بالکان غربی؛ عرصه رقابت روسیه و غرب
پس از فروپاشی شوروی در سال 1991، پس لرزه های آن به سرعت اروپای شرقی را فرا گرفت و به فروپاشی دولت‌های سوسیالیست در این منطقه انجامید.
کشور یوگسلاوی نیز که مدتها تحت زمامداری مارشال «ژوزف تیتو» از اتحاد مناطق متعددی در بالکان غربی پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفته بود، تحت تاثیر این مساله و اصولا فروپاشی سوسیالیسم به سرعت دچار بی ثباتی و فروپاشی شد و کشورهای جدیدی در بالکان غربی ظهور پیدا کردند.
فرایند فروپاشی یوگسلاوی با وقوع جنگ هایی مانند جنگ بوسنی در سالهای 1992 تا 1995 و جنگ کوزوو بین سالهای 1998تا 1999 همراه بود. جنگهایی که موجب فجایع انسانی و کشتارهای هولناکی آنهم در اروپای قرن بیستم شد.
اسلوونی، کرواسی و مقدونیه در سال 1991 رسماً اعلام استقلال کردند؛ بوسنی و هرزگوین در سال 1992 اعلام استقلال کرد که به علت عدم پذیرش آن ازسوی دولت فدرال صربستان و مونته‌نگرو به‌عنوان وارث یوگسلاوی سابق، جنگ‌های خونین داخلی بوسنی و هرزگوین معروف به جنگ بالکان رخ داد.
مونته‌نگرو در سال 2006 رسماً از صربستان جدا شد و اعلام استقلال کرد. استان خودمختار کوزوو نیز در فوریه 2008 به‌طور یک‌جانبه استقلال خود را از صربستان اعلام نمود؛ اما تا اواخر سال 2018 فقط 117 کشور جهان، استقلال آن را شناسایی کرده‌اند و کوزوو هنوز به‌عنوان یک کشور رسماً وارد عرصۀ بین‌الملل نشده است.
بالکان غربی یکی از سه منطقۀ فرعی یا یکی از سه حوزۀ جغرافیایی منطقۀ بالکان است که در مقایسه با دو حوزۀ دیگر از جهات بسیاری منحصربه‌فرد است. این منطقه مرکب از صربستان، مونته‌نگرو، کرواسی، مقدونیه، بوسنی و هرزگوین، آلبانی و اسلوونی و کوزوو است که مساحتی بالغ‌‌بر 264 هزارکیلومتر مربع و جمعیتی حدود 27 میلیون نفر دارد.
چالش در بالکان غربی و رقابت غرب و روسیه در این منطقه
بالکان غربی اکنون با چالش های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نظامی روبرو است. وضعیت سیاست داخلی و اقتصاد ضعیف کشورهای بالکان غربی از مدتها قبل مانع توسعه اتحادیه اروپا به این منطقه شده است.
در عین حال این منطقه به محلی برای رقابت روسیه و غرب تبدیل شده و غربی ها در قالب اتحادیه اروپا و سازمان ناتو تلاش گسترده ای را برای کشاندن کشورهای بالکان غربی به اردوگاه غرب صورت می دهند.
در مقابل روسیه تلاش می کند ضمن مخالفت با حضور و نفوذ گسترده غرب، مانع از پیوستن کشورهای این منطقه به ناتو شود.
با توجه به تقابل مسکو و واشنگتن، موضع کنونی اتحادیه اروپا در قبال بالکان غربی حمایت از بهبود وضعیت کشورهای این منطقه است.
«یوهانس هان» کمیسر گسترش اتحادیه اروپا معتقد است:
"با توجه به نامشخص بودن سیاست آمریکا در مورد بالکان و عدم وجود شواهد مثبتی برای گسترش همکاری ها از جانب شرق یعنی روسیه، بهبود آینده این منطقه بحرانی، در راستای منافع اتحادیه اروپا است."
در این راستا اتحادیه اروپا فرایندی را برای الحاق کشورهای بالکان غربی به این اتحادیه ایجاد کرده که هدف آن، تطبیق دادن قوانین نهادهای مختلف کشورهای نامزد برای عضویت در اتحادیه اروپا با قوانین این اتحادیه است.
هر چند اتحادیه اروپا تاکنون با وعده پذیرش کشورهای بحران زده بالکان در این اتحادیه، وضعیت بحران زده این کشورها را مدیریت کرده است، اما طولانی شدن روند پذیرش کشورهای مونته نگرو، صربستان، مقدونیه، بوسنی هرزگوین، آلبانی و کوزوو احزاب و مردم این کشورها را از ورود به اتحادیه اروپا در آینده قابل پیش بینی ناامید کرده است.
همین مسئله باعث شده کشورهای بحران زده بالکان غربی گرفتار دور باطل بحران های سیاسی و اقتصادی شوند.
احتمال وقوع جنگ جدید در بالکان غربی
این مساله تبعات و پیامدهای خطرناکی مانند افزایش ناآرامی های سیاسی و اجتماعی، بی ثباتی سیاسی، امکان بروز درگیری های خشونت آمیزو برخوردهای مسلحانه را بدنبال خواهد داشت.
یعنی دقیقا همان روند و رویدادهایی که اروپا در دهه 1990 در منطقه بالکان در جریان تجزیه یوگسلاوی و تقسیم آن به چند کشور شاهد بود.
«ژان کلود یونکر» رئیس کمیسیون اروپا، درباره احتمال وقوع جنگ جدید در بالکان غربی هشدار داده و گفت: "اگر کشورهای بالکان (غربی) امید و چشم اندازی برای ورود به اتحادیه اروپا نداشته باشند، ممکن است جنگ جدیدی در این منطقه شکل گیرد."
عضویت در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) هر چند که از شرایط رسمی پیوستن کشورهای بالکان غربی به اتحادیه اروپا به شمار نمی رود، ولی در زمره سیاست های بروکسل قرار دارد.
اتحادیه اروپا در این راستا کشورهای نامزد برای عضویت در اتحادیه اروپا را به دلایل مختلف از جمله به بهانه تامین امنیت و حمایت های نظامی ترغیب می کند که قبل از ورود به این اتحادیه به عضویت سازمان نظامی ناتو در آیند.
دراین مورد نقش مهم آمریکا را نباید نادیده گرفت. آمریکا باتوجه به منافع فراآتلانتیکی خود درمجموع هوادار افزایش شمار کشورهای عضو ناتو است. آمریکاییها در این راستا از ادامه روند عضویت کشورهای بالکان غربی در اتحادیه اروپا حمایت می کنند.
به نظر می رسد که رویداد های اوکراین و تغییر معادلات امنیتی در شرق اروپا، باعث شده تا مقامات آمریکایی بیش از پیش به تسریع در عضویت کشورهای حوزه بالکان و حتی کشوری مانند صربستان در اتحادیه اروپا و در مرحله بعدی در ناتو توجه نمایند.
آمریکایی ها خواهان انزوای هر چه بیشتر روسیه در اروپا
با این حال این اقدام اتحادیه اروپا که با حمایت آشکار آمریکا انجام می شود، واکنش منفی روسیه را برانگیخته است.
«سرگئی رکدا» کارشناس روس معتقد است که مسایل تحریک کننده ای در ناتو مطرح می شود که نشان می دهد این پیمان خیال تنش زدایی با روسیه را ندارد.
آمریکایی ها خواهان انزوای هر چه بیشتر روسیه در اروپا هستند و به همین دلیل اگر بتوانند متحدان سنتی روسیه مانند صربستان را از آن جدا کرده و روند همگرایی آن را با اتحادیه اروپا تسریع نمایند، این به مثابه پیروزی بر روسیه در صحنه یارگیری اروپایی محسوب خواهد شد.
روسیه مدتهاست که درباره گسترش ناتوبه سوی شرق انتقادات شدیدی را مطرح کرده است. جدید ترین اقدام ناتو در این زمینه آغاز روند عضویت مقدونیه شمالی در ناتو است.
عضویت کامل مقدونیه در ناتو
«ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو در توییتی از امضای پروتکل الحاق مقدونیه به پیمان آتلانتیک شمالی با حضور «نیکولا دیمیتروف»، وزیر امور خارجه این کشور در 6 فوریه 2019 خبر داد.
برای عضویت کامل مقدونیه در ناتو تمام مجالس کشورهای عضو این سازمان باید آن را تأیید و برخی فرایندهای رسمی به اتمام برسد. طی این مدت مقدونیه به عنوان کشور مدعو در جلسات حضور خواهد داشت.
با تصویب توافقنامه امضا شده بین دولت‌های مقدونیه و یونان موسوم به «پرسپا» در مجلس یونان علاوه بر حل شدن مسأله لاینحل ۲۸ ساله٬ دروازه ورود مقدونیه به اتحادیه اروپا و ناتو باز شده است.
عضویت «مونته نگرو» در ناتو
اقدامات دیگر ناتو عضویت مونته نگرو دراین سازمان نظامی بود که موجب نارضایتی شدید مسکو شده است. مونته‌نگرو در سال 2017 به ناتو پیوست و امیدوار است در سال ۲۰۲۵ همزمان با صربستان به اتحادیه اروپا ملحق شود.
با این حال ناتو تلاش خود را متوقف نکرده و اکنون به دنبال پیوستن دیگر کشورهای این منطقه به این ائتلاف نظامی است.
غربی ها مدعی هستند که عضویت در ناتو و اتحادیه اروپا بهترین راه برای حفظ ثبات و امنیت دربالکان غربی پس از یک دهه جنگ و فروپاشی یوگسلاوی در دهه 1990 است.
اسلوونی در مارس 2004، کرواسی و آلبانی در آوریل ۲۰۰۹ و مونته نگرو در ژوئن 2017 به ناتو پیوستند.
نامزدهای بعدی عضویت در ناتو در این منطقه مقدونیه شمالی و بوسنی و هرزگوین هستند. بوسنی و هرزگوین امیدوار است تا اقداماتی را برای پیوستن به ناتو انجام دهد، اما برنامه‌هایش برای عضویت در این ائتلاف توسط صرب‌های بوسنی که روسیه را متحد اصلی خود می‌دانند، ناکام مانده است.
در عین حال برخی کشورهای بالکان غربی تلاش می کنند تا هرچه بیشتر توجه غربی ها را به خود جلب نمایند و دراین راستا شاهد آن بودیم که مونته‌نگرو و مقدونیه در پی مسمومیت شیمیایی «سرگئی اسکریپال» جاسوس سابق روس در بریتانیا، دیپلمات‌های روسیه را از کشورهایشان اخراج کردند.
عضویت مونته نگرو در ناتو خواسته مردم این کشور نیست
از دیدگاه مقامات ارشد ناتو، عضویت هر کشور جدید به مثابه موفقیت آن در مسیر گسترش حوزه حضور و نفوذ ناتو است. دراین چارچوب، آنها مدعی هستند که عضویت مونته نگرو، موجب تقویت حضور نیروهای ناتو در بالکان خواهد شد.
در مقابل روسها معتقدند که عضویت مونته نگرو در ناتو خواسته مردم این کشور نیست.
«والنتینا ماتوینکو» رئیس مجلس علیای پارلمان روسیه (موسوم به شورای فدراسیون) در مه 2018 در سخنرانی در پارلمان بوسنی و هرزگوین اعلام کرد که گسترش ناتو و عضویت برخی کشورهای بالکان غربی در این ائتلاف نظامی، تضعیف کننده امنیت و ثبات این منطقه محسوب می‌شود.
وی به طور مشخص به مونته‌نگرو که به ناتو پیوسته است اشاره کرد و گفت: الحاق مونته‌نگرو به ناتو برخلاف خواسته نیمی از شهروندان این کشور محسوب می‌شود.
ماتوینکو از تمایل دولت مقدونیه شمالی برای پیوستن به این ائتلاف نظامی نیز انتقاد کرد. از دیدگاه روسیه رویکرد و اقدامات ناتو در بالکان غربی برای عضویت کشورهای آن در این پیمان ، صرفا یک اقدام تهاجمی جدید از سوی ناتو در راستای گسترش هر چه بیشتر ناتو بسوی شرق تلقی می شود.
کما اینکه عضویت مونته نگرو در ناتو، تنش های موجود بین ناتو و روسیه را شدت بخشیده است. مسکو بارها نسبت به عواقب گسترش ناتو و حضور نیروهای این سازمان در نزدیکی مرزهای خود هشدار داده و اعلام کرده است این اقدامات را با واکنشی متقابل پاسخ خواهد داد. از نگاه روسها، ناتو با این گونه اقدامات، سعی در بحرانی جلوه دادن شرق اروپا و ایجاد تنش دارد. در عین حال روسیه تاکید کرده که "پاسخ مناسب" در این زمینه را به ناتو خواهد داد.
بلگراد منتقد رویکرد آمریکا درقبال سیاست خارجی این کشور است
یکی ازمهمترین کشورهای بالکان غربی که وارث یوگسلاوی سابق محسوب می شود صربستان است که به رغم تمایل برای عضویت در اتحادیه اروپا، اما در مقابل فشارهای غرب برای عضویت در ناتو به عنوان پیش شرط عضویت در اتحادیه اروپا مقاومت کرده است.
دلیل این مساله روابط بسیار گسترده سیاسی، اقتصادی و نظامی و فرهنگی بین روسیه و صربستان است. بلگراد تلاش می کند تا تعادل بین غرب و شرق را در زمینه سیاست خارجی حفظ کند و به همین دلیل منتقد سر سخت رویکرد آمریکا درقبال سیاست خارجی این کشور است.
«ایویچا داچیچ» وزیر خارجه صربستان در واکنش به درخواست واشنگتن در باره کاهش روابط با روسیه اعلام کرد: بلگراد رویکردی را که بیشترین سود را برایش داشته باشد در پیش خواهد گرفت. بلگراد با توجه به روابط سنتی با مسکو، تحت هیچ شرایطی حاضر به تحریم روسیه ویا کاهش روابط با آن به ویژه در زمینه نظامی و تسلیحاتی و انرژی نیست.
الکساندرووچیچ رئیس جمهور صربستان با تاکید بر بی طرفی نظامی این کشورمی گوید: ظاهرا این جمهوری تنها کشور در منطقه غرب بالکان است که چنین قصدی دارد و تحریکات در منطقه افزایش یافته است.
به رغم پیوندهای نزدیک صربستان با روسیه بویژه در ابعاد دفاعی و نظامی و نیز پیوندهای دیرینه تاریخی، فرهنگی و مذهبی با توجه به اسلاو بودن و مسیحی ارتدوکس بودن هر دو کشور، اما با توجه به تحولات جدید و واقعیات بیرونی ، مقامات صرب به این جمع بندی رسیده اند که باید آینده کشور خود را در همگرایی با اتحادیه اروپا و پیوستن آن تعریف کنند، بدون اینکه بلگراد بخواهد تا به عضویت ناتو درآید.
