.
Тананинг қаршилигини пасайтирган нотўғри овқатланиш ва касаллик каби бир қатор хавф омиллари бу касалликнинг тарқалишини оширади. ОИТС, протезларнинг яллиғланиши ва стероидларни сурункали истеъмол қилиш ҳам рол ўйнайди. Чақалоқлар, диабет ёки бошқа метаболик касалликларга чалинган катталар, баъзи дори-дармонларнинг ножўя таъсири туфайли қуруқ оғиз бўлган одамлар, антибиотиклар ёки кимётерапия билан даволанаётган ва истеъмол қиладиган одамлар, Н дорилар бу касалликка кўпроқ мойил. Баъзида қўзиқорин терига, ҳалқумга, ошқозон-ичак трактига ёки нафас олиш йўлларига тарқалиши мумкин. Оғиз бўшлиғи гигиенасига риоя қилиш ва кераксиз антибиотикларни истеъмол қилмаслик - қўзиқорин касаллигининг олдини олиш усуллари.
Қуруқ оғиз ёки ксеростомия (Херостомиа) - туприкнинг камайиши натижасида юзага келадиган касаллик. Оғиздаги тупурикда антидотлар ва иммуноглобулинлар, сувда эрувчан кислота нейтраллаштирувчи моддалар мавжуд бўлганлиги сабабли, тишлар ва тиш милки инфекциясини келтириб чиқарадиган микробларга қарши ҳимоя ролини ўйнайди, унинг секрециясини камайтиради ва оғизнинг қуриши кариес ва оғизда турли инфекцияларга олиб келиши мумкин. Қуруқ оғиз белгилари, гапириш ва овқатни татиб кўриш ва чайнашда қийинчилик, қуруқ тил ёки томоқ, лаблар ёрилиши, оғизда яралар, оғизда ёниш ҳисси, оғиздан ёмон нафас, доимий ташналик Оғиз қуриши.
Антидепрессантлар, антигистаминлар ва антиконвулсанлар, диареяга қарши дорилар, мушак гевşетиcи, антиҳипертензив дорилар, сийдик ўғирлаб кетувчи дорилар, Паркинсон касаллиги ва ОИТС ва диабет каби баъзи дори-дармонларнинг ножўя таъсири оғизда қуруқликка олиб келиши мумкин. Шунингдек, қариш, кимётерапия дори-дармонларини қабул қилиш, Сжнгрен синдроми, диабет, ОИТС, стресс, депрессия, Паркинсон касаллиги, бактериал ва вирусли инфекциялар, чекиш, тамаки ва спиртли ичимликлар каби баъзи касалликлардан азият чекиш оғизни қуришида таъсир кўрсатади. Ниҳоят, баъзи жароҳатлар, масалан, асабнинг шикастланиши, еттинчи краниал асаб (юз нерви) шикастланган ва бахциз ҳодиса ва бош ва бўйиннинг шикастланиши туфайли тупурик ишлаб чиқариш бузилади.
Оғиз қуруқлигини олдини олиш учун кунига камида уч марта тишни тозаланг, кечаю кундуз кўп миқдорда сув ичинг, шакарсиз сақич чайнанг, йилига камида икки марта тиш шифокорига боринг, чой, қаҳва ва алкоголсиз ичимликлар каби кофеинли ичимликлардан сақланинг, чекишдан сақланинг. Тамаки ва спиртли ичимликларни истеъмол қилишдан сақланиш, хонада фумигатордан фойдаланиш ва оғиз ювиш воситаси ва иплардан фойдаланиш тавсия этилади.
Гингивит, тиш милкининг инфекцияси ёки яллиғланиши - бу тиш атрофидаги гингивал тўқималарнинг касаллиги. Бу тўқималарда яллиғланиш ва инфекцияни келтириб чиқаради ва уларни емиради. Сурункали бактериал тирнаш хусусияти билан гингивал тўқима аста-секин тишлардан ажралиб, йиринг тўпланган бўшлиқлар ҳосил қилади. Бляшка тарқалиши ва тиш милки тўқималарининг тирнаш хусусияти давом этар экан, тиш милкининг емирилиш жараёни давом этади. Бу ҳолат пиорея ёки периодонтит деб аталади. Касаллик кўпинча оғриқсиз ва камдан-кам ҳолларда иситма билан кечади. Оғиздан ёқимсиз ҳиднинг бошқа аломатлари орасида оғиздан ҳид, тиш милкидан қон кетиши, ўз-ўзидан тирнаш хусусияти йўқлиги, тиш атрофидаги тиш милкининг шишиши, нозиклиги, қизариши киради.
Мутахассислар фикрича, касалликнинг сабабини қўрғошин ва висмутнинг таъсири, лейкемия каби қон касалликлари, тишларда пластинка борлиги, антиконвулсанлар каби дори-дармонларга салбий таъсир кўрсатиш, нотўғри овқатланиш, айниқса, витамин етишмаслиги, ушбу касалликка олиб келиши мумкин. Ушбу касалликнинг олдини олиш учун оғиз бўшлиғи гигиенасига риоя қилинг, ҳар куни тиш ипидан фойдаланинг, йилига камида икки марта тиш шифокорига ташриф буюринг, тишларни тўлиқ текшириш, мувозанатли овқатланиш, фторидли тиш пастасини қўллаш, тишларни кичрайтириш ва даволаш, чекишни олдини олиш тавсия этилади.
Шакар лаби ёки ёриқ лаби даволаш мумкин бўлган туғма нуқсондир. Бу нуқсон юқори жағ ва бурун тўқималари ҳомила ўсаётганда керакли даражада ўсмаганда пайдо бўлади. Шакарли лаблар одатда инсоннинг соғлиғига тўсқинлик қилмайди ва муаммони яхшилаш ва зарарланган одамнинг кўринишини яхшилаш учун жарроҳлик йўли билан даволаш мумкин. Ҳомиладорлик даврида маълум дори-дармонларни қўллаш, ҳомиладорлик пайтида спиртли ичимликлар ва гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш, ҳомиладорлик пайтида чекиш ёки доимий тутун таъсирида бўлиш, ҳомиладорлик пайтида радиация ёки инфекцияларга таъсир қилиш ва оилавий тарих Ота-оналарнинг оиласи ушбу касалликнинг сабаби бўлиши мумкин.
Шакар лаблари бўлган чақалоқлар одатда овқатланиш билан боғлиқ алоҳида муаммога дуч келмайдилар. Аммо агар чақалоқ шакар лабига қўшимча равишда танглай ёриғига эга бўлса, унда овқатланиш билан боғлиқ муаммолар бўлиши мумкин. Кўп ҳолларда лаб ёки танглай ёриғининг сабаби маълум эмас ва уни олдини олиш мумкин эмас. Аксарият олимлар бўшлиқлар генетик ва атроф-муҳит омилларининг комбинациясидан келиб чиқади, деб ҳисоблашади. Агар янги туғилган чақалоқнинг синглиси, укаси, ота-онаси ёки қариндошлари лаб ёки танглай ёриғи билан боғлиқ муаммога дуч келса, боланинг касалликка чалиниш эҳтимоли кўпроқ.
