منشور آسمانی: قرآن از نگاه قرآن (15)

باعرض تبریک خجسته زاد روز دومین اختر تانباک امامت و ولایت امام مجتبی (ع ) توجه شما را به یکی دیگر از سلسله برنامه "منشور آسمانی" جلب می کنیم .

از جمله ویژگی های قرآن مجید آن است که محدود به ظواهر نیست به همین جهت دارای آیات محکم و متشابه است که میخواهیم به یاری خدای بزرگ بررسی کوتاهی نسبت به این موضوع داشته باشیم. با الهام گیری از خود قرآن میتوان به این نتیجه رسید که در یک نگاه کلی آیات آن به دو دسته تقسیم می شود. یکی محکمات و دیگری متشابهات. محکات به آیاتی گفته میشود که آن چنان روشن وگویاست که جای هیچ گونه تردید وتوجیه و سوء استفاده در آن وجود ندارد و متشابهات، آیاتی است که معانی روشن و گویایی ندارند، و افراد سطحی نگر بدون توجه به آیات دیگر قرآن به برداشت های انحرافی دست پیدا می کنند مثلا در قرآن آمده است :" خدای رحمان برروی عرش و تختی قرار گرفته است و برآن مسلط است . (طه /5)

 گروهی با نگاههای سطحی با دیدن این آیه ، خیال میکنند برای خداوند قصرمجللی است و مانند پادشاهان دارای تاج و تختی است که برآن تکیه می زند . درحالی که در آیه دیگر آمده است " هیچ چیز همانند او نیست ." ثوری / 11/  

 بااین مقدمه کوتاه توجه شما را به آیه ای که دراین باره آمده است جلب می کنیم. "او ( خدا) کسی است که این کتاب ( قرآن ) را بر تو نازل کرد . پاره ای از آن آیات محکم اند که اصل این کتابند. و برخی دیگر متشابه اند. پس آنهایی که در دلهایشان میل به کژی و انحراف است ، برای فتنه جویی و دست یابی به تاویل ( جاهلانه ) از متشابه آن ( که در ظاهر معنای روشنی ندارد) پیروی می کنند. درحالی که تاویل ( حقیقت ) آن را کسی جز خدا و راسخان در علم نمی داند همان کسانی که می گویند ما به همه ( قرآن ) ایمان آوردیم و همه از سوی پروردگار ماست و جز صاحبان مغزو اندیشه متذکر نمی شوند و این حقیقت را درک نمی کنند (آل عمران / 7 ) 

باتوجه به محتوای این آیه انسان واقع بین و حقیقت جو برای فهم و درک آیات قرآن راهی جز این ندارد که تمام آیات را در کنار هم قرار دهد و با یک نگاه جامع، به بررسی آنها بپردازد تا حقیقت را بشناسد و اگر در ظواهر پاره ای از آیات ابهام و پیچیدگی دید باتوجه به آیات دیگر و برطرف کردن شبهات به باطن آنها بطور نسبی دست پیدا کند. در حقیقت "آیات محکم" از یک نظر همچون بزرگراه های بزرگ است و "آیات متشابه" مانند جاده ها و راههای فرعی هستند. روشن است که اگر انسان در مسیرهای فرعی سرگردان شود بهترین روش آن است که خود را به بزرگراه برساند و سپس با آسودگی و اطمینان خاطر به راه خود ادامه دهد تا به سرمنزل مقصود برسد. تعبیر از "محکمات" به "ام الکتاب" نیز مؤید همین حقیقت است زیرا واژه " ام " در لغت به معنی اصل و اساس هر چیزی است و به این ترتیب، "محکمات" اساس و ریشه آیات دیگر محسوب می شود. نکته قابل توجه دیگر اینست که گروهی از به جای تبعیت از محکمات به دنبال "متشبهات" می روند تا بتوانند با برداشت های انحرافی، پایه گذار اندیشه ها و جریان های شیطانی مانند خوارج درصدر اسلام و تکفیریها و داعش در عصر کنونی باشند که فاجعه و بلایی درمان ناپذیر ، نه تنها برای دنیای اسلام بلکه جهان بشری هستند .

موضوع مهم دیگر آیه 7 سوره آل عمران این است که می فرماید: حقیقت و تاویل آیات متشابه را جز خدا و راسخان در علم ( یعنی کسانی که در علم و دانش ثابت قدم و صاحب نظر و برجستگی خاصی نسبت به دیگران دارند ) نمی دانند. با توجه به این که قرآن خود را برهان مبین ، نور ، هدایتگر و دارای دلایل روشن معرفی میکند واز پیروان راستین خود میخواهد که در آیات آن تعقل ، تفکرو تدبر نمایند شاید یکی از اهداف قرار دادن آیات متشابه آن است که خردمندان را تشویق و ترغیب کند تا افکارو اندیشه های خود را بکار اندازند تا بتوانند به حقایق قرآن پی ببرند .   بنابراین برخلاف تصور گروهی که فکر میکنند با وجود آیات متشابه بخشی از قرآن قابل شناخت و فهم و درک نیست، با کاوش کردن و ژرف اندیشی و ارجاع متشابهات قرآن به محکمات امکان دست یافتن به حقایق آن وجود دارد .

استدلال دیگری که برای وجود آیات متشابه در قرآن از سوی برخی از مفسران وصاحب نظران ارائه شده این است که اینگونه آیات نیاز شدید مردم را به پیشوایان الهی و پیامبر و جانشینان او که مظهر تام وتمام رانسخون در علم هستند اثبات میکند تا مردم به حکم نیاز علمی و پرده برداری از راز و رمزهای آیات الهی به سراغ آنان بروند و رهبری آنان را عملاً به رسمیت بشناسند و نیز از اقیانوس بیکران علم و دانش وهدایت وروشنگریهای آنها در دیگر زمینه ها بهره برداری کنند .

 البته نیاز به ائمه معصومین محدود به آیات متشابه نمیشود بلکه در تفسیر محکمات هم نیاز به آنان از هر جهت احساس می شود. مثلاً در قرآن در مورد نماز، زکات، خمس ، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر ، حج وموارد دیگر دستورات کلی صادر شده است که برای تشریح آداب و احکام آنها نیاز قطعی به پیامبر و اهل بیت آن حضرت می باشد . درست به همین دلیل است که رسول اکرم (ص ) در روایت مشهور ثقلین فرمودند : من دو چیز گرانبها را درمیان شما باقی می گذارم: قرآن وعترت و خاندانم واین دو از یکدیگر جدا نمیشوند تا در قیامت درکنار کوثربرمن وارد شوند. (مستدرک حاکم 148/3)

  آخرین نکته ای که در پایان آیه جلب توجه میکند این است که راسخان در علم می گویند :" ما به همه ( قرآن ) ایمان آوردیم و همه از سوی پروردگار ماست." بدون تردید کسانی که آگاهانه و صادقانه به خدا و کتاب آسمانی او ایمان دارند چون نزول تمام آیات را از سوی خدا میدانند بنابراین هم به محکمات وهم به متشابهات ایمان دارند و به تعبیر قرآن مانند کسانی نیستند که: میگویند به بعضی ایمان می آوریم و به بعضی کفر می ورزیم و میخواهند بین آنها راهی برگزینند . (نساء /150) رسول گرامی اسلام (ص ) هم در فرازی از خطبه معروف وتاریخی غدیر فرمود : هرکس به یک مورد از آن چه برمن نازل شده است شک کند گویا به تمام آن چه برمن وحی شده است ، شک کرده است .