آیا ایرانیان شوخ‌طبع هستند؟
-
خانواده ایرانی که از سیفی‌جات برای خنداندن یکدیگر استفاده می‌کنند
پارس‌توی- یکی از پرسش‌های جذاب در مطالعه فرهنگ‌ها آن است که آیا ملتی به طور تاریخی دارای روحیه شوخ‌طبعی بوده است یا خیر.
شاید برای گردشگران قبل از سفر به ایران، این سوال جذاب باشد که آیا ایرانیان شوخ طبع هستند یا خیر؟ در این مطلب از پارس‌تودی به این سوال پاسخ داده شده است.
شوخ‌طبعی در متون
ادبیات فارسی سرشار از نمونه‌هایی است که نشان می‌دهد ایرانیان نه‌تنها با جدیت به مسائل انسانی و اجتماعی می‌پرداختند، بلکه برای خنداندن، نکته‌سنجی و رهایی از دشواری‌های زندگی نیز از طنز و لطیفه بهره می‌بردند. مثلا گلستان سعدی با حکایات کوتاه و زبان شیرین، نمونه‌ای درخشان از طنز اخلاقی و اجتماعی است؛ جایی که سعدی با نیشخندهای ظریف، ریاکاری، نادانی و رفتارهای متظاهرانه را به نقد می‌کشد. و یا در قرن هشتم هجری، عبید زاکانی با آثار جسورانه‌ای چون موش و گربه و اخلاق‌الاشراف، طنز را به ابزاری برای افشای فساد، ناهنجاری‌های اجتماعی و بی‌عدالتی تبدیل کرد. او با زبانی شوخ‌طبعانه و گاه گزنده، چهره واقعی جامعه را به تصویر می‌کشید و نشان داد که طنز می‌تواند فراتر از سرگرمی، نقش روشنگرانه و انتقادی داشته باشد. این سنت طنزپردازی در فرهنگ ایرانی، از متون کلاسیک تا تعاملات روزمره، همواره راهی برای بیان حقیقت، نزدیکی اجتماعی و تاب‌آوری در برابر دشواری‌ها بوده است. در دوره معاصر نیز، طنز ایرانی همچنان نقش مهمی در نقد اجتماعی و تسکین روانی جامعه ایفا کرده است. نشریهٔ گل‌آقا که در دههٔ ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ هجری شمسی منتشر می‌شد، یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های طنز مطبوعاتی بود که با زبان کنایه‌آمیز و شخصیت‌هایی چون «شاغلام» و «دکتر» به نقد سیاست، بوروکراسی و مسائل روز جامعه می‌پرداخت. بنیان‌گذار آن، کیومرث صابری فومنی، با نگاهی انسانی و طنزی متین، توانست اعتماد عمومی را جلب کند و طنز را به رسانه‌ای برای گفت‌وگوی اجتماعی تبدیل نماید.
نقالی، نمایش و شوخ‌طبعی مردمی
در عرصه فرهنگ عامه نیز ایرانیان همواره روحیه‌ای طنزپرداز داشته‌اند. آیین‌های نمایشی مانند رو حوضی (نوعی نمایش ایرانی که فردی با آواز و موسیقی با مردم شوخی می‌کند) که از قرون گذشته در میان مردم رواج داشت، بر پایه شوخی، بذله‌گویی و خنداندن تماشاگران شکل گرفتند. شخصیت‌هایی مانند "بابا نوروز" و "حاجی فیروز" هم با زبان طنز، ساده‌ترین حقایق زندگی را به شکلی شیرین و سرگرم‌کننده بیان می‌کردند و اغلب پیام‌های عمیق اجتماعی را در پوشش لطیفه عرضه می‌نمودند.
سفرنامه‌ها و نگاه گردشگران خارجی
گزارش‌های تاریخی و سفرنامه‌های خارجی نیز بر شوخ‌طبعی ایرانیان تأکید دارند. «ژان شاردن» Jean Chardin جهانگرد فرانسوی قرن هفدهم میلادی در سفرنامه خود می‌نویسد که ایرانیان بسیار نکته‌سنج و شوخ هستند و در مهمانی‌ها، نقل لطیفه و حکایت بخشی جدایی‌ناپذیر از معاشرت آنان به شمار می‌آید. همچنین دیگر گردشگران اروپایی از روحیه خوش‌مشربی مردم ایران و مهارتشان در تبدیل دشواری‌ها به سوژه‌های طنز یاد کرده‌اند.
شوخی ایرانیان در سینما و زندگی روزمره
در حال حاضر، ایرانیان از طریق مختلف مانند گفتار، رسانه‌های تصویری و حتی مجازی شوخی‌های خود را به اشتراک می‌گذارند. سریال‌ها و برنامه‌های طنز ایرانی مانند "پایتخت"، "خنداونه"، "دورهمی"، "زیر آسمان شهر" و غیره، شوخ‌طبعی ایرانیان را به‌نمایش گذاشته‌اند. این سریال‌ها و برنامه‌ها با به تصویر کشیدن زندگی روزمره، عادات و رفتارهای مردم، لحظات شاد و بامزه‌ای خلق می‌کنند. در خیابان‌ها و تاکسی‌ها هم شوخی‌های شیرین ایرانی شنیده می‌شود. این شوخی‌ها به طور غیررسمی به مسائل روزمره پرداخته و موقعیت‌های اجتماعی مختلف را به زبانی خنده‌دار و ساده به نمایش می‌گذارند. شوخی‌های این‌چنینی در فضای مجازی هم به سرعت پخش شده و تبدیل به ترندهایی می‌شوند که مخاطبان زیادی پیدا می‌کنند.
جمع‌بندی
با توجه به این شواهد می‌توان گفت شوخ‌طبعی ویژگی اصیل فرهنگ ایرانی است. از دربارها تا کوچه و بازار، از متون حکیمانه تا نمایش‌های مردمی، ایرانیان همواره هنر خندیدن و خنداندن را پاس داشته‌اند. این روحیه جلوه‌ای از حکمت زندگی، قدرت سازگاری و عشق به زیبایی در تاریخ کهن ایران به شمار می‌رود.
mrt
