محرم و عاشورا در ملل مختلف(6)

برنامه امروز را به معرفی مراسم سنتی «زنجیر زنی » که برای تعظیم شعائر الهی و شرکت در غم و اندوه مصیبت سید الشهدا(ع) صورت می‏ گیرد، اختصاص داده ایم .

با سلام به یکایک شما دوستان و علاقمندان مجموعه برنامه «آیین های محرم و عاشورا در میان ملل مختلف». برنامه امروز را به معرفی مراسم سنتی «زنجیر زنی» که برای تعظیم شعائر الهی و شرکت در غم و اندوه مصیبت سید الشهدا(ع) صورتی می‏گیرد، اختصاص داده ایم .

زنجیرزنی نیز یکی از سنت های عزاداری ماه محرم در ایران است. زنجیر به مجموعه ای از حلقه های فلزی متصل به هم که به دسته ای چوبی یا فلزی نصب شده اند، گفته می شود.

در ایام عاشورا، عزاداران حسینی، بصورت دسته جمعی و در هیأت های عزاداری، با هماهنگی کامل با نوحه خوان و صدای طبل و سنج، زنجیر را که در دست خود گرفته اند بر پشت خود می زنند.  

زنجیر زنان که شامل مردان و جوانان هستند، در صفوف دسته های عزاداری با نظمی خاص و با رعایت سن افراد، از بزرگ به کوچک، معمولاً در دو صف موازی حرکت می کنند.  

با توجه به آنکه در برخی از کشورها از زنجیرهای همراه با تیغ استفاده می کنند که منجر به ایجاد زخم و خونریزی می شود، لذا در مورد نحوه زنجیر زنی در عزاداری اهل بیت(ع) در مواردی سئوالاتی مطرح است. البته در ایران زنجیرزنى به صورت معمولى و بدون خونریزى است و زنجیرزنى که همراه با خونریزى است از سوى مراجع تقلید شیعه تحریم شده است.

در هر حال در پاسخ می توان گفت، مسأله زنجیر زنى در عزادارى امام حسین(ع) از دو جنبه قابل بررسى و دقت است. نخست بعد فقهى آنست که به آن به عنوان عملى مجاز، مستحب و یا جز آن نگاه مى‏ کنند و این که با چه شرایط و تا چه میزان به عنوان عمل پسندیده اسلامى و اظهار سوگوارى امام حسین و شعایر دینى، مى‏ توان بدان نگریست، طبیعى است که از این نظر موضوع فوق باید از مراجع تقلید استفتاء شود و مراجع معظم نیز درباره کیفیت انواع سوگوارى نظر داده ‏اند. چنانکه آیت الله خامنه ای در پاسخ حکم استفاده از زنجیر فرموده اند: «اگر استفاده از زنجیرهای مزبور موجب وهن مذهب در برابر مردم شود و یا باعث ضرر بدنی قابل توجهی گردد، جایز نیست.»

 از جنبه دیگر نیز در مورد زنجیر زنی توجه شما را به نکات ذیل معطوف می داریم:

عواطف بشری در زندگی روز مره آنان نقش بسزایی دارد و محبت و نفرت موتور حرکت انسانها به سوی محبوب یا دوری از منفور است و مادامی که این عواطف در سیطره عقل و بینش آدمیان باشند، می توانند بسیار مفید واقع بشوند و هر گاه به افراط و تفریط گرویده و موجب خمود و احیاناً صدور اعمال نا معقول از انسان ها شوند، مطلوب نیستند.

نکته دیگر اینکه ابراز احساسات و عواطف متدینان به شخصیت های دینی مکانیسم مهمی جهت تقویت اخلاقی ایمانی و تکامل روحی آنان می شود و ابراز احساسات و عواطف یک امر طبیعی است که انسانها برای محبوب خود ابراز می دارند و آنگاه رنگ دینی می گیرد، غلیظ تر، پایدار تر و عمیق تر جلوه گر می شود، زنجیر زنی هم در این مسیر قابل توجیه است.

علاوه بر آن در مراسم سینه زنی و زنجیر زنی برای عزاداری امامان معصوم(ع) و خصوصاً سیدالشهداء علیهم السلام امور پر برکت دیگر مانند تشکیل مجالس وعظ و خطابه و بررسی تاریخ و مسائل دینی، بیان فضایل انسانی و هم چنین اطعام مؤمنین و فقرا و بر پایی نمایشگاه کتاب و تفسیر آیات قرآنی، صورت می گیرد. و مادامی که عملی خلاف عقل یا خلاف شریعت صورت نگیرد، دلیلی برای منع وجود ندارد.

 ممکن است در مورد کیفیت عزاداری (سینه زنی و زنجیر زنی) حدیث و یا روایتی نداشته باشیم و البته ضرورت هم ندارد که در تمامی موارد جزئی، حدیث و دستور خاص وارد شده باشد زیرا اصل و کلیت آن از سوی ائمه (ع) بیان شده است. اما از مجموع احادیثی که در رابطه با اصل عزاداری امام حسین (ع) و نیز از سیره مستمره ائمه (ع)، می توان استفاده کرد، این است که عزاداری امام حسین (ع) بایستی توأم با شکوه، فریاد، هیجان، اشک و ناله برخواسته از مکتب عاشورا باشد و طبیعی است که راه اندازی دستجات، دسته های سینه زنی و زنجیر زنی به شکل معقول و متعارف و همراه با وقار، حزن، اندون و ماتم، تا حدی که موجب وهن اسلام و اضرار بر نفس نباشد نقش مثبت و سازنده در شکوه و شور مجالس عزا دارد و نمی توان آن را نفی کرد.

*********************************************