تحلیل ؛ نگاه اردوغان به خاورمیانه در دور جدید ریاست جمهوری

دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ترکیه روز گذشته برگزار شد و رجب طیب اردوغان با پیروزی در انتخابات، برای ۵ سال دیگر قدرت را در این کشور در اختیار خواهد داشت.

یکی از موضوعاتی که حائز اهمیت است این است که پیروزی اردوغان چه تاثیری بر منطقه غرب آسیا خواهد داشت؟

در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه چند موضوع مربوط به خاورمیانه نیز محور تبلیغات رقبای انتخاباتی قرار داشت. یکی از این موضوعات، مساله آوارگان سوری بود. در حالی که کمال قلیچدار اوغلو بر پایان دادن به مساله آوارگان و بازگرداندن آنها به کشورشان تاکید داشت، اردوغان تقریبا در این خصوص دیدگاه شفافی نداشت. اردوغان در دوره جدید تلاش خواهد کرد همچنان از موضوع آوارگان سوری به عنوان ابزار فشار بر اروپا بهره گیرد و به نظر می‌رسد موضوع اخراج آوارگان سوری دست کم در کوتاه مدت در میان نباشد.

یکی دیگر از موضوعات، حضور نظامی ترکیه در عراق و سوریه است. قلیچدار اوغلو بر پایان این حضور تاکید داشت و به نظر می‌رسد اردوغان همچنان بر ادامه حضور نظامی در شمال عراق و شمال و شمال شرق سوریه تاکید داشته باشد. اگرچه مذاکرات چهار جانبه ایران، روسیه، ترکیه و روسیه جریان دارد و سوریه بر خروج نظامیان ترکیه و احترام به حاکمیت دمشق تاکید دارد، اما دولت اردوغان در کوتاه مدت نظامیان ترکیه را از سوریه خارج نخواهد کرد.

موضوع دیگر مربوط به مساله فلسطین است. دولت اردوغان از حامیان جنبش مقاومت اسلامی فلسطین (حماس) است و حماس نیز از پیروزی اردوغان حمایت و استقبال کرد. در عین حال، اگرچه دولت اردوغان پیش از این احیای روابط با رژیم صهیونیستی را انجام داد، اما در دو دهه گذشته اردوغان همواره حامی مردم فلسطین و قدس بود و به نظر می‌رسد این حمایت در دور جدید نیز ادامه خواهد داشت.

مساله دیگر، محور اخوانی در منطقه غرب آسیا است. طی سال‌های گذشته، دولت اردوغان سعی کرد از طریق تقویت روابط با قطر و حماس، از شکل‌گیری و تقویت نظم اخوانی در منطقه حمایت کند. اگرچه در ماه‌های اخیر روابط آنکارا با قاهره احیا شد، اما اردوغان در دوره جدید نیز سعی خواهد کرد به طور خاص روابط با قطر را گسترش دهد و همچنان بلوک ترکیه، قطر و حماس را تقویت کند و حتی کشورهای جدیدی را نیز به این بلوک اضافه کند.

مساله بعدی این است که اگرچه روابط ریاض و ابوظبی با آنکارا نیز پیش از این احیا شد، اما عربستان و امارات موضع شفافی در قبال انتخابات ترکیه نداشته و چه بسا از پیروزی قلیچدار اوغلو نیز استقبال می‌کردند. به نظر می‌رسد در دوره جدید ریاست جمهوری اردوغان، نگاه رقابت/ همکاری همچنان بر روابط ترکیه با این کشورها حاکم باشد و حتی وجه رقابت پررنگ‌تر نیز باشد.

جمهوری اسلامی ایران در انتخابات ترکیه رویکرد عدم مداخله را در پیش گرفته بود چرا که به ترکیه بیش از همه نگاه ژئوپلتیکی در قالب یک کشور همسایه دارد. در عین حال، جمهوری اسلامی ایران به ترکیه به عنوان کشوری اسلامی می‌نگرد. بر همین اساس، سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در پیامی به اردوغان، ضمن تبریک پیروزی وی در انتخابات، خواستار تقویت روابط دوجانبه دو کشور و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای شد. با این حال، به نظر می‌رسد در دوره جدید ریاست جمهوری اردوغان اختلافات میان ایران و ترکیه در برخی مسائل منطقه‌ای از جمله در قفقاز ادامه داشته باشد.