Саломатлик журнали (106)
Скелет ва мушак касалликлари (бешинчи қисм, бел умуртқасининг синиши)
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз ҳамроҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдир ва ҳеч қандай ҳолатда мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволанишини алмаштирмаслиги керак.
Ассалому алайкум азиз тингловчилар. Соғлиқни сақлаш журналининг сўнгги қисмида биз понйтаил синдромини кўриб чиқдик. Ушбу дастурда биз "бел умуртқаси синиши" ни муҳокама қиламиз. Биз билан қолинг.
Ҳисоб-китоблар шуни кўрсатадики, ҳар йили 700 000 га яқин турдаги умуртқа ёриқлар фақат Қўшма Штатларда содир бўлади ва уларнинг учдан бир қисми келажакда сурункали бел оғриғига олиб келади. Ушбу ёриқларнинг 85дан ортиғи остеопороз туфайли юзага келади. Ушбу ёриқлар умуртқа поғонасининг прогрессив деформациясига олиб келиши мумкин, бу ўз-ўзидан умуртқа поғонасининг механик функциясининг ўзгаришига олиб келади ва шикастланган умуртқага қўшни бўлган умуртқаларда кейинги синиш хавфини оширади, шунингдек, умуртқа поғонаси деформация ва умуртқа поғонасининг нотўғри жойлашишини оширади.
Бел умуртқаларининг сиқилиш синиши, шунингдек, бел умуртқаларининг эзилган синиши деб аталади, умуртқа поғонасининг бир ёки бир нечта суякларини (умуртқаларини) майдаланиши ёки синишини ўз ичига олади. Бел умуртқаси синиқлари шикастланиш механизмига кўра 4 та асосий турга бўлинади: сиқилиш синиши, ёриқ синиши, умуртқанинг қийшайиши ва умуртқанинг чиқиб кетиши билан синиш.
Сиқилиш синиши (учбурчак синиши) суяклар ўқининг ёлғиз ўзи ёки умуртқа поғонаси жароҳат туфайли олдинга ёки ён томонга эгилганида умуртқанинг айланиш кучи билан сиқилиши туфайли юзага келади. Ушбу турдаги синиш барқарор ва умуртқанинг силжишига олиб келмайди, шунинг учун жуда камдан-кам ҳолларда бу асаб шикастланиши билан боғлиқ бўлиши мумкин.
Ёриқ типидаги синиш сиқилиш синишига ўхшайди, фақат умуртқа поғонасида ҳосил бўлган ёриқ учбурчак эмас, балки умуртқа бутунлай ва текис ёрилиб кетади. Бу шикастланган умуртқа бўлакларининг қулаши ва уларнинг орқа мия канали бўшлиғига кириши билан боғлиқ бўлган жуда оғир синиш тури. Ушбу турдаги синишларда нервларнинг шикастланиши ва умуртқа поғонасининг орқа томонининг шикастланиши кўпроқ учрайди.
Бузилган умуртқанинг тўлиқ ажралишини ўз ичига олган умуртқанинг қийшайиш туридаги синишида (белнинг шикастланиши ёки тасодифий синиши), кўпинча умуртқа поғонасига кучли босим кучлари сабаб бўлади. Ушбу турдаги синиш содир бўлганда, умуртқа поғонаси умуртқа поғонасининг олд томонида ёки унинг олдида жойлашган ўқ атрофида кучли айланади ва қийшаяди. Умуртқанинг дислокацияси билан синиш одатда синган умуртқанинг ёки қўшни умуртқаларнинг силжиши билан боғлиқ. Ушбу турдаги синишнинг сабаби бир вақтнинг ўзида бел устидаги бир нечта кучларнинг келишидир. Ушбу синиқлар жуда беқарор ва жиддий нерв шикастланишига олиб келиши мумкин.
Бул умуртқаси синиқлари бир нечта сабабларга эга. Остеопороз заиф ва мўрт суяклар энг муҳим сабабларидан биридир. Суяклари заиф одамлар фақат олдинга эгилиш, тик туриш, аксириш ёки ҳатто қаттиқ йўталиш орқали умуртқаларини синдиришлари мумкин. Ҳайдаш пайтида, йиқилиш пайтида ёки спорт мусобақаларида бел умуртқаси шикастланиши мумкин. Саратон, инфекция ва қонсиз ўлик тўқималар (аваскуляр некроз) каби умуртқа поғонаси касалликлари умуртқаларни заифлаштириши ва уларни бузиши мумкин.
Бел умуртқасининг енгил синиши ҳеч қандай аломат ва аломатларга олиб келмаслиги мумкин. Аммо умуман олганда, бел синиши белгилари тўсатдан ва кучли оғриқлар ёки пастки орқа ва пастки орқа қисмида отишма бўлиши мумкин, бу тик турган ёки юриш пайтида кучаяди. Шунингдек, орқа мушакларнинг доимий спазмларининг пайдо бўлиши, сийдик ёки нажасни ўтказишда қийинчилик, қўллар ёки оёқларнинг кучли ва тўсатдан заифлиги бу ҳолатнинг бошқа белгиларидир.
Бел умуртқаларининг синиши ташхисини қўйиш учун, ўтмишда дуч келган жароҳатлар ва касалликларни текширгандан сўнг, тана ва умуртқа поғонасида физик текширув ўтказгандан сўнг, шифокор ушбу ҳолатни аниқ ташхислаш учун тестларни буюриши мумкин. Х-нурлари, компютер томографияси ёки МРИ ушбу тестлар қаторига киради. Орқа мия умуртқаларининг суяк сканерлаши орқали олинган тасвирлар синиш ёки умуртқа поғонасидаги инфекция каби бошқа мумкин бўлган шикастланишлар мавжудлигини кўрсатиши мумкин.
Агар умуртқангизнинг синиши енгил бўлса, қисқа вақт ётоқда дам олишингиз керак бўлиши мумкин. Шунингдек, 8 дан 12 ҳафтагача бел таянчи кийишингиз керак бўлиши мумкин. Бел тянчи оғриқни енгиллаштиради ва шикастланган умуртқаларнинг тикланишини тезлаштиради. Бунга қўшимча равишда, сиз қамиш ёки юриш воситасидан фойдаланишингиз керак бўлиши мумкин. Умуман олганда, бел синишини даволаш учун сизга керак бўлиши мумкин бўлган муолажалар орасида дорилар, қавслар, физиотерапия, иссиқлик терапияси, массаж терапияси, акупунктур, транскутан электр нерв стимуляцияси (ТЕНС)*, мунтазам машқлар дастури киради.
Агар умуртқа поғонасининг сиқиш синиши аломатлари, масалан, оғриқ, заифлик ва оёқ-қўлларнинг ҳиссизлиги бошқа даволаш усуллари ёрдамида бартараф этилмаса, беморга жарроҳлик амалиётини ўтказиш керак бўлиши мумкин. Жарроҳлик умуртқа поғонасини янада барқарор қилади ва умуртқа поғонаси синиқлари туфайли орқа мия нервларига босимни камайтиришга ёрдам беради. Бел умуртқаларининг синишларини даволашда ишлатиладиган усулларга вертебропластика, кифопластика* ва очиқ жарроҳлик киради. Баъзи ҳолларда, мутахассис шифокорнинг ихтиёрига кўра, орқа мия жароҳатисиз бел синиши учун фойдали инъекциялар буюрилади. Озон терапияси, ломбер трансфораминал эпидурал бўшлиққа стероид инъекцияси, радиочастота абласёну бу инъэкциялардан биридир.
Озон терапияси самарали даволаш усули бўлиб, унда кислород тўғридан-тўғри даволаниш учун қон айланиши керак бўлган жойларга юборилади. Трансфораминал эпидурал бўшлиқда стероид инъекцияси ҳам турли хил бел ва бел муаммоларини самарали даволашдир. Ушбу оддий инъекция амбулатория даволаш ҳисобланади ва у оғриқли эмаслиги сабабли, камдан-кам ҳолларда седатив воситалардан фойдаланишни талаб қилади. Бемор рентген тўшагида қорни билан ётади ва унга қулай бўлиши учун ошқозон остига ёстиқ қўйилади. Кейин, беҳушликдан сўнг, мутахассис игнани нерв илдизи ёнига, умуртқа поғонасига киритади, чунки бу нуқта асаб тугунининг оғриқ марказидир. Бу алоқа ўмуртқа мияда оғриқ қўзғатувчиларини узатиш ва қайта ишлаш учун жуда муҳимдир ва бу кичик ҳудудга стероидлар ва оғриқ қолдирувчи воситаларни киритиш оғриқ сигналини узатишни бузади. Инекция жойининг сезгирлиги туфайли операцияни флороскопик раҳбарлик остида бажариш керак.
Фасет бўғимига инъекция - оғриқни ташхислаш ёки енгиллаштириш мақсадида амалга ошириладиган яна бир инъекция усули. Оғриқнинг манбаи ҳимоя хафтага ёки фасет қўшимчасининг мойлаш капсуласи бўлса, фасет блоки тавсия этилади. Фасет қўшма оғриғи, одатда, қариш туфайли хафтага шикастланиши ёки эрозияси ва дегенерацияси натижасидир. Мутахассис флороскопия (жонли рентгенография) раҳбарлигида бўғимга стероид ва локал анестетик ёки туз зардобини (туз эритмаси) ўз ичига олган эритмани киритади.
Агар инекция оғриқни энгиллаштирса, шифокор бу алоҳида қўшма муаммонинг манбаи эканлигини билади. Радиочастотани даволашда радиотўлқинлар томонидан ишлаб чиқарилган иссиқлик умуртқа поғонаси пастки қисми билан бирга фасет қўшма билан боғлиқ нервларни йўқ қилиш учун ишлатилади. Радиочастота оғриқнинг тананинг қолган қисмига ўтишига тўсқинлик қилади.
Шуни ҳам билиш керакки, агар сиз очликни ҳис қилмасангиз, лекин вазнингиз доимий равишда камайиб борса ёки бел оғриғи туфайли бемалол дам ололмайсиз ва ухлай олмасангиз, бундан ташқари, агар сизда бел оғриғи ва шиш пайдо бўлса ва бу аломатлар мунтазам равишда кучайиб борса ёки вақт ўтиши билан йўқолмаса, шифокорни кўришингиз керак.
Ва ниҳоят, уйқу пайтида оғриқни назорат қилиш учун баъзи тавсиялар таклиф этилади. Пастки орқақисмини этарли даражада қўллаб-қувватлайдиган матрасларда ухланг. Ухлаш учун қаттиқ матрасдан фойдаланинг. Бундан ташқари, матрасингизни янада қаттиқроқ қилиш учун замбил юзаси ва унинг пружина қутиси орасидаги бўшлиққа қалинлиги 1 дан 2,5 см гача бўлган фанера (полиwоод) бўлагини қўйишингиз мумкин. Ҳар доим ёнингизда ухлашга ҳаракат қилинг ва тиззаларингиз орасига ёстиқ қўйинг. Бу сизнинг орқангиздаги босимни камайтиради. Яна бир яхши уйқу ҳолати - ошқозон устида ухлаш ва бел остига ёстиқ қўйиш.
Ҳамроҳлигингиз учун раҳмат. Саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизни буюк Худога ҳавола қиламиз.
................................................ .. ...................................................... .........
* Бу усулда турли асоратларни даволаш мақсадида нервларни қўзғатиш учун кучсиз электр токлари қўлланилади.
** Ушбу турдаги жарроҳликда жарроҳ синган умуртқанинг орқа қисмидан узун игнани киритади. Ва у синган умуртқага суяк цемент деб аталадиган махсус суюқликни киритади ва игнани чиқаради. Бу суюқ суяк цементи 15 дақиқа ичида мустаҳкам бўлиб қолади ва синиш натижасида заифлашган умуртқани мустаҳкамлайди. Бу куч беморнинг оғриғини йўқ қилади.
*** Ушбу турдаги жарроҳликда, масалан, вертебропластика, цемент инъэкцияси шикастланган вертебрада амалга оширилади, аммо иш усули бироз бошқача. Кифопластикада шифокор шикастланган вертебра ичига балон киритади ва кейин уни шиширади. Бу суякда бўш жой ҳосил қилади. Кейинги босқичда балон ўчирилади ва яратилган жой цемент билан тўлдирилади.
