شرح آیات بهاری قرآن کریم

بهار، درس خداشناسى و معادشناسى و تحول و رشد و تکامل است، اگر انسان‌ها از این طبیعت زیبا درس بیاموزند در حقیقت اعتقاد به رستاخیز را آموخته‌اند در این صورت باید سرآغاز چنان بعثتى را روز برتر نامید و آن را جشن گرفت.

زمستان پیش از رفتن در گوش بهار چیزی را زمزمه کرد و از او خواست تا پیام رسان او شود. بهار، دیبای زیبایش را برداشت و در صحرا گستراند و همراه با چهچه بلبلان پیام رسان گردید. همه صدای بهار را شنیدند، اما تنها عارفان و زنده دلان و آنانی که قرآن را سرلوحه زندگی خود قرار داده اند، پیام بهار را که در واقع تلاوت این آیه کریمه بود، دریافتند که: ”و خداست آن که بادها را فرستاد، پس برانگیخت ابرها را، پس راند آنها را برشهرها، تا به واسطه ی آن زمین را بعد از آن که (در زمستان) مرده بود (در بهار) زنده می کند و این چنین است، برانگیخته شدن در روز قیامت” (سوره فاطر،آیه ۹)

قرآن به صراحت نامی از بهار نیاورده ، اما ده ها آیه قرآن به بهار و برکات و جلوه ها و آثار آن اشاره هایی بدیع و روح بخش دارند. آیاتی که از ابرها، باران، آب ها، گیاهان، درختان، میوه ها و …دیگر نشانه های طبیعی سخن می گوید، همه در وصف بهار است. و برکات فراوانی چون ؛ پاکی و طهارت، برکت، گسترش رحمت، رزق الهی، سرور و شادی و زندگی همه از بهار متجلی می شوند. در حقیقت، بهار مدرسه ایست که اگرچه درس های فراوانی دارد، اما مهم ترین درس آن خدا باوری(توحید) و معاد باوری (قیامت) است. قرآن کریم توجه همه انسان ها را به این دو نکته مهم یعنی توحید و معاد جلب کرده است تا سهم خویش از فصل بهار بگیرند.

خداوند درتبیین معارف الهی از روش های ساده بهره گرفته تا همه بندگانش، درهر سطحی از فکر و ادراک بتوانند حقیقت را درحد و اندازه خویش دریابند. لذا از انسان ها دعوت می کند تا با نگریستن در طبیعت به قدرت بی انتهای خداوند پی ببرند و ببینند که خداوند چگونه درختان مرده را که در سرمای زمستان هیچ نشانی از زندگی ندارند، با آمدن بهار جانی دوباره می‌بخشد و روح حیات را در طبیعت می‌گستراند. پس آن کسی که درخت مرده را جان می‌بخشد، همان کسی است که در روز قیامت تمام انسان‌ها را در محضر خود حاضر می‌کند. در آیه ۱۶۴ سوره بقره بر نظم و ترتیب و روند مشخص تولد تا مرگ بر پایه قدرت الهی تاکید شده و می‌فرماید: إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِمَا یَنفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن مَّاءٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِیهَا مِن کُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِیفِ الرِّیَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ: ﺑﻰ ﺗﺮﺩﻳﺪ ﺩﺭ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺁﺳﻤﺎﻥ ﻫﺎ ﻭ ﺯﻣﻴﻦ ﻭ ﺭﻓﺖ ﻭ ﺁﻣﺪ ﺷﺐ ﻭ ﺭﻭﺯ ﻭ ﻛﺸﺘﻰ ﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺩﺭﻳﺎﻫﺎ [ ﺑﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﺮﺩﻥ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﻭ ﻛﺎﻟﺎ ] ﺑﻪ ﺳﻮﺩ ﻣﺮﺩم ﺭﻭﺍﻧﻨﺪ ﻭ ﺑﺎﺭﺍﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﺪﺍ ﺍﺯ ﺁﺳﻤﺎﻥ ﻧﺎﺯﻝ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺁﻥ ﺯﻣﻴﻦ ﺭﺍ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻣﺮﺩﮔﻰ ﺍﺵ ﺯﻧﺪﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺍﺯ ﻫﺮ ﻧﻮﻉ ﺟﻨﺒﻨﺪﻩ ﺍﻯ ﭘﺮﺍﻛﻨﺪﻩ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﮔﺮﺩﺍﻧﺪﻥ ﺑﺎﺩﻫﺎ ﻭ ﺍﺑﺮ ﻣﺴﺨﺮ ﻣﻴﺎﻥ ﺁﺳﻤﺎﻥ ﻭ ﺯﻣﻴﻦ ، ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻰ ﺍﺳﺖ [ ﺍﺯ ﺗﻮﺣﻴﺪ ، ﺭﺑﻮﺑﻴﺖ ﻭ ﻗﺪﺭﺕ ﺧﺪﺍ ]ﺑﺮﺍﻯ ﮔﺮﻭﻫﻰ ﻛﻪ ﻣﻰ ﺍﻧﺪﻳﺸﻨﺪ."

این مرحله اول اندیشیدن است و در مرحله بعد خداوند متعال در آیات17و18 سوره نوح می‌فرماید:" وَاللَّهُ أَنبَتَکُم مِّنَ الْأَرْض ثُمَّ یُعِیدُکُمْ فِیهَا وَیُخْرِجُکُمْ إِخْرَاجًا : ﻭ ﺧﺪﺍ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺯﻣﻴﻦ ( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻴﺎﻫﻰ) ﺭﻭﻳﺎﻧﻴﺪ ﺳﭙﺲ بار دیگر (پس از مرگ) به زمین باز گرداند و دیگر بار هم شما را (از خاک به روز حساب) برانگیزد."

 اساساً جهان هستی، آینه جلال و جمال خداست. بهار نیز یکی از باشکوه‌ترین جلوه‌های خدا در جهان هستی است که می‌توان با تماشای آن، راهی به سوی خدا یافت و جمال پروردگار را به تماشا نشست. کسانی که در این دنیا با تعقل و تفکر در نعمت‌های خدا، حکیمانه زندگی می‎کنند، بهره کامل و کافی از زندگی می‎برند. یعنی هم از لذت‎های جسمانی و مادی بهره‌مند هستند و هم از لذت‎های روحانی و عقلی. به بیان کامل تر کسی که از عقل و حکمت بهره بیشتری دارد از لذایذ مادی مثل مشاهده طبیعت زیبا نیز بهره کامل تری می برد. چنین انسانی در بهار طبیعت، در کنار حظ مادی، به بیشترین بهرۀ معنوی نیز دست می یابد اما انسانِ غافل از هدفِ خلقت، به لذتی مادی و زود گذر بسنده می کند.

خداوند برای این که حقایق و ملکوت هستی را برای اغلب مردم آشکار کند، از گذر زمان و فصول بهره می گیرد و با اشاره به فصول از جمله بهار و رویش گیاهان، رستاخیز انسان ها را به یادشان می آورد. بهار که می‌آید روح زندگی‌ را نیز با خود می‌آورد. چرا که روح الهی بر سراسرگیتی دمیده می شود. طبیعتی‌ که در پاییز به زردی‌ ‌گرائیده بود و در زمستان مرگی‌ سرد را تجربه کرده، اینک در بهار، جانی‌ تازه گرفته و زندگی‌ دوباره‌ای‌ را آغاز می‌کند. این صحنه شگفت آور، نکته مهمی را یادآوری می کند که این صحنه سر برآوردن گیاهان از خاک گویا در قیامت هم تکرار می شود. مردگانی که سال ها پیش در زمین دفن شده اند و پوسیده اند در بهار قیامت زنده می شوند و ناگاه سر از قبر بیرون می آورند.  چنانکه در آیه 17 سوره حدید آمده است: " اعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ یحُىِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتهَا قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الاَیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ:  بدانید که خدا زمین را پس از مردنش زنده مى کند. ما آیات را برایتان به روشنى بیان کردیم، باشد که به عقل دریابید."

و در آیه 9 سوره فاطر می فرماید:" وَاللَّهُ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ فَتُثِیرُ سَحَابًا فَسُقْنَاهُ إِلَى بَلَدٍ مَّیِّتٍ فَأَحْیَیْنَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا کَذَلِکَ النُّشُورُ: خداست آن که بادها را مى فرستد تا ابرها را برانگیزد پس ما آن ابرها را به سوى زمین مى فرستیم و به وسیله آن، آن سرزمین مزبور را بعد از آنکه مرده بود زنده مى کنیم، رستاخیز شما نیز همین‌گونه است." بنابراین خدایی‌ که می‌تواند هر ساله طبیعتی‌ با این پهنا و عظمت را از مرگ به زندگی‌ باز گرداند، خواهد توانست انسان‌های مرده را نیز دوباره زنده کند.

 لذا بهار، نمونه‌ای کوچک از رستاخیز است. نمونه‌ای‌ که نه تنها یک بار در طول زندگی‌ خود آن را می‌بینیم، بلکه هر ساله آن را تجربه می‌کنیم و این گردش طبیعی‌ فصل‌ها را بارها و بارها نظاره می‌نماییم. یکی‌ از اصحاب پیامبر(ص) می‌گوید از ایشان پرسیدم: ای‌ رسول خدا! چگونه خداوند مردگان را در قیامت زنده می‌کند؟ آیا در جهان آفرینش نیز نشانه‌ای‌ برای‌ این مساله وجود دارد؟حضرت فرمود: آیا تا به حال از سرزمینی‌ که خشک و مرده باشد، عبور نکرده‌ای‌؟ آیا پس از چندی‌ از همان زمین خشک و مرده گذر نکرده‌ای‌ که گویی‌ از خرمی‌ و سرسبزی‌ به حرکت در آمده است؟گفتم: آری‌ ای‌ پیامبر خدا.حضرت فرمودند: این‌گونه خداوند مردگان را زنده می‌کند و این نمونه و نشانه او در آفرینش است." جلال‌الدین محمد بلخی، معروف به مولوی نیز چنین سروده:

این بهار نو ز بعد برگ ریز

هست برهان بر وجود رستخیز

دربهاران راز‌ها پیدا شود

هر چه خوردست این زمین رسوا شود

راز‌ها را می‌کند حق آشکار

چون بخواهد رُست تخم بد مکار

سخن آخر اینکه همانطور که فصل بهار فصل تغییر و تحول و دگرگونی و فصل نشاط و شادابی و زیبا شدن است، ما نیز می توانیم با فکر نو، اعمال نو داشته و رفتار و اعتقادات صحیح را در خودمان پرورش دهیم. و فراموش نکنیم با هر بهاری که از راه می رسد، مقداری از عمر ما کاسته می شود. لذا درس دیگری که از آیات بهاری می‌توان گرفت، فرصت‌شناسی و بهره برداری مفید از عمر است. پس چه خوب است که همراه با زیبایی های طبیعت، از تک تک لحظات عمر بیشترین استفاده و بهره برداری را بنمائیم. چنانکه پیامبر اکرم(ص) برای توجه دادن مسلمانان به بهره برداری از بهار عمر به  ابوذر غفاری می فرماید: "اى ابوذر؛ پیش از آنکه پنج چیز به تو روى آورد، پنج چیز را غنیمت شمار (از آنها استفاده شایسته کن)، جوانى را پیش از پیرى، تندرستى را پیش از بیمارى، توانگرى را پیش از پریشانى و فراغت را پیش از گرفتارى و زندگى را پیش از مرگ."