تحولات ازبکستان
ازبکستان در سالی که گذشت دیپلماسی فعال برای برگزاری نشست‌های مشترک با کشورهای همسایه در آسیای مرکزی شامل قرقیزستان، ترکمنستان، تاجیکستان و پیوستن به عنوان عضو ناظر سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) را سرلوحه سیاست خارجی خود قرار داد.
در ادامه سیاست های همکاری نزدیک تاشکند با کشورهای همسایه، نخستین نشست شورای استانداران مرزی ازبکستان و قرقیزستان با حضور نخست وزیران وقت دو کشور در منطقه مرزی ازبکستان برگزار شد.
مقام های دوکشورهمسایه در جریان این نشست، بر گسترش همکاری های دوجانبه در زمینه های مختلف، تاکید کردند.
دراین نشست همچنین مشکلات مرزی ازبکستان و قرقیزستان مطرح و پروتکل هماهنگی مسائل مرزی میان دوکشور به امضا رسید. با توجه به اراده سیاسی سران دو کشور همسایه، مقرر شده است که نشست دوم استانداران مرزی در سال جاری میلادی (2019) در قرقیزستان برگزار شود.
این نخستین نشست استانداران مرزی قرقیزستان و ازبکستان پس از سال های طولانی اختلاف های متقابل محسوب می شد.
بدون تردید، برگزاری این گونه نشست ها برای دولت ها و ملت های منطقه حائز اهمیت زیادی است و می تواند در ادامه به برقراری صلح دائمی میان جمهوری های آسیای مرکزی کمک کند.
در این ارتباط، «آندری گروزین» Andrei Grosin کارشناس سیاسی و مدیر پژوهشگاه روسی کشورهای مستقل مشترک المنافع در آسیای مرکزی، گفت:
"ازبکستان در نظر دارد تا استراتژی جدیدی در روابط با کشورهای آسیای مرکزی در دستور کار قرار دهد."
این کارشناس روس در ادامه اظهارات خود، تصریح کرد:
"ازبکستان پس از استقلال در سال 1991 میلادی، سیاست زورگویی با کشورهای تاجیکستان، قرقیزستان و در پاره‌ای از اوقات نیز با قزاقستان را دنبال می‌کرد."
در حالی که پس از انتخاب «شوکت میرضیایف» به ریاست جمهوری ازبکستان درماه دسامبر سال 2016 میلادی، سیاست خارجی دولت تاشکند در قبال کشورهای منطقه از جمله قرقیزستان و تاجیکستان به طور اساسی متحول شد. بدون شک، حل مشکلات مرزی و تقویت همکاری های دوجانبه ازبکستان و قرقیزستان برای دو کشور و سایر جمهوری های آسیای مرکزی از اهمیت زیادی برخوردار است.
تاشکند و عشق آباد در مسیر گسترش روابط
رئیسان جمهوری ازبکستان و ترکمنستان درشهر تاشکند، شانزده سند همکاری امضا کردند.
«قربانقلی بردی‌محمداف» رئیس جمهوری ترکمنستان در دیدار با شوکت میرضیایف در شهر تاشکند طی سخنانی تاکید کرد: "اسناد مورد توافق در زمینه های مختلف از جمله اقتصادی، سیاسی و امنیتی امضا شده است. "
رییس جمهوری ترکمنستان همچنین سفر خود را به تاشکند یک سفر تاریخی دانست و تاکید کرد: "مساله حل و فصل نشده‌ای میان دو کشور وجود ندارد."
شوکت میرضیایف نیز در این دیدار بر گسترش بیش از پیش همکاری‌های اقتصادی و بازرگانی دو کشور تاکید کرد.
در ارتباط با همکاری های ازبکستان و ترکمنستان، «پائول سوربلو» (Sorbello Paolo) کارشناس اروپایی در امور سیاسی، گفت:
"روابط و همکاری میان ترکمنستان و ازبکستان از زمان به قدرت رسیدن شوکت میرضیایف بیشتر شده است و این روند رو به رشد را می توان درنگاه شوکت میرضیایف رییس جمهوری ازبکستان نسبت به کشور همسایه از جمله ترکمنستان دانست؛ چرا که وی پس ازبه قدرت رسیدن درازبکستان، در نخستین سفر خارجی خود، عازم ترکمنستان شده بود."
رئیس جمهوری ازبکستان در نخستین سفر خارجی خود پس از به دست گرفتن سکان قوه مجریه، به ترکمنستان سفر کرد، درحقیقت انجام این سفر از اهمیت حل مشکلات ازبکستان با کشورهای آسیای مرکزی حکایت دارد که طی بیش از دوسال گذشته، روند مثبتی داشته است.
تاشکند و دوشنبه متحد فرهنگی
شوکت میرضیایف و «امامعلی رحمان» روسای جمهوری ازبکستان و تاجیکستان بر گسترش همکاری‌های دوکشور در زمینه های مختلف تاکید کردند.
شوکت میرضیایف و امامعلی رحمان که به منظور شرکت در مراسم جشن بیستمین سالگرد تاسیس شهر آستانه پایتخت قزاقستان و اعلام این شهر به عنوان مرکز جدید مالی بین المللی به آستانه سفر کرده بودند، در دیدار دوجانبه، درخصوص روابط فیمابین گفتگو کردند.
ملت های منطقه آسیای مرکزی پیوستگی زیادی با یکدیگر دارند. دراین میان، نزدیکی و قرابت دو ملت ازبک و تاجیک از سایر ملت های این حوزه پر رنگ تر است. بدیهی است که حل مشکلات دوکشور همسایه، بر سایر جمهوری های این حوزه نیز تاثیرات مثبت زیادی بر جای خواهد گذاشت.
با وجود این، برخی کارشناسان در این زمینه تردیدهایی مطرح می کنند که ناشی از سیاست های ازبکستان دردوران زمامداری«اسلام کریم اف» رئیس جمهوری فقید ازبکستان است.
به عنوان مثال، «عالم شیر زمان اف» کارشناس مسایل سیاسی درتاجیکستان دراین ارتباط، گفت:
"برای عادی سازی روابط پرتنش ازبکستان و تاجیکستان در شرایط فعلی، در میان نخبگان سیاسی این دوکشور هم اراده جدی وجود ندارد. از این رو در آینده نزدیک امیدی به بهبود مناسبات تاشکند و دوشنبه وجود ندارد."
این درحالیست که بین تاشکند و دوشنبه مشکلاتی وجود دارد که تاکنون مانع حل اختلاف های دوکشور همسایه شده است. به عنوان مثال، می توان به تنش دوکشور همسایه در زمینه طرح احداث نیروگاه برق - آبی «راغون» اشاره کرد.
ساخت این نیروگاه 335 متری درخاک تاجیکستان، ابتدا با مخالفت و نگرانی ازبکستان آغاز شده است. دولت تاشکند ساخت این نیروگاه را دلیل بروز مشکل آب درمنطقه ارزیابی کرده است. این مشکل در مناسبات دو کشور موجب شده است که هرسال مشکلی بر مشکلات گذشته افزوده شود.
در واقع، آغازگر بروز اختلاف های دوکشور آسیای مرکزی، تاجیکستان بود که با احداث یک سد عظیم برق - آبی، تلاش کرده است، خرج خود را ازسایر کشورهای همسایه جدا کند. درحالی که در مسیر رودخانه های بزرگی که چند کشور را سیراب می کنند، نباید موانع ایجاد شود.
تقویت همکاری های امنیتی تاشکند و کابل
«عبدالعزیز کامل اف» وزیر امور خارجه ازبکستان در دیدار با «محمد اشرف غنی» رییس جمهوری افغانستان در کابل، بر گسترش همکاری‌های دوکشور و اجرای توافق های به دست آمده تاکید کرد.
دراین دیدار، دوطرف بر گسترش همکاری های امنیتی و مبازره با تروریسم تاکید کردند و در زمینه چگونگی اجرای طرح های مشترک سرمایه گذاری، حمل و نقل، امور اقتصادی وبازرگانی به توافق رسیدند.
شکی نیست که توافق مقام های بلندپایه ازبکستان و افغانستان بویژه در زمینه امور امنیتی و مبارزه با تروریسم، نشان دهنده درک عمیق مقام های تاشکند و کابل به نیازهای روزافزودن دوکشور به همکاری های متقابل است.
کارشناسان مسائل منطقه، تحرکات مقام های دولت ازبکستان بویژه در زمینه همکاری با کشورهای همسایه و نقش آفرینی تاشکند درامور کشورهای منطقه را بسیار مثبت ارزیابی کرده اند.
دراین ارتباط، «حسین اسوبعلی اف» (Hossein Osobaliov) کارشناس سیاسی قرقیز گفت:
"ازبکستان در حال تبدیل شدن به یکی از شرکت کنندگان فعال در فرآیندهای اقتصادی، سیاسی و نظامی در مناطقی نطیر افغانستان است که برای تاشکند از اهمیت بالایی برخوردار است."
حضور اقلیت ازبک در افغانستان، اهمیت همکاری با این کشور را برای دولتمردان تاشکند تشدید کرده است. با وجود این شکی نیست که حضور اقلیت ازبک در افغانستان در صورت استفاده بهینه می تواند مزیت برای دولت تاشکند قلمداد شود و در غیر این صورت، این موضوع خسارت سنگینی برای دولت و ملت ازبکستان درپی خواهد داشت.
دراین ارتباط، «حفیظ الله رجبی» (Hafizullah Rajabi) کارشناس سیاسی تاجیکستان طی مقاله ای، تصریح کرد:
"نه تنها ازبکستان، بلکه روسیه نیز به افغانستان بعد از سال 2014 میلادی نگاهی ویژه دارد، نه به منظور کمک به پیشرفت و توسعه افغانستان، بلکه به منظور مصون داشتن خویش دربرابر خطراتی چون گسترش تروریسم، مواد مخدر و ناامنی."
اجرای سیاست های نزدیکی ازبکستان و افغانستان نشان داده است که مقام های ازبکستان ملاحظات امنیتی و همکاری های متقابل با افغانستان را بیش ازپیش درک می کنند و برای آن اهمیت قائل هستند. دراین راستا به نظر می رسد که همکاری های امنیتی از جمله اولویت های دولت ازبکستان برای پایان دادن به ناامنی های در آسیای مرکزی و حتی افغانستان است.
انتخاب ازبکستان به عنوان عضو ناظر اوپک
«سهیل محمد فرج المرزوعی» وزیر انرژی امارات و رییس نشست اوپک در وین ازانتخاب ازبکستان به عنوان عضو ناظر سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) خبر داد.
ازبکستان با تولید روزانه ۷۸ هزار و ۹۰۰ بشکه نفت، تولیدکننده‌ای کوچک در میان کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت در جهان به شمار می‌آید. بدون شک، همراهی ازبکستان با سازمان اوپک در زمینه کاهش تولید نفت، نشانه ای از افزایش حمایت دیگر تولیدکنندگان نفت از توافق جهانی کاهش تولید این محصول استراتژیک تلقی می شود.
در واقع، همراهی ازبکستان به عنوان یک کشور کوچک تولید کننده نفت با سازمان اوپک، تلاش این کشور به منظور تثبیت قیمت های عادلانه نفت در جهان است.
همزمان با این اعلام موضع ازبکستان، وزارت انرژی روسیه با انتشار بیانیه ای از رضایتمندی مشترک کشورهای حاضر در این نشست از کاهش استخراج نفت و آمادگی آنها برای ادامه تلاش های مشترک در این مسیر خبر داد.
به غیراز ازبکستان، بسیاری ازکشورهای تولیدکننده وصادرکننده نفت غیراوپک با کسب عضویت ناظر در این سازمان بین المللی به همکاری و همراهی با سازمان اوپک ترغیب شده اند. این امر نشان می دهد که تمامی تولیدکنندگان نفت در جهان، از سیاست های تبعیض آمیزی که عمدتا" از سوی آمریکا به دیگر کشورهای جهان تحمیل می شود، ناراضی هستند.
در این شرایط شکی نیست که عضویت ناظر کشورهای جدید در سازمان اوپک ازجمله ازبکستان، می تواند به روند عادلانه تعیین قیمت های جهانی نفت کمک کند.
درمجموع، باید گفت: در یکسال گذشته هجری شمسی، ازبکستان ضمن ادامه سیاست همکاری با کشورهای منطقه و تنش زدایی با جمهوری های آسیای مرکزی، به عنوان عضو ناظر سازمان اوپک پذیرفته شد.
انتظار می رود در سال جاری نیز، ازبکستان به سیاست خارجی متعادل با کشورهای منطقه و جهان ادامه دهد. با اجرای این سیاست های متعادل کننده، ازبکستان در سال جدید، به افق های روشن تر و امیدوارکننده تر درهمکاری با کشورهای آسیای مرکزی وافغانستان دست خواهد یافت.
