Мия ва асаб касалликлари (иккинчи қисм (эпилепсия))

Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.

Мия ва нервлар инсон танасининг энг сезгир қисмларидир. Тананинг бу икки жуда муҳим органи тананинг бошқа органларига ҳам таъсир қиладиган баъзи касалликлардан азият чекади. Нейрология мутахассисларининг фикрича, кўплаб ички мия касалликлари одамларнинг психологик ҳолатига ҳам таъсир қилади. Дастурнинг турли қисмларида ушбу касалликларнинг сони ва хилма-хиллигини ҳисобга олган ҳолда, биз сизни энг муҳим касалликлар ва уларнинг сабаблари ва асоратлари ва уларни даволаш усуллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Саломатлик журнали дастурининг ушбу қисмида биз мия ва асаб касалликларидан бири бўлган эпилепсияни кўриб чиқамиз.

Миядаги нерв ҳужайраларининг дисфункцияси билан боғлиқ бўлган эпилепсия одам учун тутқаноқлар ёки ғайритабиий хатти-ҳаракатлар ва ҳис-туйғуларнинг даврларини келтириб чиқаради, бу баъзан онгни йўқотиш ёки ҳушидан кетиш билан бирга бўлиши мумкин. Эпилепсия белгилари одамдан одамга жуда фарқ қилиши мумкин. Бундай муаммога дучор бўлган баъзи одамлар тутқаноқлар пайтида бир неча сония давомида бўш жойга тикилиб қолишади, бошқалари эса ҳуруж пайтида қўллари ва оёқларининг шиддатли, такрорий ҳаракатларини бошдан кечиришади. Одамларнинг тахминан 10 фоизи тетиксиз оддий тутилишларга эга. Бироқ, тутқаноқнинг пайдо бўлиши ҳар доим ҳам одамда эпилепсия борлигини англатмайди. Бундай ҳолатда, одамга эпилепсия ташхисини қўйиш ва унга неврологик даволаш усулларини қўллаш учун камида иккита ҳужум керак.

Агар сизда бир марта тутқаноқ бўлса, муаммони ҳал қилиш учун шифокор маслаҳатидан фойдаланинг. Эътибор беринг, ҳатто енгил тутилиш ҳам одам учун ҳайдаш ёки сузиш каби ишларни бажаришда хавфли бўлиши мумкин ва шунинг учун бу муаммони эътиборсиз қолдирмаслик керак.

Эпилепсия икки асосий турга бўлинади: умумий ва фокал, улар қисман деб аталади. Агар одам эпилепсия билан оғриган бўлса, у тез-тез тутқаноқ каби ҳолатларни бошдан кечиради. Бироқ, баъзи одамлар маълум вақтларда турли хил ҳуружни бошдан кечиришлари мумкин. "Умумий эпилепсия" да ғайритабиий электр фаоллиги миянинг бутун ёки кўп қисмига таъсир қилади. Ушбу муаммонинг белгилари умумий бўлиб, тананинг катта қисмига таъсир қилади. Тоник-клоник ҳуруж энг кўп учрайдиган тутилиш тури бўлиб, у бутун танада қаттиқликни келтириб чиқаради ва онг даражасини ва тана титрашини камайтиради. Яширин ҳуружда, одамнинг онг даражаси чекланган даражада пасайишига олиб келади, у одамнинг йиқилишига олиб келмайди ва бир неча сония давом этади. Бу муаммо кўпинча болаларда учрайди.

Миёклоник тутқаноқ - бу мушакларнинг тўсатдан қисқариши натижасида юзага келадиган ва мушакларнинг чайқалишига олиб келадиган умумий эпилепсиянинг яна бир тури. Тутқичнинг яна бир тури бўлган тоник тутилиш, одамнинг онг даражасининг чекланган даражада пасайишига, мушакларнинг қаттиқлашиши ва қаттиқлашишига ва тушишига олиб келади ва атоник тутилишлар, одамнинг оқсоқланишига ва ҳушидан кетишига олиб келади ва кўпинча онгнинг чекланган қисқариши билан бирга келади.

"Фокал эпилепсия" ҳолатларида электр фаоллигининг бузилиши миянинг бир қисмида бошланади ва ўша жойда қолади. Шунинг учун, бу ҳолда, одам миянинг қўзғатилган нуқтасига кўра, тананинг муайян қисмларида тутқаноқ белгиларини кўради. Фокал эпилепсия бир нечта асосий ҳолатларга эга.

Оддий фокусли тутилиш, бунда одам бир қўли ёки бир оёғида мушакларнинг буришиши ёки ғалати ҳисларни бошдан кечиради. Бу муаммо тананинг бир қисмида ғайритабиий таъм ёки карıнcаланма ҳисси келтириб чиқариши мумкин. Бу ҳолатлар одамнинг онгини йўқотишига олиб келмайди.

Фокал эпилепсиянинг яна бир тури бўлган мураккаб фокал тутқаноқларда у одатда миянинг темпорал лоб деб аталадиган бир қисмида бошланади, аммо уни миянинг барча қисмларида кўриш мумкин. Бундай вазият натижасида одамнинг хатти-ҳаракати бир неча сониядан бир неча дақиқагача ғалати бўлади. Мисол учун, бу ҳолат одамнинг бирор нарса билан ғалати ҳаракатларни бажаришига, тушунарсиз гапиришига ёки уй атрофида мақсадсиз ҳаракатланишига олиб келиши мумкин. Бу аломатлар, шунингдек, одам учун қўрқув каби ғалати ҳис-туйғуларни келтириб чиқариши ва одам учун кўриш ёки идрок этиш муаммоларини келтириб чиқариши мумкин.

Шуниси эътиборга лойиқки, баъзида Фокал эпилепсия умумий тутқаноқга айланиши мумкин, бу эса иккиламчи умумий тутқаноқ деб аталади.

Турли омиллар эпилепсияни келтириб чиқаради. Идиопатик эпилепсия деб аталадиган сабаблари номаълум эпилепсия шу сабаблардан биридир. Кўп ҳолларда эпилепсиянинг аниқ сабабини топиб бўлмайди. Бундай вазиятда номаълум сабабларга кўра мияда ғайритабиий электр фаоллиги ҳосил бўлади ва бу ҳолатнинг бошланиши ёки унинг давом этишининг сабаби маълум эмас. Бу муаммо билан боғлиқ баъзи ҳолларда ирсий ёки генетик омиллар самарали бўлиши мумкин. Идиопатик эпилепсия билан оғриган одамларда одатда бошқа мия муаммолари бўлмайди. Семптоматик эпилепсия сабабларида ўзига хос мия муаммоси ёки шикастланиши эпилепсияни келтириб чиқаради. Ушбу муаммоларнинг баъзилари бола туғилишида, баъзилари эса ҳаётнинг бошқа босқичларида яратилади. Бу муаммонинг кўпгина сабаблари бор, масалан, миянинг бир нуқтасида чандиқ тўқималарининг пайдо бўлиши, бошга уриш, инсулт, мия ярим палси, баъзи синдромлар. Генетика - менингит ва мия энсефалити натижасида мия шиши ва мия инфекциясининг ўсиши.

Эпилепсия ташхисини қўйиш учун мутахассис шифокор турли хил тестлардан фойдаланади, масалан, неврологик тест, бу эпилепсия турини ва унинг шартларини аниқлашга имкон берадиган хатти-ҳаракатлар, восита қобилиятлари, ақлий функция ва бошқа ташхисларни ўз ичига олади. Инфекция белгилари, генетик муаммоларни ёки эпилепсия билан боғлиқ бошқа шароитларни аниқлаш учун қон тестлари ҳам амалга оширилиши мумкин. Бундан ташқари, шифокор электроенсефалография (ЭЕГ), компютер томографияси, МРИ сканерлаш, функционал МРИ сканерлаш (ФМРИ) ва битта фотонли компютер томографияси (СПЕCТ)1 каби мия муаммоларини аниқлаш учун бошқа тестларни тавсия қилиши мумкин.

Мутахассислар эпилепсияни даволаш учун дори терапиясидан фойдаланадилар ва агар дори-дармонлар муаммони ҳал қилиш учун етарлича ёрдам бермаса, улар жарроҳлик ёки бошқа даволаш усулларидан фойдаланишлари мумкин. Аксарият ҳолларда жарроҳлик текширувлар натижалари соқчиликнинг сабаби чекланганлигини ва нутқ, органларни бошқариш, кўриш ёки эшитиш каби ҳаётий функциялар билан боғлиқ бўлмаган миянинг маълум бир соҳасига таъсир қилганда ҳам амалга оширилади. Ушбу операцияда шифокор тутқаноқ ҳолатига сабаб бўлган мия майдонини олиб ташлайди.

Эпилепсия учун бошқа даволаш усуллари мавжуд. Вагус нервини стимуляция қилиш - бу усуллардан бири бўлиб, шифокорлар кўкрак териси остига вагус нерв стимулятори деб аталадиган асбобни киритадилар, бу юрак уриш тезлигини стимуляция қилувчи қурилмага жуда ўхшайди. Кейинчалик, ушбу қурилманинг симлари бўйин соҳасидаги вагус нервига уланади. Ҳозирча ушбу қурилма тутқаноқ ва эпилепсиянинг қандай олдини олиши аниқланмаган, аммо унинг беморларда муваффақиятга эришиш эҳтимоли 20-40% атрофида.

Эпилепсия билан оғриган баъзи болалар, шунингдек, кетогеник парҳез деб аталадиган юқори ёғли, кам углеводли махсус парҳезга риоя қилиш орқали тутқаноқлар миқдорини камайтириши мумкин. Ушбу парҳезда тана керакли энергияни таъминлаш учун углеводлар ўрнига ёғ ҳужайраларидан фойдаланади. Бир неча йил ўтгач, баъзи болалар бу парҳезни истеъмол қилишни тўхтатиши мумкин ва энди эпилепсия ва тутқаноқ аломатларига дуч келмайди.

Ҳамкорлигингиз учун ташаккур. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Аллоҳга ҳавола қиламиз.

................................................ .. ...............................

1- Ушбу турдаги тест асосан МРИ текшируви ёки электроенсефалография соқчилик билан боғлиқ мия муаммосининг аниқ жойини аниқлай олмаган ҳолларда қўлланилади.

мия ва асаб касалликлари (биринчи қисм)