Արդյո՞ք ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը վետոյի թակարդի մեջ է հայտնվել

Միջազգային խաղաղության և անվտանգության պահպանման հիմնական հենասյուն համարվող ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը հայտնվել է վետոյի հին մեխանիզմում։ Խորհրդի հինգ մշտական ​​անդամների (ԱՄՆ, Ռուսաստան, Չինաստան, Ֆրանսիա և Բրիտանիա) կողմից օժտված այս բացառիկ արտոնությունը ոչ միայն թուլացրել է այս միջազգային մարմնի արդյունավետությունը, այլև միջազգային հանրության տեսանկյունից մարտահրավեր է նետել դրա լեգիտիմությանը։

Պետությունների ինքնիշխանության հավասարության սկզբունքի խախտում
ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը շեշտում է «բոլոր անդամների հավասար ինքնիշխանությունը», սակայն վետոն համակարգված կերպով խախտում է այս հիմնարար սկզբունքը: Այս արտոնությունը աշխարհը բաժանում է երկու խմբի՝ հինգ «առաջին կարգի» երկրներ՝ բացարձակ վետոյի իրավունքով, և կազմակերպության մնացած 188 անդամներ՝ անկատար և սահմանափակ ինքնիշխանությամբ: Այս կառուցվածքը հզոր օլիգարխիա է տեղակայել աշխարհի ամենակարևոր անվտանգության կառույցի սրտում:

Անվտանգության խորհրդի պատմությունը ցույց է տալիս, որ վետոյի կիրառումը բազմիցս խանգարել է այդ մարմնին ձեռնարկել անհրաժեշտ միջոցներ՝ մարդասիրական աղետները կանխելու համար: Միացյալ Նահանգները, որպես այս իրավունքի ամենահաճախակի օգտագործող, 1945 թվականից մինչև 2023 թվականի դեկտեմբերը 89 անգամ վետո է դրել բանաձևերի վրա, որոնցից 45-ը եղել են սիոնիստական ​​ռեժիմի օգտին: Պաղեստինյան ճգնաժամում Միացյալ Նահանգները մշտապես օգտագործել է վետոն՝ իր ռազմավարական դաշնակցին պաշտպանելու համար և արգելափակել է պատերազմը դատապարտող կամ դադարեցնելու կոչ անող ցանկացած բանաձև: Մեկ այլ օրինակ է 1994 թվականի Ռուանդայի ցեղասպանությունը, որտեղ խաղաղապահ առաքելությունն ամրապնդելու  համար տերությունների տատանումները սրեցին աղետը:

Անձեռնմխելիություն պատասխանատվությունից և օրենքի գերակայության խաթարում
Վետոյի իրավունքը լայն անձեռնմխելիություն է տրամադրում հինգ միջուկային տերություններին: Այս երկրները կարող են իրականացնել իրենց համար ցանկալի գործողությունները՝ առանց վախենալու արդյունավետ միջազգային գործողություններից: 2003 թվականին ԱՄՆ-ի կողմից Իրաք ներխուժումը, որը լայնորեն դատապարտվեց միջազգային հանրության կողմից, երբեք չարժանացավ Անվտանգության խորհրդի գործադիր մարմնի կողմից ուժեղ որոշումների՝ վետոյի իրավունքը վերջնականապես կիրառելու հնարավորության պատճառով: Այս իրավիճակը լրջորեն թուլացրել է օրենքի գերակայության սկզբունքը:

Հնացած կառուցվածք և աշխարհում ուժերի ներկայիս հավասարակշռությունը չարտացոլելը
Անվտանգության խորհրդի ներկայիս կառուցվածքը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին տիրող կարգի մնացորդ է: Այսօրվա աշխարհը բոլորովին տարբերվում է 1945 թվականի աշխարհից: Նոր տնտեսական և քաղաքական տերությունների, ինչպիսիք են Հնդկաստանը, Բրազիլիան և Հարավային Աֆրիկան, ի հայտ գալն ընդգծել է Անվտանգության խորհրդի կառուցվածքում հիմնարար բարեփոխումների անհրաժեշտությունը: Հինգ հին երկրների ձեռքում իշխանության շարունակական մենաշնորհը անտեսել է միջազգային հանրության իրական ներկայացուցչությունը:

Ազգային շահերի առաջխաղացում կոլեկտիվ շահերի հաշվին
Գործնականում վետոն դարձել է գործիք այդ իրավունքն ունեցող երկրների նպատակների և ազգային շահերի առաջխաղացման համար: Այս գործընթացը խաթարել է բազմակողմանիության բնույթը և Անվտանգության խորհուրդը վերածել մեծ տերությունների մրցակցության ասպարեզի:

Չնայած կարճաժամկետ հեռանկարում վետոյի լիակատար վերացումը թվում է անիրատեսական, սակայն բարեփոխումները կարող են իրականացվել ավելի իրագործելի ուղիներով: Այդ լուծումների թվում են՝ հումանիտար աղետների դեպքում վետոյի կիրառման կամավոր սահմանափակումը, մշտական ​​անդամների թվի ավելացումը՝ աշխարհում ուժերի ներկայիս հավասարակշռությունն ավելի լավ արտացոլելու համար, և Գլխավոր ասամբլեայի դերի ամրապնդումը։ Սակայն ներկայիս հեռանկարը շատ խոստումնալից չէ՝ իրենց լիազորությունների սահմանափակմանը մշտական ​​անդամների դիմադրության և նոր երկրների վերաբերյալ կոնսենսուսի բացակայության պատճառով։ Ստատուս քվոյի շարունակումը կնշանակի ՄԱԿ-ի կանոնադրությունում ամրագրված վեհ իդեալների խախտում և միջազգային որոշումների կայացման գործընթացի վրա անարդարության ստվերի շարունակություն։