دختر امروز، مادر فرداست؛ نقش زن در آیینه شعر پروین اعتصامی

پارس‌تودی- پروین اعتصامی، شاعر ایرانی با روح لطیف و زنانه خود نقش مادری را با زیباترین تعابیر در قالب شعر درآورده و آن را به عنوان خاستگاه هر جایگاه و مقامی به تصویر کشیده است.

وقتی سخن از «زن» و «مادر» به میان می‌آید، بسیاری از ذهن‌ها ناخودآگاه به سراغ چهره‌هایی می‌روند که سراسر زندگی بشر را با مهر، فداکاری و امید معنا بخشیده‌اند. زن، در نقش مادر، تنها یک موجود زیستی یا اجتماعی نیست؛ او «مهد انسانیت» است، «مکتب نخستین» است، و «چراغ زندگی» که نسل‌ها را به آینده می‌برد. شاعران بزرگ فارسی، هر یک به نوعی به ستایش جایگاه زن و مادر پرداخته‌اند، اما در میان آن‌ها، پروین اعتصامی جایگاه ویژه‌ای دارد. در این مطلب از پارس‌تودی نگاهی انداخته شده است بر موضوع  زن و مادر، از دیدگاه این شاعر بلند آوازه ایرانی:

پروین نه تنها شاعری لطیف‌گو، بلکه اندیشمندی اجتماعی نیز محسوب می‌شود. او در اشعار خود بارها بر اهمیت تعلیم و تربیت، نقش اخلاق، و جایگاه زن تأکید کرد. وی در یکی از اشعار خود با نام بردن از بزرگترین فلاسفه، حقیقتی عمیق را بیان می‌کند:

مادر؛ سرچشمه خرد

اگر فلاطن و سقراط، بوده‌اند بزرگ

بزرگ بوده پرستار خردی ایشان

به گاهواره مادر، به کودکی بس خفت

سپس به مکتب حکمت، حکیم شد لقمان

این ابیات، یادآور یک واقعیت بنیادین‌اند: هیچ بزرگی بدون دامن مادر شکل نگرفته است. فیلسوفان و حکیمانی چون سقراط و افلاطون، یا لقمان که نماد حکمتند، همه نخست در گهواره‌ مادر پرورش یافته‌اند. پروین به ما نشان می‌دهد که سرچشمه‌ هر خرد، هر دانایی و هر شجاعتی، نخستین زمزمه‌ها و مهر مادرانه است.

مادر؛ دبیرستان انسانیت

در ادامه‌ همین شعر  پروین می‌گوید:

چه پهلوان و چه سالک، چه زاهد و چه فقیه

شدند یک‌سره، شاگرد این دبیرستان

شاعر در این شعر مادر را همچون مدرسه‌ای می‌بیند که همه‌ی بزرگان جهان – از پهلوانان و جنگاوران گرفته تا زاهدان و فقیهان – شاگردان آن بوده‌اند. چه تصویری از این بالاتر؟ مادر تنها پرورش‌دهنده جسم نیست، بلکه دبیر اخلاق و انسانیت است.

زن، سرچشمه مهر و امید

در جایی دیگر، پروین به نقش کلیدی مادر در تربیت نسل‌ها اشاره می‌کند:

حدیث مهر، کجا خواند طفل بی‌مادر

نظام و امن، کجا یافت ملک بی‌سلطان

این شاعر ایرانی،  مادر را با سلطان عدالت و مهر مقایسه می‌کند. اگر کودکی بدون مادر بماند، چگونه می‌تواند معنای عشق و محبت را درک کند؟ همان‌گونه که جامعه‌ بدون حاکم عادل به آشوب و بی‌نظمی می‌افتد، کودک بی‌مادر نیز از سرچشمه‌های مهر و تربیت محروم خواهد بود. این نگاه نه تنها ستایش مادر است، بلکه یادآوری مسئولیت خطیر زن در جامعه نیز هست. هر زن، با مهر و دانایی‌اش، بنای آینده را شکل می‌دهد. به همین دلیل است که پروین  می‌گوید:

همیشه دختر امروز، مادر فرداست

ز مادر است میسر، بزرگی پسران

این بیت، شعاری برای همه‌ نسل‌هاست. دختران امروز، مادران فردا خواهند بود و اگر امروز آن‌ها را با دانش، اخلاق و کرامت انسانی پرورش دهیم، فردا جامعه‌ای سرشار از بزرگی و شکوه خواهیم داشت

.

زن؛ فراتر از قید و بندهای کهن

پروین در بسیاری از اشعارش علیه بی‌عدالتی‌هایی که زن در طول تاریخ دیده نیز سخن گفته است. اما هیچ یک از این بی‌عدالتی‌ها نتوانست در جایگاه مادری او خدشه‌ای وارد کند.  وی این باور را اینچنین در شعرهایش ترسیم کرده است:

زن در لغت‌نامه‌ی هستی «مادر» است

این نکته ز گردون و ز گیتی برتر است

او پرتو مهر جاویدان بود

سرمایه‌ امید انسان بود

در این ابیات، زن نه تنها مادر فرزند خویش، بلکه مادر انسانیت است. پروین زن را چون چراغی می‌بیند که جهان را روشن می‌کند و امیدی که بشر بدون آن به تاریکی فرو می‌رود

.

مادر، آموزگار مهر و عقل؛ امیدی برای آینده

از نگاه پروین، نقش مادر تنها در محبت نیست، بلکه عقل و حکمت نیز از دامن او آغاز می‌شود. او بارها بر این نکته تأکید کرده که خردمندان و بزرگان، در نخستین مرحله، شاگردان مکتب مادر بوده‌اند. همین آموزه، امیدبخش‌ترین پیام برای زن امروز است. این شاعر ایرانی نه تنها مقام زن را بالا می‌برد، بلکه با یادآوری رسالت مادر، پیام‌آور آینده‌ای روشن است. 

NH2