Իրանի և BRICS-ի անդամների միջև համագործակցությունը՝ բազմակողմանիության ամրապնդման ռազմավարություն
Շաբաթ օրը Թեհրանում Իրանի Իսլամական Հանրապետության նախագահ Մասուդ Փեզեշքիանի և Եթովպիայի Ներկայացուցիչների պալատի նախագահ Թագսե Չաֆոյի միջև կայացած հանդիպման ժամանակ BRICS-ն ընդգծվեց որպես միջազգային համակարգում վերափոխման ռազմավարական մոդել։
Այս հանդիպման ժամանակ, անդրադառնալով Իրանի և Եթովպիայի համատեղ անդամակցությանը այս նոր ձևավորված միությանը, Փեզեշքիանը BRICS-ը բնութագրեց որպես արժեքավոր հարթակ տնտեսական և քաղաքական փոխազդեցությունների ընդլայնման, միակողմանի մոտեցումներին դիմակայելու և ազգային ինքնիշխանության և քաղաքակրթությունների բազմազանության փոխադարձ հարգանքի վրա հիմնված նոր հաղորդակցման մոդել ներկայացնելու համար։
Այս հայտարարությունները հնչում են այն ժամանակ, երբ BRICS խումբը, որը բաղկացած է զարգացող տնտեսական տերություններից, ինչպիսիք են Բրազիլիան, Ռուսաստանը, Հնդկաստանը, Չինաստանը, Հարավային Աֆրիկան և Իրանը, դարձել է 21-րդ դարում համաշխարհային ուժերի հավասարակշռության աստիճանական փոփոխության հստակ խորհրդանիշ։
Վերլուծաբանները կարծում են, որ BRICS-ի ռազմավարական կարևորությունը կայանում է Արևմուտքի, մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգների գլխավորած միաբևեռ ֆինանսական և քաղաքական համակարգին մարտահրավեր նետելու մեջ։ Ստեղծելով անկախ ֆինանսական մեխանիզմներ, ինչպիսիք են Նոր Զարգացման Բանկը (NDB) և կոլեկտիվ արտարժույթի պահուստների կարգավորումները, դաշինքը արդյունավետորեն ձգտում է նվազեցնել իր կախվածությունը ԱՄՆ դոլարից և Արևմուտքի գերիշխող հաստատություններից։
Այս ջանքերը կարող են ոչ միայն ավելի հավասարակշռված դարձնել համաշխարհային ֆինանսական համակարգը, այլև հնարավորություն տալ անդամ պետություններին նվազեցնել իրենց խոցելիությունը այնպիսի գործիքների նկատմամբ, ինչպիսիք են միակողմանի պատժամիջոցները։ Իրանի Իսլամական Հանրապետության համար, որը տարիներ շարունակ ենթարկվել է ամենախիստ տնտեսական պատժամիջոցներին, BRICS-ին անդամակցությունը բացառիկ հնարավորություն է շրջանցելու այդ ճնշումները, դիվերսիֆիկացնելու իր առևտրային գործընկերներին և ամրապնդելու արտաքին քաղաքականության մեջ անկախության վրա կենտրոնացած դիսկուրսը։
Բացի իր տնտեսական չափումներից, BRICS-ը, որպես քաղաքական հարթակ, առաջարկում է արևմտյան լիբերալ կարգի այլընտրանքային մոդել։ Այս մոդելի հիմքը հիմնված է երկրների ինքնիշխանության հարգանքի, ներքին գործերին չմիջամտելու և քաղաքակրթական բազմազանության ճանաչման վրա։ Այս սկզբունքները հստակորեն հակադրվում են որոշ ավանդական արևմտյան տերությունների միջամտողական և արժեքային մոտեցումներին։
BRICS անդամների միջև համագործակցությունը տարածաշրջանային անվտանգության և քաղաքական ասպարեզներում նույնպես ամրապնդվում է, ինչը կարելի է տեսնել Աֆղանստանի նման հարցերի շուրջ դիրքորոշումների համակարգման մեջ։ Այս աճող մերձեցումը ցույց է տալիս, որ BRICS-ը ոչ միայն տնտեսական ակումբ է, այլև դանդաղորեն դառնում է արդյունավետ աշխարհաքաղաքական կենտրոն՝ համաշխարհային միտումները ձևավորելու ունակությամբ։
Այնուամենայնիվ, միության առջև ծառացած մարտահրավերները նույնպես նշանակալի են։ Անդամների տնտեսական և քաղաքական շահերի բազմազանությունը, կառավարման համակարգերի տարբերությունները և որոշ անդամ պետությունների (օրինակ՝ Հնդկաստանի և Չինաստանի) միջև երկարատև մրցակցությունը կարող են ազդել մերձեցման արագության և խորության վրա։ Գոյություն ունեցող միջազգային համակարգի փոփոխությունների նկատմամբ դիմադրությունը և BRICS-ի համախմբվածությունը խաթարելու ավանդական դերակատարների ջանքերը նույնպես դաշինքի առջև ծառացած այլ խոչընդոտներ են։ Այնուամենայնիվ, BRICS-ի անդամակցության ընդլայնման և ազդեցիկ երկրների, այդթվում Իրանի, Սաուդյան Արաբիայի և Եգիպտոսի ներգրավման միտումը ցույց է տալիս այս այլընտրանքային մոդելի գրավչությունն ու դինամիզմը։
Իրանի համար BRICS-ի անդամակցությունը ոչ միայն դիվանագիտական նվաճում է, այլև «Հայացք դեպի Արևելք» մեծ ռազմավարության և միջազգային հարաբերությունների դիվերսիֆիկացիայի հիմնական առանցք։ Այս ներկայությունը հնարավորություն է տալիս ավելի սերտ համագործակցել զարգացող տերությունների հետ և ամրապնդում է Իրանի դիրքը տարածաշրջանային և համաշխարհային հավասարումներում։ Ընդհանուր առմամբ, Իրանի և BRICS-ի մյուս անդամների միջև համագործակցությունը, կարծես, կարևոր քայլ է ավելի բազմաբևեռ և արդար աշխարհակարգի իրականացման ուղղությամբ, որտեղ զարգացող երկրները կարող են ավելի ակտիվ դեր խաղալ իրենց միջազգային ճակատագրում: Այս ուղու հաջողությունը, սակայն, կախված է ներքին բազմազանության խելացի կառավարումից և համատեղ գործնական նախաձեռնությունների ներկայացումից: