Саломатлик журнали (114)
Скелет ва мушак касалликлари (тизза менискусининг йиртиғи ва кистаси)
Саломатлик журнали дастурида сиз азиз роҳларни турли касалликлар ва уларнинг олдини олиш ва даволаш усуллари, шунингдек, овқатланиш, жисмоний машқлар, соғлом турмуш тарзи ва ҳоказолар орқали саломатликка эришиш йўллари билан таништиришга ҳаракат қиламиз. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу дастурда тақдим этилган маълумотлар сизнинг яқинларингизнинг хабардорлигини яратиш ва оширишдан иборат бўлиб, мутахассис шифокорнинг ташхиси ва даволашини алмаштириш учун мўлжалланмаган.
Ассалому алайкум азиз тингловчилар. Соғлиқни сақлаш журналининг сўнгги дастурида биз баъзи тизза касалликларини кўриб чиқдик. Ушбу дастурда биз бошқа тизза касалликларини, яъни "тизза менискусининг йиртиғи ва кистасини" муҳокама қиламиз. Биз билан қолинг.
Ҳар бир тиззамизда иккита менискус бор. Бир менискус тиззанинг ички қисмида жойлашган бўлиб, у медиал менискус деб аталади, иккинчиси эса ташқи менискус деб аталадиган тиззанинг ташқи ёки ён томонида жойлашган. Менискус аслида ярим ой шаклидаги хафтага ўхшаш тўқима бўлиб, тизза бўғимидаги иккита асосий суяк - тибиа ва фемур ўртасида жойлашган. Менискуснинг асосий вазифаси тиззадаги босимни ютишдир ва кейинги босқичда унинг вазифаси тизза бўғимининг барқарорлигини сақлашдир.
Кўпинча, тизза ҳаракатланаётганда, менискус фемур ва пастки оёқ ўртасида ушланиб қолади ва бу менискус йиртилишига олиб келади. Ва кўпинча менискус йиртиқлари тиззанинг ички қисмида пайдо бўлади, чунки менискуснинг бу қисми тизза бўғимининг иккита ҳаракатланувчи суяги орасига ёпишиб қолишга кўпроқ мойил бўлади. Бу ички кўз ёшлари ва менискуснинг ташқи томонидаги кўплаб оғир кўз ёшлар шифо бера олмайди. Менискус кўз ёшлари ҳар қандай ёшда пайдо бўлиши мумкин. Аммо турли ёшдаги бу ҳолатнинг сабаби бошқача. Менискус тўқимаси ёшларда жуда кучли ва эластикдир. Шунинг учун, ёш одамларда менискус кўз ёшлари одатда спорт жароҳатлари туфайли юзага келади. Бу ҳолат одатда 30 ёшгача бўлган одамларда тиззанинг катта куч ва интенсивлик билан айланиши туфайли юзага келади. Менискуснинг "пақир тутқичи" йиртиғида ички менискнинг бутун чеккаси йиртилган. Менискуснинг ички қирраси йиртилиб, қопқоқ шаклида ажратилиши мумкин.
Кекса беморларда тизза менискусининг шикастланиши бошқа йўллар билан содир бўлади. Менискусни ташкил этувчи тўқима ёш билан аста-секин заифлашади ва тиззанинг менискуси эрозия ва йиртиққа мойил бўлади. Шунинг учун, бу одамлар одатда чўкиш пайтида юқорига ва пастга тушиш каби жуда кичик жароҳатлар туфайли менискус кўз ёшлари билан азобланади. Кўпгина ҳолларда, ҳеч қандай жиддий шикастланиш менискуснинг йиртилишига ва эрозияга олиб келмайди. Бу одамларда менискус йиртиғи кўпинча уларнинг тиззаларининг умумий ҳолатига ва қарилик туфайли тизза артритига боғлиқ. Менискус эрозияси одатда менискуснинг турли йўналишларда шилиниши ва йиртилишига олиб келади.
Сизда тиззада менискус йиртилиб кетганми ёки йўқлигини аниқлаш учун сиз қуйидаги аломатлардан бирига эга бўлишингиз керак. Тизда жуда ўткир ва ўткир оғриқ ҳисси, тиззадан товушни эшитиш ёки тиззада бирор нарса йиртилиб кетиш ҳисси бу аломатлардан биридир. Тизза ёки қулфланган тизза, тизза оғриғи туфайли юриш қийинлиги ёки тиззада бирор нарса тиқилиб қолганлигини ҳис қилиш ва тиззани тўғрилашда қийинчилик - бу сизда бу муаммо борлигидан огоҳлантирувчи бошқа аломатлар. Тиз соҳасидаги жароҳатлардан 24 соат ўтгач шиш пайдо бўлиши, шунингдек, тиззанинг йиртилган менискусига боғлиқ бўлиши мумкин.
Менискус йиртиғи пайдо бўлган ёки йўқлигини аниқлаш учун мутахассис шифокор биринчи навбатда бемордан тиббий тарихни олади ва физик текширувдан сўнг тиззада кучли оғриқлар сабабини аниқлашга ҳаракат қилади. МРИ тиззада менискус йиртилишини тасдиқлаш ва аниқ ташхис қўйишнинг энг яхши усули ҳисобланади.
Ташхис қўйилгандан сўнг, шифокор жароҳатнинг тури ва даражасига қараб даволашни бошлайди. Жароҳатдан сўнг дарҳол даволанишнинг биринчи қадамларидан бири РИCЕ усули ҳисобланади. РИCЕ - дам олиш, Муз - муз қўйиш, "Cомпрессион" - босим ўтказиш (масалан, босим бандажи билан) ва "Элеватион" - шикастланган оёқ-қўлни кўтариш. Буларни қилиш менискус йиртиғидан кейин яллиғланишни камайтириши мумкин.
Оғриқни йўқотиш ва тиззанинг яллиғланишини камайтириш учун шифокор стероид бўлмаган яллиғланишга қарши препаратларни буюриши мумкин. Тиббий тиззадан фойдаланиш, тизза атрофидаги мушаклардаги нерв-мушак тизимини электр стимуляцияси, кортизон инъекцияси, озон терапияси, ПРП ёки тромбоцитларга бой плазма инъэкцияси ва менискус кўз ёшлари учун машқлар бу ҳолатни даволашнинг бошқа усулларидир.Агар менискус йиртиғи жарроҳлик бўлмаган даволанишга этарлича жавоб бермаса, жарроҳлик талаб қилиниши мумкин.
Даводан кўра, олдини олган афзал, дейишган. Тиз мушакларини кучайтириш учун мунтазам жисмоний машқлар қилиш ва жисмоний машқлар ва юқори босимли ҳаракатлар қилишдан олдин танани тайёрлаш учун жисмоний фаоллик профилактика усулларидан биридир. Бундан ташқари, оёқларингизнинг таглиги эрда бўлганда, тиззани жуда тез айлантирмасликка ҳаракат қилинг.
Тиз менискусидаги яна бир асорат "тизза менискус кисти" дир. Тиз атрофида турли шаклларда пайдо бўлган кист қоплама тўқималарига ёки эпителияга бириктирилган ёпиқ бўшлиқ ёки сумкадан ҳосил бўлади. Кистлар суюқ ёки ярим қаттиқ моддаларни ўз ичига олиши, нормал ёки ғайритабиий бўлиши ва юмшоқ тўқималарда ёки суякларда ривожланиши мумкин. Тизза кисталарининг ҳар хил турларини таниб олиш кўп жиҳатдан тизза анатомиясини пухта билишга боғлиқ бўлиб, у жуда ҳаракатчан тузилма ҳисобланади.
Менискус кистаси, гарчи у кист сифатида танилган бўлса-да, аслида кист эмас ва шунчаки суюқлик билан тўлдирилган қоп. Бундан ташқари, бу ғайритабиий ўсиш ёки ўсимта эмас, балки ғайриоддий жойга сизиб кетган оддий қўшма суюқликдир. Ушбу ҳолатнинг сабаби шундаки, менискусдаги йиртиқ оддий синовиал суюқликнинг бўғимдан чиқиб кетишига имкон беради. Тана доимий равишда қўшма суюқлик ишлаб чиқаради ва унинг ортиқча миқдорини ўзлаштиради; Аммо суюқлик бўғимдан чиқиб кетганда, менискал киста деб аталадиган қоп ҳосил қилади. Кистнинг қолиши сабаби шундаки, ёрилиш бир томонлама валф ролини ўйнаши мумкин, шунинг учун суюқлик кистага кириши мумкин, лекин кистадан асл жойига қайтмайди.
Менискус кистасининг энг кўп учрайдиган белгиси - бу масса ёки кистнинг бўғим билан чиқишида оғриқнинг мавжудлиги. Шишиш, чертиш овози, крамп, қулфлаш, босиш ва бўшатиш ҳисси бу шикастланишнинг бошқа белгиларидир. Кўпгина ҳолларда кистанинг катталиги ўзгармайди ва фақат баъзида кистанинг ҳажми ошиши мумкин. Кўпгина ҳолларда, менискус кистасининг белгилари баъзи умумий тизза муаммоларига ўхшайди. Баъзида қўшма чизиқда шиш пайдо бўлади, баъзида эса шиш бўлмайди. Аммо бу соҳада тизза оғриғи бор. Тиз кистаси - бу тиззанинг эгилганида ҳажми катталашиб, тиззани тўғрилаганда камайиб кетадиган лезён. Менискал кисталар тизза бўғимларида ёки яқинида пайпасланадиган массага эга беморларда кенг тарқалган. Жисмоний текширувдан сўнг ушбу асоратни аниқлаш учун мутахассис шифокор оддий рентгенография, артрография *, ултратовуш ва МРИдан фойдаланади.
Ушбу турдаги асорат учун бир нечта даволаш усуллари қўлланилади. Дам олиш, жисмоний терапия ва қўлда терапия каби оддий усуллардан, фаолиятни ўзгартириш билан дам олиш, муздан фойдаланиш, стероид бўлмаган яллиғланишга қарши дориларни қўллаш ва спорт машқлари каби агрессив усулларга. Менискал кисталар офисда игна билан дренажланиши мумкин, лекин улар кўпинча қайта шаклланади. Менискус кисталарининг қайталанишининг сабаби шундаки, кист шаклланишига сабаб бўлган ёрилиш ҳам даволаниши керак. Одатда, муаммо кўз ёшининг асосий сабаби даволанмагунча такрорланади.
Ултратовуш (УЛТРАСОУНД)** - бу артикуляр бўғимлардан ташқари тузилмаларни текшириш усули. Кўп ҳолларда ултратовуш натижасида пайдо бўлган лезён ва турли анатомик тузилмалар, бу ҳолда медиал менискус ўртасидаги муносабатлар мавжудлигини кўрсатиши мумкин. Ултратовуш текшируви ёрдамида менискус кистасини тешиш ҳам мумкин. Кистларни агрессив даволаш ҳам мумкин, бу ҳолда суюқлик дренажи катта игна билан ёки кортикостероид инъэкцияларисиз амалга оширилади. Тромбоцитларга бой плазма (ПРП), озон терапияси ва кортизон инъэкцияси билан даволаш бошқа даволаш усуллари бўлиб, агар яхшиланиш бўлмаса, жарроҳлик керак.
Оғриқ кундалик фаолиятга халақит берганда ва бўғимнинг латерал ёки ўрта чизиғи бўйлаб палпация қилинадиган масса мавжуд бўлганда жарроҳлик операцияси амалга оширилади. Менискал кисталарни жарроҳлик йўли билан олиб ташлаш, эҳтимол, биринчи отопсиялардан бери амалга оширилган. Ушбу турдаги жарроҳликда қилинган кесма кистнинг жойлашиши ва келиб чиқишига боғлиқ. Терини кесиш ва тўқималарни тўғри ажратишнинг асосий тамойилларига риоя қилиш операциянинг яхши натижасини олишга катта ёрдам беради.
Ҳамкорлигингиз учун раҳмат. Сиз азизларни бошқа тизза касалликлари билан таништирадиган саломатлик журналининг навбатдаги дастуригача сизларни буюк Худога топширамиз.
................................................ .. ................................................
* Бўғим рентгенограммасининг бошқа номи бўлган артрография қўшма тасвирнинг бир туридир. Артрография бўғимларга контраст моддани юбориш орқали ва тиззалар, элкалар, сонлар, тирсаклар ва бошқалар каби ички бўғинларни қўшимча текшириш учун амалга оширилади.
**Ултратовуш терапияси усули тананинг юмшоқ тўқималарини чуқур қиздириш учун ҳам қўлланилади.
