Ичак касалликлари (иккинчи қисм)

Коелиак касаллиги (Cоелиаc дисеасе)- бу клейковина истеъмол қилинганда ривожланадиган отоиммüн касаллик. Клейковина буғдой, арпа, жавдар ва бошқа донларда мавжуд бўлган оқсилдир. Клейковина оқсили хамирнинг чўзилишига олиб келади ва нонни чайнаб қўяди.

Аммо Коелиак касаллиги билан оғриган одам клейковина истеъмол қилганда, унинг танаси клейковина оқсилига кучли таъсир қилади ва ингичка ичак деворининг майда виллиларига зарар етказади. Вилли шикастланганда, ингичка ичак озиқ-овқатдан озуқа моддаларини яхши сингдира олмайди ва охир-оқибат тўйиб овқатланмаслик, суякларнинг йўқолиши, ҳомила тушиши, бепуштлик ва ҳатто баъзи неврологик касалликлар ёки саратоннинг айрим турларининг бошланишига олиб келиши мумкин. Беморнинг аҳволини яхшилаш учун у барча глютенсиз озиқ-овқатларни истеъмол қилмаслиги керак. Кўп одамлар учун бу диетани ўзгартиришни англатади. Рационни ўзгартириш қийин иш.



Коелиак касаллигини даволаш жуда муҳим, чунки даволанмаса, анемия, остеопороз ва лимфома каби касалликларга олиб келиши мумкин. Болаларда Коелиак касаллиги суякларнинг ўсиши камайтиради ва заифлаштиради. Агар Коелиак касаллиги даволанмаса, у болада кўплаб касалликларга олиб келиши мумкин. Фарзандингиз жуда кўп вазн йўқотган бўлса, диарея бўлса ёки ҳеч қандай сабабсиз заиф ва чарчаган бўлса, гастроентеролог билан маслаҳатлашинг. Гастроентеролог глютенсиз озиқ-овқатларни истеъмол қилиш ва дори-дармонларни буюриш бўйича маслаҳатлар билан касалликни даволашга ёрдам беради.



Коелиак касаллиги генлар ўртасидаги ўзаро таъсир, клейковина ўз ичига олган озиқ-овқатларни истеъмол қилиш ва атроф-муҳит омилларидан келиб чиқади, аммо Коелиак касаллигининг аниқ сабаби номаълум. Эмизиш усуллари, ошқозон-ичак инфекциялари ва ичак бактериялари Коелиак касаллигининг ривожланишида рол ўйнайди. Коелиак касаллиги баъзида жарроҳлик, ҳомиладорлик, туғилиш, вирусли инфекция ёки оғир ҳиссий стрессдан кейин такрорланади ёки биринчи марта пайдо бўлади. Тананинг иммунитет тизими озиқ-овқат таркибидаги клейковина билан реакцияга киришганда, реакция ингичка ичакдаги вилли шикастланади. Ичак вилли озиқ-овқатлардан витаминлар, минераллар ва бошқа озиқ моддаларни ўзлаштиради. Агар ичак вилли зарарланган бўлса, сиз қанча овқатланишингиздан қатъий назар, ичаклар озиқ-овқатдан етарли миқдорда озуқавий моддаларни ўзлаштира олмайди. Бу Даун синдроми, 1-тоифа диабет, Тёрнер синдроми (1), Аддисон касаллиги (2) ва ревматоид артрит каби бошқа шароитлари бўлган одамларда кўпроқ учрайди.

Коелиак касаллиги озиқ-овқат аллергиясига ўхшамайди, шунинг учун Коелиак касаллигининг белгилари озиқ-овқат аллергиясидан фарқ қилади. Агар одам буғдойга алержиси бўлса, буғдойни ўз ичига олган овқатни истеъмол қилгандан кейин кўзлари қичиши ёки сувли ёки нафас қисилиши ҳис қилиши мумкин. Болалар ва катталардаги Коелиак касаллигининг белгилари ва аломатлари жуда фарқ қилади. Болалар ва катталардаги умумий симптомлар орасида диарея, семириш ёки вазн йўқотиш киради. Катталар эса шишиш ёки газ, қорин оғриғи, кўнгил айниши, ич қотиши ва қайт қилиш каби аломатларга дуч келиши мумкин. Аммо Коелиак касаллиги бўлган катталарнинг кўпчилигида ошқозон-ичак тракти билан боғлиқ бўлмаган белгилар ва аломатлар мавжуд. Аломатлар орасида анемия, айниқса темир танқислиги камқонлиги, суяк зичлигининг пасайиши ёки юмшаши, қичишиш, қабариқли тери тошмаси, эмалнинг шикастланиши, оғизда яралар, бош оғриғи ва чарчоқ, асаб тизимининг шикастланиши, шу жумладан қўл ва оёқларда уйқусизлик ва ёниш мувозанатни сақлаш қийинлашади ва когнитив бузилишлар, қўшма оғриқлар, талоқ функцияси ва кислота оқимининг пасайиши ва юрак уриши бузилиши кузатилади.

Болаларда кўпинча қусиш, сурункали диарея, шишиш, ўсишнинг секинлашиши, иштаҳанинг йўқолиши, мушакларнинг кучсизлиги, ич қотиши, вазн йўқотиш, асабийлашиш, бўйнинг пастлиги, балоғатга етишишнинг кечикиши, диққат етишмаслиги, гиперактивлик бузилиши, ўрганиш қобилиятининг бузилиши, бош оғриғи, мушакларнинг нотўғри жойлашиши каби неврологик аломатлар ҳамроҳ бўлади.  Коелиак касаллиги билан оғриган ҳамма ҳам бундай белгиларга эга эмас. Коелиак касаллиги билан оғриган баъзи одамларда ҳеч қандай аломатлар йўқ, бу ташхисни қийинлаштиради.

Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, Коелиак касаллиги фақат баъзи одамларда аниқланиши мумкин. Касалликни аниқлаш учун шифокор беморга иккита қон тестини буюради. Ушбу тестлардан бири серологик тест бўлиб, беморнинг қонида антитаначаларни топиш учун буюрилади. Қондаги баъзи антитанача оқсилларининг юқори даражаси глютенга қарши иммунитет реакциясини кўрсатади. Инсон лейкотропик антигенлари учун генетик тест - бу Коелиак касаллигини тасдиқлаш ёки истисно қилиш учун ишлатилиши мумкин бўлган яна бир тест. Кейинги босқичларда ва агар керак бўлса, шифокор ичак вилли учун мумкин бўлган зарарни текшириш ва ташхислаш учун эндоскопия, анемияни аниқлаш учун қон тестлари ва суяк зичлиги тестлари каби диагностика усулларини белгилайди.

Коелиак касаллигини назорат қилишнинг ягона йўли - қатъий глютенсиз диетага риоя қилишдир. Буғдойдан ташқари, бошқа клейковина ўз ичига олган маҳсулотларга арпа, жўхори уни, қаттиқ (буғдой), крахмал, тўлиқ буғдой уни, солод, жавдар (гречка), ирмик (макарон учун бутун буғдой уни), немис буғдойи, тритикале (грефт) киради. Сизнинг шифокорингиз сизни соғлом, глютенсиз диетани бериш учун овқатланиш бўйича мутахассисга юбориши мумкин. Беморнинг рационидан клейковина олиб ташлангандан сўнг, ингичка ичакнинг яллиғланиши аста-секин камаяди, кўпинча бир неча ҳафта давом этади ва одам бир неча кун ичида ўзини яхши ҳис қилади. Ичак виллиларининг тўлиқ тикланиши ва қайта ўсиши одатда бир неча ойдан бир неча йилгача давом этади. Ингичка ичак болаларда катталарникига қараганда тезроқ шифо беради. Клейковина озиқ-овқатда бўлиши мумкин ва одам буни билмайди. Яширин клейковина ўз ичига олган дори-дармонлар ва озиқ-овқат маҳсулотларига ўзгартирилган крахмаллар, консервантлар ва озиқ-овқат стабилизаторлари,Озиқ-овқат ва ўсимлик қўшимчалари, лаб бўёғи, тиш пастаси ва оғиз ювиш воситалари, маркалар ва конвертлардаги элим ва болалар учун паста, баъзи рецепциз дори-дармонлар ва бошқалар киради.



Озиқ моддалар танқислиги жиддий бўлса, шифокор минерал қўшимчалар ва калций, фолий кислотаси, темир, витамин Б12, витамин Д, К витамини ва синк каби витаминларни буюриши мумкин. Витаминлар ва қўшимчалар одатда ҳап шаклида берилади. Агар беморнинг овқат ҳазм қилиш тизими витаминларни сўриб олишда қийинчиликларга дуч келса, шифокор инъекция учун дори-дармонларни буюради.



Агар Коелиак касаллиги оғир бўлса, шифокор ичакнинг яллиғланишини ва герпетиформ дерматитни назорат қилиш учун дори-дармонларни буюради. Беморда даволаб бўлмайдиган Коелиак касаллиги бўлса, семптомлар доимо оғир бўлади ёки семптомлар камайиши мумкин, лекин такрорланиши мумкин.  Бошқача айтганда, ингичка ичак шифо топмайди. Бу содир бўлганда, беморни ихтисослашган марказда даволаш керак. Даволаб бўлмайдиган Коелиак касаллиги жуда жиддий ва ҳозирда уни даволаш мумкин эмас.

"Паразит қуртлар" - бу одамнинг ичакларига кирадиган организмлар. Чувалчанг тухумлари ҳатто ўсимлик устараларидан бармоқ учига ҳам узатилиши мумкин. Инсон ичаклари бу паразитлар учун ажойиб жой. Қуртлар инсон ичакларида ойлар ёки йиллар давомида озиқланиши мумкин, бу эса кечалари ёмон уйқу ва ичак тутилиши ва тўйиб овқатланмаслик каби муаммоларни келтириб чиқаради. Бутун дунёда одамларга юқадиган юзлаб турдаги ичак қуртлари мавжуд.

Улар кенг, думалоқ, илгак ёки тиконли каби турли хил шакл ва ўлчамларда бўлади. Одамлар озиқ-овқат, ичимлик, тупроқ ва нажасда яшовчи катталар тухумлари, личинкалар, кисталар ёки қуртларни ютиб юборса, юқтириши мумкин. Тасмасимон чувалчанглар, ингичка чувалчанглар, чувалчанглар, кичик чувалчанглар  ва трихиноз қуртлар ичак паразитларининг бир қисми ҳисобланади.



Ичак қуртлари ва паразитларни даволашнинг асосий усули паразитларга қарши препаратлардир. Ушбу дорилар паразитларни ўлдириши ва уларни танадан чиқаришга ёрдам беради. Кўпгина ҳолларда сиз бир неча ҳафта давомида дори-дармонларни қабул қилишингиз керак бўлади. Ўзингизни яхши ҳис қилсангиз ҳам, дори-дармонларни қабул қилишни тўхтатмаслигингиз керак. Паразитлар тананинг бошқа қисмларини босиб олган жуда оғир ҳолатларда, жарроҳлик каби бошқа даволаш усуллари керак бўлиши мумкин. Ушбу даврда махсус парҳезга риоя қилиш ёки қўшимчалар олиш керакми ёки йўқми, гастроентерологдан сўранг ва тавсия қилинганидек, қайта текширув учун шифокорингизга мурожаат қилинг.

Паразит мавжуд бўлган ҳудудда яшаш ёки саёҳат қилиш, халқаро саёҳат, ёмон озиқ-овқат ва сув гигиенаси, болалик ёки қарилик, заиф иммунитет ва ОИВ ёки ОИТС ичак паразитлари ва тасмасимон қуртларни юқтириш хавфини оширади. Паразитлар йиллар давомида ҳеч қандай аломатларсиз ичакларда яшайди. Семптомлар орасида кўнгил айниши, диарея, кўнгил айниши ёки қусиш, шишиш, дизентерия ёки қон ва шиллиқ билан диарея, анус ёки вулвада тошма ёки қичишиш, қоринда оғриқ ёки ачишиш, чарчоқ, вазн йўқотиш ва ахлатда қурт мавжуд бўлган ҳолатлар кузатилади.

Ичак паразитларини аниқлаш учун шифокор бемордан яқинда саёҳат қилганми ёки яқинда вазн йўқотганми, деб сўрайди. Агар шифокор беморда ичак паразитлари борлигига шубҳа қилса, у паразит қуртларни ёки протозоаларни аниқлаш учун ахлат тестини, анусга бир неча марта тегиб, сўнгра микроскоп остида элимга қараб, қуртларни аниқлаш ва скотч тестини буюриши мумкин.

Бу касаллик учун оддий углеводлар, хом саримсоқ, қовоқ уруғлари, анор, лавлаги ва сабзи, кўп миқдорда сув ичиш, толалар ва пробиётиклар (4), овқат ҳазм қилиш ферментлари, витамин C (5), синк (6) дан воз кечиш тавсия этилади. Бундан ташқари, паразитар ва тасмасимон инфекцияларнинг олдини олиш учун ҳеч қачон хом ёки кам пишган гўшт ёки товуқни истеъмол қилманг. Овқат тайёрлаш пайтида гўштни бошқа озиқ-овқатлардан алоҳида сақлаш орқали уни ифлослантиришдан сақланинг. Хом гўшт билан алоқа қиладиган барча плиталар, идишлар ва шкаф юзаларини дезинфекция қилинг. Пиёз шарбатини ёки бошқа сув ўсимликларини хом ашёни истеъмол қилманг. Тупроқ нажас билан ифлосланиши мумкин бўлган жойларда ялангоёқ юрманг. Овқатланишдан олдин, овқат тайёрлашдан олдин, хом гўштга тегиб бўлгандан кейин, ҳожатхонадан фойдалангандан кейин, тагликни алмаштиргандан кейин ёки касал одамга ғамхўрлик қилгандан кейин, ҳайвонларга ёки уларнинг нажасига тегиб бўлгандан кейин қўлингизни яхшилаб совун ва сув билан ювинг.



Қўллаб-қувватлаганингиз учун раҳмат. “Саломатлик” журналининг бошқа кенг тарқалган ичак касалликларини ўрганувчи навбатдаги сонигача сизни қодир Тангрига топширамиз.

................................................................ ................................................................ .........

1- Генда Х хромосомаси бўлмаган ҳолатлар.

Аддисон касаллиги - бу буйрак усти безлари томонидан ишлаб чиқарилган гормонлар этишмаслигидан келиб чиқадиган кам учрайдиган касаллик. Бу ҳолат адренал етишмовчилик деб ҳам аталади.

3- Пуфакчалар билан тўла қичима тери тошмаси

Бироқ, улар жиддий иммунитет бузилишлари бўлган баъзи беморларга мос келмаслиги мумкин.Агар диарея бўлса, дозани камайтиринг.

Синк баъзи дори-дармонларга, айниқса бир қатор антибиотикларга халақит бериши мумкин ва ОИВ ёки ОИТС билан касалланган одамлар учун мос келмаслиги мумкин.

Ичак касалликлари (биринчи қисм)