تحلیل - برگزاری ششمین نشست سران خزر در عشق آباد

پس از یکسال وقفه ، سرانجام ششمین نشست سران کشورهای حاشیه دریای خزر با حضور سران پنج کشور ساحلی بعدازظهر چهارشنبه در عشق آباد (پایتخت ترکمنستان) آغاز به کار کرد.

پیش از این مقرر شده بود ، ششمین نشست سران کشورهای ساحلی خزر در سال گذشته میلادی در عشق اباد برگزار شود. اما نگرانی از شیوع ویروس خطرناک کرونا و وجود محدودیت ها در کشورهای منطقه ، موجب شد برگزاری ششمین نشست سران خزر به سال 2022 میلادی موکول شود.

نشست سران کشورهای ساحلی خزر نخستین‌ بار بنابر پیشنهاد "صفرمراد نیازف" رئیس جمهوری اسبق و فقید ترکمنستان و با هدف مشخص کردن رژیم حقوقی جدید دریای خزر و با حضور رؤسای جمهوری پنج کشور ساحلی خزر در ماه می سال 2002 میلادی در عشق آباد برگزار شد. دور دوم این نشست ها نیز در ماه نوامبر سال 2007 میلادی در تهران ، برگزار شد.

در میان پنج کشور ساحلی دریای خزر (جمهوری اسلامی ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان)، بدیهی است که ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای منطقه و به عنوان کلیدی ترین مسیر دسترسی روسیه و جمهوری های آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی به آب های گرم و آزاد بین المللی و بالعکس مطرح است.

ایران در عالی ترین سطح در نشست عشق اباد مشارکت کرد. آیت‌الله "سید ابراهیم رئیسی" رئیس جمهوری اسلامی ایران روز چهارشنبه - 29 ژوئن در رأس یک هیأت عالی رتبه از مقام های سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی برای شرکت در نشست سران خزر ، وارد ترکمنستان شد.

در همین زمینه ، روزنامه رسمی دولت عشق اباد ، "ترکمنستان امروز" ، با انتشار گزارشی از نشست سران خزر ، نوشت:ششمین اجلاس سران کشورهای حاشیه دریای خزر 20 سال پس از نخستین اجلاس ، گام مهمی در جهت تقویت گفتگوی های سازنده میان کشورها و ملت های ساحلی خواهد بود که به طور سنتی با پیوندهای دوستی ، درک متقابل و مشارکت همراه با اعتماد متقابل پیوند خورده است.

پیش از این ، نشست شورای وزیران امور خارجه پنج کشور ساحلی خزر در عشق آباد برگزار شد. نشست های شورای وزیران امور خارجه خزر که مقدمه نشست سران تلقی می شود و مصوبات آن به نشست سران ارجاع داده می شود ، روز 28 ژوئن در زمینه های تجارت و ترانزیت ، همکاری های متقابل در زمینه انرژی و مسائل محیط زیست توافقات سازنده ای به عمل آورد. بدیهی است که سران خزر نیز گفتگوهای خود را بر همین سه موضوع متمرکز کنند. تردیدی نیست که حفظ محیط زیست و اکوسیستم جاوری و نباتی دریای خزر برای دولت ها و ملت های حاشیه آن بسیار حائز اهمیت است.

بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده ، بیش از 15 میلیون تن ازمجموع ملت های ساحلی از طریق دریای خزر ارتزاق می کنند. به همین دلیل است که توجه به مسائل زیست محیطی می تواند نخستین اولویت کشورهای ساحلی تلقی شود.

در عین حال ، باید گفت، بخش عمده ای از ذخایر نفت و گاز دوکشور حاشیه خزر شامل قزاقستان و جمهوری آذربایجان در دریای خزر واقع شده است. این دو کشور نفت و گاز زیادی برای استخراج در خشکی ندارند و به ناچار مجبور هستند ، به منظور تامین نیازهای پولی و مالی خود ، در این زمینه فعالیت داشته باشند. تردیدی نیست که نمی توان از این دو کشور انتظار داشت که از منابع نفت و گاز خود در دریای خزر ، صرف نظر کنند. اما نشست عشق اباد فرصت مناسبی است تا سران خزر در زمینه مسائل زیست محیطی توافقنامه های مهم جدیدی امضا کنند. زیرا توافقنامه های پیشین در زمینه مسائل زیست محیطی خزر تقریبا با بی توجهی برخی از دولت های ساحلی به ویژه جمهوری آذربایجان و قزاقستان مواجه شده است.

در این ارتباط ، خانم "کامله ناصرآوا" کارشناس مرکز علمی - کاربردی "کاز اکولوژی" واقع در آلماتی قزاقستان گفته است:   "این حقیقت را نباید فراموش کرد که نفت بخش شمالی دریای خزر شامل بخش قزاقستانی و روسی دارای مواد سمی بیشتری است که نشت آن برای محیط زیست این پهنه آبی ، خطرات جبران ناپذیری در پی خواهد داشت".  

این در حالی است که مطالعات نشان می دهند که دریای خزر، ذخایر فراوان انواع ماهی شامل 130 گونه جانوری در اختیار دارد. درضمن 90 درصد نیازهای جامعه جهانی به خاویار از دریای خزر تامین می شود. ارزش این ذخایر 500 میلیارد دلار در سال برآورد شده اند.

نکته قابل تامل در این زمینه این واقعیت است که ذخایر نفت و گاز طبیعی پس از 30 یا 50 سال پایان می یابند. اما ذخایر ماهی در صورت مراعات مقررات زیست محیطی و حمایت از گونه های جانوری ، هزاران سال قابل استفاده خواهند بود. به همین دلیل است که بسیاری از صاحبنظران محیط زیستی ، امضا توافقنامه های زیست محیطی در زمینه دریای خزر را بسیار مهمتر از امضای توافقنامه هایی می دانند که در نتیجه آن ، کشورهای بیگانه با صرف اندکی پول ، اکوسیستم ارزشمند و محیط زیست جانوری و گیاهی دریای خزر را یک گام به نابود کامل نزدیک تر می سازند. 

بیشتر بخوانید:

• تحلیل- نشست شورای وزرای امور خارجه خزر در عشق آباد

• دریای خزر میراث و سرمایه کشورهای ساحلی است