باغ‌های شیراز؛ نجواگر تاریخ، شعر و شکوه جاودانه
-
باغ‌های شیراز؛ نجواگر تاریخ، شعر و شکوه جاودانه
پارس‌تودی- شهر شیراز، گوهر درخشان میراث غنی ایران و نماد شعر و ادب، به باغ‌های دل‌انگیزش نیز شهرت دارد؛ باغ‌هایی که هم گردشگران داخلی و هم مسافران خارجی را مجذوب خود می‌کنند.
کوچه باغ‌های شهر شیراز در جنوب ایران معطر با شکوفه‌های نارنج و نظم آرام درختان سرو در کنار بسترهای رنگارنگ گل، میراثی از یک چشم‌انداز معماری کهن‌اند. به گزارش پارس‌تودی به نقل از پرس‌تی وی، ماندگارترین نوآوری در پاسارگاد شیراز نه در سنگ‌تراشی، بلکه در طراحی باغ سلطنتی بود؛ نخستین نمونه شناخته‌شده از «چهارباغ» ایرانی.
از هزاره اول پیش از میلاد، باغ بخشی جدایی‌ناپذیر از معماری ایرانی بوده است. باستان‌شناسان در پاسارگاد شبکه‌ای از جوی‌های سنگی و حوضچه‌ها کشف کرده‌اند که دو مستطیل متصل را شکل می‌دادند و باغ را به چهار بخش دقیق تقسیم می‌کردند.
این طراحی به احتمال زیاد بازتابی معماری‌شده از لقب بین‌النهرینی کوروش، «پادشاه چهار اقلیم»، بود.
هخامنشیان علاقه زیادی به باغبانی و کشاورزی داشتند و تلاش‌ها در زمینه‌های نوآورانه کشاورزی، درخت‌کاری و آبیاری را به‌طور جدی حمایت می‌کردند.
فراتر از جنبه‌های عملی و لذت‌های حسی، باغ‌های سلطنتی شیراز نمادهایی سیاسی، فلسفی و مذهبی را نیز در خود داشتند؛ بازتابی از اندیشه فرمانروایی که از زمین خشک، باغی حاصل‌خیز می‌سازد و از آشوب، نظم و تقارن پدید می‌آورد.
باغ‌های سلطنتی؛ از نماد قدرت تا میراث جهانی
در دوران هخامنشی، باغ برای نخستین بار نه‌تنها بخشی از معماری بلکه نقطه تمرکز آن بود؛ بیانی قدرتمند از اقتدار، باروری و مشروعیت. طرح «چهارباغ» که در پاسارگاد ابداع شد، بعدها بارها تکرار و تکامل یافت و تأثیر آن فراتر از خاور نزدیک، به سنگ‌بنای طراحی باغ در جهان اسلام و حتی فراتر از آن بدل شد.
در دوره اسلامی، باغ‌ها معمولاً محوطه‌هایی مستطیلی بودند که دیواری آنها را احاطه می‌کرد و دروازه‌هایی برجسته و چندین کوشک درون آن قرار داشت.
جوی‌های آب با الگوی هندسی از میان باغ عبور می‌کردند و ترکیبی از درختان سایه‌دار، میوه‌دار و زینتی در کنار گل‌کاری‌هایی که باغ را در تمام فصول شکوفا نگه می‌داشت، در آن کاشته می‌شد.
هزینه‌های سنگین برای خرید، توسعه و نگهداری باغ‌های رسمی، به‌ویژه در اقلیم خشک ایران، این باغ‌ها را به نماد قدرت و شکوه تبدیل کرد؛ سنتی که توسط سلسله‌هایی چون بوییان، غزنویان، تیموریان و صفویان ادامه یافت.
از آن پس، باغ‌ها به بخش جدایی‌ناپذیر فرهنگ ایرانی تبدیل شدند و نسل‌های پادشاهان و دوستداران باغ در اروپا و آسیا، طراحی باغ ایرانی را الگوبرداری کردند.
شکوفایی باغ‌های شیراز
روح شهر شیراز با شاعران و نویسندگان گره خورده است؛ به همین دلیل لقب «شهر شعر و ادب» را دارد، ویژگی‌ای که در باغ‌های آرام و اندیشمندانه‌اش به‌خوبی بازتاب یافته است.
باغ دلگشا یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین باغ‌های شیراز است که سه دوره تاریخی ساسانی، صفوی و قاجار را به خود دیده و عمارت آن هنوز نشانه‌هایی از معماری ساسانی را حفظ کرده است.
زیبایی و شگفتی باغ دلگشا چنان بود که تیمور گورکانی دستور ساخت باغی مشابه آن را در سمرقند صادر کرد.
این باغ با تراکم بالای درختان نارنج شناخته می‌شود که در فصل شکوفه‌دهی در فروردین، رایحه‌ای قوی و دل‌انگیز در فضا منتشر می‌کنند و فضای حسی باغ را شکل می‌دهند.
باغ ارم، که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، مجموعه‌ای بی‌نظیر از درختان نارنج، سرو و گل رز را در کنار بنایی تاریخی و باشکوه در خود جای داده است. قدمت آن به دوره سلجوقیان بازمی‌گردد و در دوره زندیه مرمت شده است.
این باغ در خیابان زیبای ارم واقع شده و به‌دلیل تنوع گیاهی بسیار بالا، به‌عنوان باغ گیاه‌شناسی شناخته می‌شود.
باغ‌های زنده شیراز؛ پیوندی از طبیعت، هنر و معنویت
نارنجستان قوام، یا باغ نارنج، در دوران قاجار به دستور علی‌محمدخان قوام ساخته شد. نام این باغ از درختان پرتعداد نارنج تلخ آن گرفته شده است. عمارت درونی آن، معروف به خانه زینت‌الملک، با تالارهای آیینه‌کاری‌شده و نقش‌ونگارهای ظریف، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.
باغ عفیف‌آباد، یکی از قدیمی‌ترین باغ‌های شیراز با قدمتی از دوره صفوی، در گذشته به نام باغ گلشن شناخته می‌شد؛ به‌دلیل گل‌های رنگارنگ و متنوعش. این باغ زمانی محل تفریح پادشاهان بود.
باغ جهان‌نما با بیش از ۷۰۰ سال قدمت، زمانی به‌دلیل زیبایی‌اش «زینت‌العالم» نامیده می‌شد. پس از سقوط صفویان و تخریب آن، کریم‌خان زند دستور بازسازی‌اش را داد و بنایی هشت‌ضلعی در آن ساخت.
باغ هفت‌تن که پیش از دوره زندیه ساخته شده بود، توسط کریم‌خان توسعه یافت. نام آن برگرفته از هفت آرامگاه عارف است که در محوطه باغ دفن شده‌اند. کریم‌خان دستور داد بر هر یک از این قبور، سنگی بزرگ قرار گیرد و بدین ترتیب لایه‌ای از معنویت به زیبایی طبیعی باغ افزوده شد.
باغ و عمارت شاپوری، از نمونه‌های معماری مدرن، بین سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۵ خورشیدی توسط معمار ابوالقاسم معمار ساخته شد. این باغ با حوض بزرگ و درختان بلندش، فضایی دل‌انگیز برای عکاسی و آرامش فراهم می‌کند و بعدها توسط میراث فرهنگی خریداری و حفظ شد.
در همه این باغ‌ها، آب عنصری حیاتی و همیشگی است. شبکه‌ای از جوی‌ها و آب‌نماها، مانند آنچه در میانه باغ دلگشا دیده می‌شود، هم آبیاری را تأمین می‌کنند و هم خنکای بصری و حسی ایجاد می‌نمایند. جای‌گیری حساب‌شده کوشک‌ها و عمارت‌ها نیز چشم‌اندازهایی برای تأمل در چشم‌نوازی این مناظر فراهم می‌سازد.
باغ‌های شیراز با سروهای کهن، شکوفه‌های معطر نارنج و طراحی‌های هندسی دقیق، نه تنها یادگار گذشته‌اند، بلکه فضاهایی زنده و پویا هستند که آرمان دیرینه ایرانیان برای ساختن بهشتی نمادین بر زمین را مجسم می‌کنند.
hk
