Մոռացված աղետ. Ի՞նչ արեց ԱՄն-ն Կամբոջայի հետ

Վիետնամի պատերազմի ժամանակ Կամբոջան չեզոք երկիր էր, սակայն Միացյալ Նահանգների լայնածավալ ռմբակոծությունները և այդ ժամանակ երկրի ազգային անվտանգության խորհրդական և պետքարտուղար Հենրի Քիսինջերի քաղաքականությունը այդ երկիրը տարան դեպի անդունդ և ճանապարհ հարթեցին Կարմիր քմերների ցեղասպանության համար։

Վերջերս հրապարակված փաստաթղթերը բացահայտում են այն ժամանակվա ԱՄՆ ազգային անվտանգության խորհրդականի և պետքարտուղարի դերը Կամբոջայի մարդասիրական աղետում։

 Pars Today-ի այս հոդվածում ներկայացնում ենք ԱՄՆ-ի մահացու հանցագործությունները Կամբոջայում։

Գործողությունների ցանկ. Կամբոջայի գաղտնի ռմբակոծությունը

1969-1973 թվականների Վիետնամի պատերազմի ժամանակ Միացյալ Նահանգները B52 ռմբակոծիչներով թիրախավորեց Կամբոջան: Գործողությունը մշակել էր Ազգային անվտանգության խորհրդական և պետքարտուղար Հենրի Քիսինջերը  և այն ստացել է «Գործողության ցանկ» կոդային անվանումը, որը բաղկացած է «Նախաճաշ», «Ճաշ», «Ընթրիք» և «Դեսերտ» բաժիններից: ԱՄՆ այն ժամանակվա նախագահ Ռիչարդ Նիքսոնի գրասենյակային գրառումների համաձայն՝ «Գործողության ցանկ»-ը համարվել է հաջողված, քանի որ Կամբոջայում ավելի քան 113 հազար թիրախների վրա նետվել է ավելի քան 500 հազար տոննա զինամթերք: Որոշ փորձագետներ ասում են, որ «Կամբոջան ենթարկվել է գորգային ռմբակոծության»:

Մարդասիրական ճգնաժամ և քաղաքական անկայունություն

ԱՄՆ-ի ռմբակոծությունների հետևանքով հազարավոր կամբոջացիներ  տեղահանեվցին, երկրում առաջացավ քաղաքական քաոս և անկարգություններ, և հանրային վստահությունը Սիհանուկի կառավարության նկատմամբ նվազեց: 1970 թվականի մարտի 18-ի հեղաշրջումը և ԱՄՆ-ի նկատմամբ բարեկամ Լոն Նոլի իշխանության գալը ցույց տվեցին այս անկայունության ազդեցությունը: Ռմբակոծությունները Կարմիր քմերներին հնարավորություն տվեցին ներկայանալ որպես ժողովրդի փրկիչներ և հանրային զայրույթը արտաքին հարձակումների դեմ վերածել քաղաքական իշխանության:

Կարմիր քմերները և ցեղասպանությունը

Կարմիր քմերները, Պոլ Պոտի գլխավորությամբ, 1975-ից 1979 թվականներին միլիոնավոր կամբոջացիների են սպանել գաղափարական զտումների, հարկադիր աշխատանքի և սովի միջոցով: Պոտի հայտնի կարգախոսը՝ «Ձեզ պահելը ոչ մի օգուտ չունի, ձեզ ոչնչացնելը ոչ մի վնաս», արտացոլում է խմբի անդադար բռնությունը: Կարմիր քմերները սկզբում կամբոջացի ժողովրդին ողջունել են կարգուկանոնն ու արժանապատվությունը վերականգնելու խոստումով, բայց նրանց մահացու քաղաքականությունը հանգեցրել է երկրի կործանմանը:

Նոր փաստաթղթեր. Քիսինջերի անմիջական դերը

 Ամերիկյան «The Intercept» կայքը հրապարակել է բացառիկ փաստաթղթեր, որոնք բացահայտում են Քիսինջերի դերը տասնյակ հազարավոր կամբոջացի քաղաքացիական անձանց մահվան գործում:

Ավելի քան 75 վկաների ցուցմունքները և Պենտագոնի արխիվների վերանայումը ցույց են տալիս, որ նա եղել է 1970-1973 թվականների ռմբակոծությունների կազմակերպիչը և ստանձնել է ավելի քան 50,000 քաղաքացիական անձանց մահվան պատասխանատվությունը, չնայած որոշ փորձագետներ գնահատում են իրական թիվը երեք անգամ ավելի բարձր:

1973 թվականի հայտնի ռմբակոծություններից մեկը Նիկ Լոնգ քաղաքի թիրախն էր. պաշտոնական թիվը գերազանցում էր 100-ը, սակայն նոր հետազոտությունները գրանցել են ավելի քան 270 զոհ: Քիսինջերի և Նիքսոնի միջև հեռախոսազրույցները նույնպես բացահայտում են նրա անմիջական դերը այդ հարձակումների պլանավորման և իրականացման գործում և բացահայտում են ԱՄՆ կառավարության քաղաքականությունն այդ ժամանակ։

Արյունոտ ժառանգություն. «Խաղաղության կղզու» անկումը

Ամերիկյան ռմբակոծությունները Կամբոջայում մարդասիրական աղետի սկիզբն էին։ Երկիրը, որը մտել էր ժամանակակից և խաղաղ դարաշրջան, բախվեց անկայունության, ցեղասպանության և լայնածավալ ավերածությունների՝ օտարերկրյա ռազմական և քաղաքական միջամտության պատճառով։ Պատմական փաստաթղթերը, ականատեսների վկայությունները և նոր հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ  Հենրի Քիսինջերը, որպես այս գործողության գլխավոր ճարտարապետ, նշանակալի դեր է խաղացել «Խաղաղության կղզու» անկման գործում, և Միացյալ Նահանգների արյունալի ժառանգությունը Կամբոջայի պատմության մեջ դեռևս պահպանվում է։