تحلیل: بالا گرفتن دوباره تنش‌های مرزی باکو و ایروان

  مقام های سیاسی باکو و ایروان به منظور تنظیم کامل تر توافقنامه دائمی صلح در حالی پیشنهادهای متقابلی مطرح می کنند که نظامیان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در خطوط تماس مرزهای دو کشور همچنان به درگیری ادامه می دهند.  

در همین ارتباط، جمهوری آذربایجان، بار دیگر ارمنستان را به گشودن آتش به طرف نیروهایش متهم کرده است.

وزارت دفاع جمهوری آذربایجان روز سه شنبه – 10 می با انتشار بیانیه ای اعلام کرد:  نیروهای نظامی ارمنی به سوی مواضع مرزی نیروهای آذری در منطقه «کلبجر» آتش گشودند. 
در مقابل طرح این اتهام، وزارت دفاع ارمنستان ضمن رد اتهام طرف آذری اعلام کرد: وضعیت در مرزهای دو کشور نسبتا با ثبات و تحت کنترل کامل ارتش ارمنستان است. 
از زمان اعلام استقلال جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال 1992 میلادی، موضوع مالکیت منطقه قره باغ کوهستانی بین دو کشور حوزه قفقاز جنوبی به بروز درگیری های نظامی منجر شده است. این درگیری ها از سال 1989 ابتدا به صورت لفظی و رسانه ای آغاز شد، اما بین سال های 1992 تا 1994 میلادی به درگیری های نظامی انجامید.

در ماه فوریه سال 1989 میلادی، مجلس محلی قره باغ با 110 رای موافق به الحاق این منطقه به ارمنستان رای داد. در پی این اقدام، تنش های لفظی میان دو کشور همسایه آغاز شد، اما پس از اعلام استقلال از اتحاد جماهیر شوروی، نظامیان آذری و ارمنی درگیر شدند. بین سال های 1992 تا ماه می سال 1994 میلادی، ارمنستان علاوه بر منطقه قره باغ که معادل 5 ممیز 1 دهم از اراضی جمهوری آذربایجان را شامل می شود، نزدیک به 15 درصد دیگر از اراضی این کشور را اشغال کرد.

طرح های صلح متعددی در طول سال های گذشته مطرح شده است که همگی این طرح ها از طرف یکی از طرفین درگیری ها و یا هر دو کشور مردود و غیرقابل قبول تلقی می شد. پس از نزدیک به سه دهه، سرانجام رئیس جمهوری روسیه موفق شد، توافقنامه ده ماده ای صلح قره باغ را به امضای سران دو کشور برساند.

براساس این توافقنامه، مقرر شد ارمنستان اراضی اشغالی جمهوری آذربایجان را بار دیگر به این کشور واگذار کند. در این توافقنامه ده ماده ای، حتی نامی از منطقه اصلی مورد مناقشه دو کشور یعنی قره باغ، مطرح نشد. به همین دلیل، مالکیت این منطقه بار دیگر بهانه ای برای بروز اختلافات میان دو کشور همسایه تبدیل شده است.

سران باکو و ایروان در نزدیک به دو سال گذشته تلاش کرده اند، ضمن یارگیری از کشورهای منطقه و جهان، به صورت ضمنی طرف مقابل را تهدید کنند. بدیهی است که در این میان، نقش روسیه بسیار جدی تر از دیگر کشورها است و هر کدام از طرفین تلاش می کنند خود را به روسیه نزدیک تر معرفی کنند. به عنوان مثال، پس از امضای توافقنامه نظامی و امنیتی الهام علی اف با همتای روسی اش در سال گذشته میلادی، مقام های ارمنستان تلاش کرده اند از غافله یارگیری های منطقه ای عقب نمانند.

در واکنش به حرکت "الهام علی اف" که بسیاری از سیاستمداران مخالف دولت باکو این سند را مغایر با منافع ملی درازمدت جمهوری آذربایجان قلمداد کرده بودند، "مهر هاکوبیان" تحلیلگر نظامی - سیاسی ارمنی گفت: "روسیه با در نظر گرفتن وضعیت بعد از جنگ قره باغ و تحولات ژئوپلیتیک در منطقه ، تلاش خواهد کرد تا نوسازی ارتش ارمنستان را به سطح ارتش روسیه برساند".

در این زمینه رقابت های دو طرف همچنان ادامه دارد و به رغم اتخاذ سیاست های غرب گرایانه رهبران باکو و ایروان، رقابت برای نزدیکی هر چه بیشتر دوکشور به روسیه نیز در دستور کار دو طرف قرار دارد. در عین حال، موضوع مالکیت منطقه قره باغ در جمهوری آذربایجان و ارمنستان به یک موضوع حیثیتی میان سران باکو و ایروان تبدیل شده است. به طوری که مقام های بلندپایه سیاسی دو کشور همسایه نزد افکارعمومی چنین وانمود کنند که ابتکار عمل در مذاکرات صلح قره باغ را در اختیار دارند. به عنوان مثال، در حالی که مقام های باکو و ایروان در زمینه مذاکرات صلح قره باغ در دو نوبت جداگانه، در حضور رئیس جمهوری روسیه در مسکو و در حضور رئیس شورای اروپا در بروکسل توافق کرده اند که به توافقنامه ده ماده ای صلح قره باغ پایبند باشند، هر کدام از طرفین مناقشه تلاش دارند یک موضوع حتی تکراری را به روند مذاکرات صلح اضافه کنند.

اخیرا" وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان طرح پنج ماده ای رئیس جمهوری این کشور را به طرف ارمنی ابلاغ کرد. در مقابل، مقام های ارمنستان نیز تلاش کرده اند، طرح شش ماده ای را به طرف آذری ابلاغ کنند. در واکنش به طرح باکو، "آرمن گریگوریان" رئیس شورای امنیت ملی ارمنستان با اشاره به این که در مذاکرات هفته جاری با مقامات جمهوری آذربایجان نشانه هایی دال بر آمادگی طرف مقابل برای مذاکره مشاهده شده است، تصریح کرد:  باکو ، پیشنهادات ایروان را رد نکرده است. 

این مقام بلندپایه ارمنی به محتوای طرح شش ماده ای دولت ایروان اشاره نکرد اما گفت: این شش ماده پیشنهادی - که پاسخی به پیشنهادات پنج گانه باکو از جمله به رسمیت شناخته شدن تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان توسط ارمنستان است، حل مناقشه قره باغ را ممکن خواهد کرد.  

هدف از ارائه این طرح ها توسط مقام های آذری و ارمنی این است که طرفین مناقشه قره باغ، نزد افکار عمومی، خود را مبتکر و برنده جنگ دوم قره باغ معرفی کنند. این در حالی است که طرفین مناقشه قره باغ در شرایطی نیستند که بتوانند اعمال قدرت، و خواست خود را به طرفین منقشه تحمیل کنند. علی الخصوص که قدرت های منطقه ای و جهانی ذینفع در منطقه قفقاز جنوبی، در عمل خواسته های خود را به طرفین مناقشه قره باغ تحمیل می کنند.

بیشتر بخوانید:

• مواضع ارمنستان درباره اقدامات تحریک آمیز جمهوری آذربایجان

• تبعات لغو خودمختاری قره باغ توسط دولت باکو