Неврологик касалликлар (мия қон томир касалликлари)

“Саломатлик журнали” дастурида сиз азизларни турли касалликлар ҳамда уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдир ва ҳеч қандай ҳолатда мутахассис шифокорнинг ташхиси ва муолажасининг ўрнини босолмайди.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейробиологларнинг фикрича, миянинг кўплаб ички касалликлари ҳам одамларнинг руҳий ҳолатига таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг кўплиги ва хилма-хиллиги туфайли биз сизни ушбу касалликларнинг энг муҳимлари ва уларнинг сабаблари, асоратлари ва даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз.

Инсон мияси инсон асаб тизимининг бошқарув марказидир. Мия тананинг сезги органларидан кирувчи хабарларни олади ва мушакларга чиқувчи хабарларни юборади. Инсон миясининг асосий тузилиши бошқа сутемизувчиларникига ўхшайди, аммо одамларда мия ҳажмининг умумий тана ҳажмига нисбати барча сутемизувчиларга қараганда каттароқдир. Асаб тизими - бу мия, орқа мия, сезги тизими ва бу органларни тананинг бошқа қисмлари билан боғлайдиган барча нервлар. Бу органлар биргаликда танани назорат қилиш ва унинг турли ҳудудлари ўртасида алоқа қилиш учун жавобгардир.

"Мия қон томирлари касаллиги" - бу бутун дунё бўйлаб энг кенг тарқалган ўлим касалликларидан бири бўлган ва инсулт, мияга қон кетиши ва бошқа асоратларнинг юқори кўрсаткичларига олиб келадиган мия қон томирлари билан боғлиқ муаммолар. Мия қон томирлари касалликлари турли йўллар билан юзага келиши мумкин, улардан энг кенг тарқалгани атеросклероз ёки мия қон томирларининг стенози бўлиб, мияга қон оқими чекланган ёки бутунлай тўхтаб, инсулт ва вақтинчалик ишемик хуружларга олиб келади.Вақт ўтиши билан бу когнитив бузилиш ва демансга сабаб бўлиши мумкин.  Мия тромбози, мия эмболияси, мия қон кетиши ва мия аневризмаси сереброваскуляр касалликларнинг энг кенг тарқалган турларидир.

"Мия тромбози" - мия томирларида ҳосил бўлган қон қуйқаси ёки бляшка. "Мия эмболияси" да мияга қон оқими танадан мияга ўтадиган пıҳтı ёки ҳаво пуфакчаси билан тўсқинлик қилади. "Мияга қон кетиши" миядаги қон томирининг ёрилишидан қон кетиш деб ҳам аталади. Яна бир сереброваскуляр касаллик - "мия аневризмаси". Бу касалликда артериялар деворидаги заиф қисмлар жуда юпқа деворга эга бўртиб кўринишида ташқарига чиқади, бу осон ёрилиб, мия қон кетишига олиб келади.

Мия қон томирлари касаллиги кексаларда ёки диабет, чекиш, юқори қон босими ва ишемик юрак касаллиги бўлган одамларда кўпроқ учрайди (1). Сереброваскуляр касалликнинг белгилари ва аломатлари қон кетиш жойининг жойлашишига, мияда тромбоз ёки эмболияга, шикастланишнинг оғирлигига ва шикастланган тўқималарнинг миқдорига боғлиқ. Қон кетиш ва ишемик мия лезёнларининг умумий белгилари ва аломатларига ҳемиплежи ва ҳемипарез каби ҳаракат бузилишлари киради (2). Сереброваскуляр касаллик хуружининг бошида беморда заифлик пайдо бўлиши мумкин, сўнгра мушакларнинг оҳангини ва спастиситесини оширади. Бемор оғзини очиш ёки йўталиш қобилиятини ҳам йўқотиши мумкин.

Беморда дисфагия ёки овқатни ютишда қийинчилик, афазия ёки фикрларни ифода этишда қийинчилик, дизартрия ёки дудуқланиш ёки гапириш ва апракция ёки режалаштириш ёки тайинланган вазифаларни бажаришда қийинчиликлар ҳам пайдо бўлиши мумкин. Қусиш, соқчилик, иситма ва онгни тўлиқ йўқотишга олиб келадиган тартибсизлик, қийин ёки тартибсиз нафас олиш, апнеа ёки нафас қисилиши, сийдик ва нажасни ушлаб турмаслик қон томир инсултнинг бошқа белгиларидир.

Геморрагик инсулт билан боғлиқ белгилар ва аломатлар орасида юқори тезликда пайдо бўладиган кучли бош оғриғи, бўйиннинг қуруқлиги ёки қаттиқлиги ва ҳемиплазия, шунингдек, юқорида айтиб ўтилган бошқа аломатлар киради. Гематома ёки қон қуйқасининг ҳажми ортиши билан беморнинг неврологик белгилари кучаяди ва охир-оқибат бутунлай онгни йўқотишга олиб келади. Қон томирлари - бу жуда муҳим аломат ва фавқулодда ҳолат. Агар сиз ўзингиз ёки атрофингиздаги одамларда ушбу аломатлардан бирини сезсангиз, дарҳол тез ёрдам чақиринг.

Мия қон томирларининг стенози, бошқа мия касаллиги - бу асорат бўлиб, мия томирларида холестерин миқдори юқори бўлиб, мияда бу артерияларнинг яллиғланиши қон томир ичида қалин, мумсимон бляшка пайдо бўлишига олиб келади ва Мияни блокировка қилувчи қон оқимига олиб келади.  Натижада, бемор учун ишемик инсулт ёки вақтинчалик ишемик ҳужум ёки жиннилик пайдо бўлади. Баъзи дори-дармонлар ва шароитлар, масалан, уйқу артерияларининг ёрилиши ёки уйқу артериясининг шиллиқ қаватининг ёрилиши, ишемик инсулт хавфини ошириши мумкин, айниқса 40 ёшгача бўлган одамларда қон ивиши ёки бляшка бўлиши шарт эмас. Асос сифатида, қон томирлари пайдо бўлишидан олдин сереброваскуляр касалликни осонгина аниқлаш мумкин эмас. Бироқ, бу касаллик учун баъзи хавф омиллари орасида юқори қон босими, чекиш, семизлик, ишемик юрак касаллиги, назорациз диабет, юқори қон босими ва юқори холестерин мавжуд.

Вазиятни ташхислаш учун шифокорингиз ғайритабиий товушларни аниқлаш учун бўйин атрофида оқаётган қоннинг овозини тинглаш учун тиббий эшитиш воситасидан фойдаланиши мумкин. Аммо сереброваскуляр касалликнинг оғир ҳолатларида бу жуда кенг тарқалган эмас. Шунинг учун шифокор кўриш ёки кўриш соҳасидаги ўзгаришлар, ғайритабиий рефлекслар, ғайритабиий кўз ҳаракатлари, мушаклар кучсизлиги, сезувчанлик қобилиятининг пасайиши ва бошқа ўзгаришлар каби неврологик, восита ва ҳиссий бузилишларни кўриб чиқиши мумкин.

Сереброваскуляр касалликларни ташхислаш учун мия ангиографияси, вертебрал ангиография ёки каротид артерия ангиографияси ҳам қўлланилиши мумкин. Ушбу тестлар давомида томирларнинг ҳажми ва шаклини кўриш ва мумкин бўлган қон доғларини аниқлаш учун томирларга махсус бўёқ юборилади. КТ, МРИ, ЭКГ ёки электрокардиограмма (ЭКГ) касалликни аниқлашнинг бошқа усулларидир.

Сереброваскуляр стеноз учун дори-дармонлар, жарроҳлик ва бошқалар каби турли хил даволаш усуллари қўлланилади, биз қуйида тингловчиларингизни қисқача таништирамиз.

Сереброваскуляр касалликларда қон қуйқаларини парчалаш, қон тромбоцитларини инҳибе қилиш ва қон холестеринини камайтириш учун дори-дармонлар кўпроқ қўлланилади. Агар мутахассис томонидан ташхис қўйилган бўлса, жарроҳлик учун бляшка олиб ташлаш, мияни ангиопластика ва стентлаш қўлланилади.

Каротид бляшка олиб ташлаш ёки эндартеректомия - бу уйқу артерияси деворида кесма қилинган ва бу артерия ичида ҳосил бўлган бляшка нормал қон оқимини тиклаш учун чиқариладиган операция. Кейин артерия кесмаси тикув ёки грефт ёрдамида тикланади.

Мия ангиопластикасида ва стентлашда шарсимон катетер уйқу артериясига киритилади, сўнгра артерияни тўсиб қўювчи пластинкани йўқ қилиш ва артерия йўлини очиш учун шар артерия ичига ўтказилади. Блокланган артерияларга қон оқимини ошириш учун уйқу артериясига стент деб аталадиган жуда нозик металл тўр киритилади. Дарҳақиқат, стент ангиопластика билан очилган томирларнинг яна ёпилишининг олдини олади. Шуни таъкидлаш керакки, мия қон кетиши, агар керак бўлса, мияга қон кетишининг босимини камайтириш учун махсус операцияни бажариш учун нейрохирург томонидан баҳоланиши керак.

Сереброваскуляр касалликларнинг олдини олишнинг энг яхши усули чекишни тўхтатиш, мунтазам равишда жисмоний машқлар қилиш ва жисмоний машқлар қилиш, кам ёғли, соғлом овқатланиш, соғлом вазнни сақлаш, қон босимини назорат қилиш ва қонда холестерин миқдорини диетага риоя қилиш ва керак бўлганда дори воситаларидан фойдаланишдир. Нотўғри юрак уриши бўлган одамлар, агар керак бўлса, қон томирларининг олдини олиш учун шифокордан қонни суюлтирувчи воситани буюришини сўрашлари керак.

Қўллаб-қувватлаганингиз учун раҳмат. Саломатлик журналингизни кейинги сонигача Аллоҳга топширамиз.

................................................................ ..........

1. Юрак ишемияси - юрак етишмовчилигининг бир тури бўлиб, юрак мушагининг қисмларини қон билан таъминлаш коронар артерияларнинг торайиши туфайли камаяди. Ишемик юрак касаллигининг асоратлари орасида доимий ва беқарор ангина ва миёкард инфаркти киради.

Гемипарез - бу тананинг бир томонидаги мушакларнинг энгил заифлиги ва ҳемиплежи - тананинг бир томонида мушакларнинг кучли йўқолиши.

Мушак тонуси ёки тонус - бу скелет мушакларидаги тананинг кўринишини сақлаб турадиган ва қонни юракка қайтаришга ёрдам берадиган мушакнинг юмшоқ, узлуксиз қисқариши.

Ошқозон-ичак касалликлари (ич қотиши)