Թուրքիայի և Հայաստանի հարաբերությունների կարգավորման մարտահրավերները. Ի՞նչ են ասում վերլուծաբանները

Թուրքիայի և Հայաստանի հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը կրկին դարձել է Հարավային Կովկասի կարևորագույն հարցերից մեկը։

ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից հարաբերությունների ընթացքն ավարտելու պատրաստակամության մասին հայտարարությունը լայնորեն լուսաբանվել է լրատվամիջոցներում և վերլուծական շրջանակներում, բայց միևնույն ժամանակ կան լուրջ կասկածներ և մտահոգություններ այս գործընթացի քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական հետևանքների վերաբերյալ։

Որոշ միջազգային վերլուծաբաններ կարծում են, որ Երևանի և Անկարայի միջև հարաբերությունների կարգավորումը, չնայած կարող է նոր հնարավորություններ ստեղծել, ուժեղ ազդեցություն է կրում տարածաշրջանային նկատառումներից, մասնավորապես՝ Ադրբեջանի Հանրապետության դերից և երկու երկրների միջև ուժերի անհամաչափությունից։

Որոշ վերլուծական կենտրոններ, ինչպիսին է «Քարնեգի» հիմնադրամը, կարծում են, որ Հայաստանը Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորումը համարում է Ադրբեջանի Հանրապետության հետ երկարատև խաղաղության հասնելու իր ռազմավարության մի մասը։ Այս վերլուծաբանների տեսանկյունից՝ Երևանը փորձում է Թուրքիային Հարավային Կովկասի հավասարումների մեջ ներգրավել որպես տարածաշրջանային հավասարակշռող գործոն՝ փոխելով իր դիվանագիտական ​​մոտեցումը։ Ի տարբերություն դրա, Թուրքիայի կառավարությունը այս գործընթացը հետապնդում է իր ռազմավարական առաջնահերթությունների շրջանակներում և հաշվի առնելով Բաքվի շահերը։ մոտեցում, որը մարգինալացնում է Հայաստանի պահանջներն ու մտահոգությունները։

Մյուս կողմից, որոշ արևմտյան վերլուծաբաններ, ինչպիսիք են Սվանտե Կոռնելը և Բրենդա Շաֆերը, մեկնաբանում են այս գործընթացը ամերիկյան շահերի հետ կապված և կարծում են, որ Անկարայի և Երևանի մոտիկությունը կարող է ամրապնդել Վաշինգտոնի դիրքերը որպես ազդեցիկ գործոն տարածաշրջանային հավասարակշռությունը փոխելու գործում։ Չնայած այս տեսակետը նշանակալից է աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից, քննադատները այն մեղադրում են կողմնակալ լինելու և Հայաստանի ներքին իրականությունը անտեսելու մեջ։

Տնտեսական տեսանկյունից հարաբերությունների կարգավորումը զգալի օգուտներ է բերում Թուրքիային։ Սահմանների բացումը կարող է հանգեցնել զբոսաշրջության ընդլայնմանը, արտահանման աճին և թուրքական ընկերությունների ներթափանցմանը հայկական շուկա։ Թուրքիան արդեն իսկ կազմում է Հայաստանի ներմուծման մեծ մասը այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են հագուստը, մեքենաները, քիմիական նյութերը և էլեկտրական սարքավորումները, և այս բաժինը, ինչպես սպասվում է, կաճի կարգավորման հետ մեկտեղ։ Թուրքական ընկերությունների և ապրանքանիշերի ներդրումները Հայաստանի զբոսաշրջության, ենթակառուցվածքների և գյուղատնտեսության ոլորտներում նույնպես այս միտման հնարավոր արդյունք են։

Ի տարբերություն դրա, Փաշինյանի ներքին քննադատները զգուշացնում են այս ուղու հետևանքների մասին։ Նրանք կարծում են, որ երկու երկրների միջև կառուցվածքային ասիմետրիան մեծացնում է տնտեսական կախվածության և Հայաստանի՝ թուրքական ապրանքների սպառողական շուկա դառնալու ռիսկը։ Այս քննադատների կարծիքով՝ էժան ներմուծման հոսքը կարող է թուլացնել Հայաստանի փոքր և միջին արդյունաբերությունները և ճանապարհ հարթել թուրք կապալառուների և ընկերությունների համար՝ գերիշխելու խոշոր ենթակառուցվածքային նախագծերում: Բացի այդ, կան մտահոգություններ կոռուպցիայի աճի, ներքին զբոսաշրջության թուլացման և ազգային տնտեսության մրցունակության նվազման վերաբերյալ։

Այս միտման սոցիալական և քաղաքական կողմը նույնպես մեծ նշանակություն ունի: Հայկական հասարակության էլիտայի և շերտերի հնարավոր դիմադրությունը կարող է խաթարել կարգավորման ներքին օրինականությունը՝ խթանելով ծայրահեղ ազգայնականությունը և քաղաքական անկայունությունը: Քննադատները պնդում են, որ առանց սոցիալական համաձայնության կարգավորումը կայուն չի լինի և կարող է հանգեցնել հայերի պատմական ինքնության խորհրդանշական քայքայմանը։

Ընդհանուր առմամբ, Թուրքիա֊ Հայաստան հարաբերությունների կարգավորումը լուրջ ռիսկերով հնարավորություն է: Այս գործընթացի հաջողությունը կախված է Հայաստանի կառավարության՝ արտաքին ճնշումները կառավարելու, ներքին համաձայնություն ձեռք բերելու և ինստիտուցիոնալ կարողությունների զարգացման վրա հիմնված աստիճանական մոտեցում կիրառելու ունակությունից, մի ուղի, որը, եթե անտեսվի, կարող է դառնալ ոչ թե խաղաղության հաստատման, այլ  հարկադրանքի և անհավասարության գործիք։

Աղբյուր՝ Tasnim լրատվական գործակալություն