Pars Today

یکی از پرسش هایی که درباره قیام عاشورا مطرح می شود این است که چرا امام حسن مجتبی (ع) با معاویه صلح کرد اما امام حسین (ع) تن به صلح با یزید نداد و قیام کرد؟ علمای شیعه و تاریخ شناسان معتقدند امام حسن و امام حسین علیهما السلام هر دو یک هدف را دنبال می کردند اما شرایط جامعه مسلمین در این دو مقطع زمانی شرایط یکسانی نبود و حفظ کیان اسلام در شرایط متفاوت، اقدامی متفاوت را می طلبید.

یکی از پرسش هایی که درباره قیام عاشورا مطرح می شود این است که چرا امام حسن مجتبی (ع) با معاویه صلح کرد اما امام حسین (ع) تن به صلح با یزید نداد و قیام کرد؟ علمای شیعه و تاریخ شناسان معتقدند امام حسن و امام حسین علیهما السلام هر دو یک هدف را دنبال می کردند اما شرایط جامعه مسلمین در طول بیست سال از صلح امام حسن(ع) تا قیام امام حسین(ع)، شرایط یکسانی نبود و حفظ کیان اسلام در شرایط متفاوت، اقدامی متفاوت را می طلبید. با توجه به همین نکته مهم و حیاتی است که تاریخ شناسان معتقدند اگر امام حسن (ع) در شرایط مشابه امام حسین (ع) قرار داشت قیام می کرد همانگونه که امام حسین (ع) ده سال در شرایط حکومت معاویه، به صلح پایبند بود و همان رویه برادر خویش را در پیش گرفت.

  سه عامل اساسی در قیام امام حسین (ع) مؤثر بودند که هر سه، در زمان صلح امام حسن (ع) شکل دیگری داشتند. عامل اول این بود که حکومت ستمکار و فاسد وقت از امام حسین(ع) بیعت می‏ خواست. یزید به کارگزاران خود چنین دستور داده بود: « حسین را بگیر برای بیعت، بدون هیچ گذشت و اغماضی» بیعت با یزید به معنای قبول خلافت او و قبول جانشینی او برای پیامبر(ص) بود . معلوم بود که پاسخ امام منفی است. اما معاویه هرگز از امام حسن تقاضای بیعت نکرد. یکی از شرایط صلح همین بود که معاویه تقاضای بیعت نکند. ظاهراً احدی از مورخین ادعا نکرده است که امام حسن (ع)، یا کسی از اهل بیت و یا شیعیان با معاویه بیعت کرده باشد. بنابراین مسئله بیعت -که یکی از عواملی بود که امام حسین را وادار به مقاومت شدید کرد- در جریان کار امام حسن(ع) نیست.

دومین عامل در قیام امام حسین (ع) اظهار آمادگی حداقل 18 هزار نفر از کوفیان بود. مردم کوفه بعد از حکومت بیست ساله معاویه، از بی عدالتی ها و ظلم او به ستوه آمده بودند و رفتار خلاف دین معاویه را مشاهده کرده بودند. وقتی دیدند یزید که مشهور به فسق و فساد است جانشین معاویه خواهد شد به امام نامه نوشتند و برای پشتیبانی از ایشان اظهار آمادگی کردند و اباعبدالله (ع) را به کوفه دعوت کردند. اما یزید وقتی از این ماجرا مطلع شد والی کوفه را عوض کرد و عبید الله بن زیاد را به کوفه فرستاد تا با تهدید و تطمیع، اراده کوفیان را در هم بشکند و در نهایت سیاست های خبیثانه یزید و ابن زیاد، کوفیان را به خیانت به امام کشانید. امام حسین (ع) می دانست که کوفیان در دفاع از ایشان ایستادگی و بصیرت کافی ندارند اما اعلام آمادگی آنان و نامه نگاری های بی سابقه شان در دعوت از امام ، حجت را بر امام حسین(ع) تمام می کرد و اگر امام به این دعوت بزرگ پاسخ نمی دادند در تاریخ محکوم بودند که چنین شرایط آماده ای را برای اصلاح خلافت نادیده گرفته اند.

در کوفه زمان امام حسن(ع) اوضاع درست بر عکس بود. در آن زمان کوفه شهری خسته و نابسامان بود که مردمش به شدت دچار اختلاف عقیده شده بودند. از یک سو وجود خوارج که از بصیرت و تحلیل بی بهره بودند و از سوی دیگر خستگی جنگ آوران از جنگ هایی که با معاویه کرده بودند . همان کوفه‏ ای‏ که امیرالمؤمنین در روزهای آخر خلافتشان مکرر از مردم آن‏ و از عدم آمادگیشان شکایت می‏ کند و می گوید: « خدایا مرا از میان این‏ مردم ببر و بر این ها حکومتی مسلط کن که شایسته آن هستند تا بعد این ها قدر مرا بشناسند.» شرایط آن روز کوفه طوری بود که امام حسن در کوچه های شهر امنیت نداشتند برای این که خوارج و دست‏ پرورده‏ های معاویه زیاد بودند و خطر کشته شدن ایشان وجود داشت طوری که امام (ع) زیر لباس، زره می پوشیدند.

عامل سومی که در قیام امام حسین وجود داشت که اگر بیعت خواستن یزید و نیز اعلام آمادگی مردم هم نبود باز هم امام حسین (ع) به خاطر آن، قیام می کرد. آن عامل مهم " امر به معروف و نهی‏ از منکر " بود. معاویه در آغاز برای امام حسن (ع) ورقه ای سفید و امضا شده فرستاد و گفت هر شرطی که حسن بن علی (ع) بگذارند می پذیرم و مطابق اسلام عمل می کنم هر چند امام حسن (ع) می دانست که او به پیمان عمل نمی کند اما لازم بود جامعه مسلمین به این بصیرت برسد. معاویه مدعی دین داری بود و ظاهر را حفظ می کرد اما گذشت زمان ماهیت ضد دین و قدرت طلب او را آشکار کرد. او در بیست سال حکومت خود  بر خلاف پیمان صلحی که بسته بود، بر اساس اسلام عمل نکرد، احکام اسلام را تغییر داد،  بیت المال مسلمین را حیف و میل کرد و خون های محترمی را ریخت. پس از تمام این ها و بر خلاف مفاد پیمان صلح، پسر شرابخوار و قماربازش یزید را به عنوان ولی عهد تعیین کرد تا مردم به عنوان جانشین پیامبر با او بیعت کنند . فسق و فساد یزید برای مسلمین روشن بود و امام حسین (ع) در چنین شرایطی امر به معروف و نهی از منکر را بر خود واجب دید چرا که پیامبر گرامی اسلام (ص)  فرموده اند : " هر کس سلطان ستمگرى را ببیند که حرام خدا را حلال شمرده، پیمان الهى را شکسته و با سنّت رسول خدا مخالفت ورزیده، در میان بندگان خدا به ستم رفتار مى کند و او با زبان و کردارش با وى به مخالفت بر نخیزد، سزاوار است خداوند او را در جایگاه آن سلطان ستمگر (دوزخ) بیاندازد.» و چنین بود که حسین بن علی (ع) با سپاهی هفتاد و دو نفره از یارانش و با همراهی خاندان مطهر پیامبر اکرم (ص) دست به قیامی تاریخ ساز زد.