تفسیر: واکاوی دلایل سفر اردوغان به عربستان

"رجب طیب اردوغان" رئیس‌ جمهوری ترکیه در صدر یک هیات عالی رتبه سیاسی و اقتصادی به عربستان سفر کرده است. رئیس جمهوری ترکیه در نخستین مرحله از سفر سه روزه خود به کشورهای حاشیه خلیج فارس، روز دوشنبه (۱۷ ژوئیه) وارد شهر جده عربستان شد.

علاوه بر مقام های بلندپایه در دولت آنکارا، ۲۰۰ فعال تجاری ترک نیز رئیس جمهوری ترکیه را در این سفر سه روزه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ همراهی می کنند. هیات ترک پس از عربستان به ترتیب به قطر و امارات سفر می کند. هدف واقعی از سفر رجب طیب اردوغان به کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، جذب سرمایه با هدف برون رفت از بحران اقتصادی جاری ترکیه است. رسانه ها و مقامات ترکیه جذب ۵۰ میلیارد دلار سرمایه را دلیل اصلی این سفر عنوان کرده اند. رئیس جمهوری ترکیه پیش از سفر به سه کشور حاشیه خلیج فارس گفته بود: "قصد دارد روابط خود را با این کشورها گسترش دهد و قرارداد‌های سرمایه گذاری با این سه کشور را نهایی کند".

سفر هیات بلندپایه هیات ترک به عربستان در شرایطی انجام شده که بحران اقتصادی، ترکیه را فرا گرفته است. به رغم تلاش های مقام های دولت آنکارا، قیمت هر یک دلار آمریکا به حدود ۲۷ لیره افزایش یافته و این در حالی است که قبل از انتخابات، دولت توانسته بود دلار را در مرز ۲۰ لیره حفظ کند. به رغم تمامی فراز و نشیب ها در روابط ترکیه با کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان و امارات علی الخصوص پس از کودتای نافرجام ماه ژوئیه سال ۲۰۱۶ میلادی، به نظر می رسد دو طرف به منظور تامین نیازهای متقابل، خواستار گسترش روابط متقابل هستند. به عبارت دیگر، روابط ترکیه و عربستان به خصوص بعد از قتل "جمال خاشقجی" روزنامه نگار منتقد رژیم سعودی در سرکنسولگری عربستان در استانبول رو به سردی نهاد. به طوری که روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور به پایین ترین سطح تنزل کرد.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه ابتدا خواستار محاکمه عاملان و آمران این جنایت در خاک ترکیه بود. اما پس از گذشت چهار سال ، دولت رجب طیب اردوغان مجبور به تمکین در برابر خواسته‌های عربستان به منظور عادی سازی روابط دو جانبه شد که اولین مورد آن بستن پرونده جمال خاشقجی و ارسال پرونده این جنایت به ریاض بود. پس از آن، اردوغان در ماه آوریل سال گذشته میلادی اجازه سفر به عربستان را دریافت و با مقامات دولت ریاض گفتگو کرد. بر اساس تبلیغات رسانه های ترکیه، عربستان و کشورهای منطقه، چنین به نظر می رسد که ترکیه به دلیل بحران اقتصادی به کشورهای حاشیه خلیج فارس نیاز دارد.

مرور برخی واقعیت ها حاکی ازآن است که عربستان و امارات و حتی قطر نیاز بیشتری به کمک های ترکیه دارند. به ازای اندکی سرمایه گذاری در ترکیه، این کشورها کلیه نیازهای خود به امور نظامی را از ترکیه دریافت خواهند کرد. این در حالی است که روابط کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس با ترکیه همچنان سست و در حال فروپاشی به نظر می رسد. این روابط موقتی و بر اساس نیازهای کوتاه مدت در حال شکل گیری است. به عنوان مثال، رسانه‌های خبری ریاض در ماه ژانویه سال گذشته میلادی اعلام کردند: "مقامات سعودی یک شخصیت دانشگاهی این کشور را به دلیل تمجید از رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه، از عربستان اخراج کردند". با وجود آن که رسانه های ریاض نام این استاد دانشگاه را افشا نکردند، اما این اقدام دولت سعودی نشان داده است که مقام های عربستان تمایل دارند روابط دو جانبه با ترکیه را در سطح قابل کنترلی حفظ کنند. زیرا بحران اقتصادی ترکیه همچنان وجود خواهد داشت و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس که بیشتر از ۹۰ درصد از درآمدهای خود را از طریق خام فروشی مواد نفتی تامین می کنند، همچنان امکان کنترل ترکیه را درا انحصار خود خواهند داشت. در جریان دیدار اخیر هیات ترک، ۹ یادداشت تفاهم (MOU) میان دو طرف امضا شد که بخش‌های انرژی، املاک، ساخت و ساز، آموزش، فناوری دیجیتال و بهداشت را در بر می‌گیرد.

وزارت دفاع عربستان نیز از امضای قراردادهایی با شرکت ترکیه‌ای "بایکار" سازنده هواپیماهای بدون سرنشین خبر داد و چنین به نظر می رسد، عربستان به هدف خود از سفر اردوغان به ریاض دست یافته است. در حالی که تا امضای یادداشت های تفاهم دو طرف اجرایی شوند، زمان زیادی حداقل شش ماه لازم است که همین مدت، برای پاسخ طرفین به امضای اسناد اخیر به قرارداد و توافقنامه فرصت وجود دارد.

تردیدی نیست که عربستان به عنوان یک کشور برخوردار از منابع انرژی به ویژه نفت خام، تلاش می کند در منطقه جایگاه مطمئنی برای خود کسب کند. در مقابل، ترکیه که فاقد منابع انرژی است، در حال تبدیل شدن به هاب انرژی در غرب آسیا، و از این طریق در حال کسب اعتبار برای خود در سطح جهان است. روندی چندان خوشایند رهبران عربستان نیست. به نظر می رسد، مقام های ریاض در این ارتباط نیز برای ترکیه برنامه ریزی های متنوعی تدارک دیده اند که به مرور اجرا خواهند کرد.

در مجموع ، چنین به نظر می رسد که بر اساس خبرهای منتشر شده در رسانه های منطقه، سفر هیات بلندپایه ترک به عربستان برای دولت ریاض در مقایسه با دولت آنکارا منافع بیشتری داشته است. به این ترتیب می توان گفت: دولت آنکارا از سفر به عربستان نمی تواند به اهداف تعریف شده دست یابد.