تحلیل- تداوم عملیات ترکیه در شمال عراق

دولت ترکیه، حزب کارگران کردستان این کشور (پ ک ک) را به عنوان خطرناک ترین گروه تروریستی علیه منافع و امنیت خود ارزیابی می کند و سالهاست در شمال عراق ضد این گروه عملیات اجرا می کند.

وزارت دفاع ترکیه ضمن اعلام گزارش عملیات سه ماه گذشته مبنی بر کشته شدن 290 نفر از حزب کارگران کردستان این کشور (پ ک ک)  در شمال عراق، بر ادامه عملیات در این منطقه تأکید کرده است. 

 مرز های مشترک  ترکیه و عراق 370 کیلومتر است که بخش اعظم آن را کوه‌های صعب‌العبور تشکیل می‌دهد و تاریخ ترسیم آن به دهه 1920 در دادگاه بین‌المللی لاهه بازمی‌گردد. بعد از سال‌ها مذاکرات در 5 ژوئن 1926 توافق‌نامه ترسیم مرزها در قالب معاهده آنکارا امضا شد که به موجب آن خط شمالی استان موصل در حکومت عثمانی به عنوان مرز عراق و ترکیه جدید تعیین شد.

بعدها این معاهده باعث حل و فصل اختلافات مرزی دو کشور شد. اما کماکان گاهی در تبلیغات رسانه ها سخن از حضور ترکیه در راستای اختلافات قلمرویی با عراق پیش می آید.

به گفته «حقی اویغور» رئیس مرکز ایرام (یک موسسه به ظاهر مطالعاتی به نام «مرکز بررسی های ایران» در آنکارا) و نزدیک به دولت ترکیه:  " درباره عملیات ترکیه در شمال عراق تبلیغاتی مبنی بر «اشغال موصل و کرکوک» یا «نئوعثمانی‌ گری» وجود دارد که از زاویه دید ترکیه، اهداف و علل اجرای این عملیات بسیار مشخص بوده و مبارزه با پ ک ک هدف است. "

البته این موضوع و موضع از سوی بسیاری از شخصیت های عراقی پذیرفته نشده است تا جایی که اخیرا «شیخ قیس خزعلی» دبیرکل عصائب اهل حق عراق در این باره گفته است، عراقی ها قدرت دفاع از کشورشان را دارند، دیگر کافی است. ترکیه باید از رؤیای اشغال موصل دست بکشد.  

ارتش ترکیه در سال 1978 توافق نامه مرزی با حکومت وقت عراق امضا کرد که به طرفین اجازه می داد برای دفع تهدیدات امنیتی و تعقیب گروه های معاند تا پنج کیلومتر وارد خاک یکدیگر شوند. پنج سال بعد در زمان نخست وزیری «تورگوت اوزال» Turgut Özal در ترکیه، پس از ورود پ ک ک به فاز عملیات مسلحانه ضد ترکیه، این توافقنامه به تعقیب گروه ها در عمق 30 کیلومتری و حملات هوایی  و زمینی گسترش یافت ولی دولت وقت عراق این توافقنامه را از سال 1988 متوقف کرد. با این حال پس از صدور قطعنامه شماره 688 شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره پرواز ممنوع در مدار 36 درجه مربوط به شمال عراق و شکل گیری منطقه خودگردان اقلیم کردستان عراق، عملیات زمینی ترکیه در این منطقه از سر گرفته شد.

 این کشور از اکتبر سال 1992 تاکنون 13 رشته عملیات گسترده و بیش از صد حمله محدود در اقلیم کردستان عراق علیه مواضع حزب کارگران کردستان (پ ک ک) اجرا کرده است.

مقامات و شخصیت های سیاسی عراقی بارها با این حملات و حضور ترکیه مخالفت کرده اند. «جواد البولانی» عضو کمیسیون امنیت و دفاع پارلمان عراق در این باره می گوید: قرارداد امنیتی منعقده با ترکیه در خصوص مرزها منقضی شده و در دهه هشتاد به مدت یک سال موقت بوده و با رعایت توصیه‌های سازمان ملل متحد تاکنون اجرای آن ادامه یافته است.

 پ ک ک مناطق حساسی از اقلیم کردستان عراق را در اختیار گرفته و بر دامنه‌های منتهی به کوهستان های مشرف بر این اقلیم و منطقه تحت حاکمیت حزب دموکرات کردستان عراق تسلط دارد. این امر باعث رقابت ژئوپلیتیکی، پ ک ک با حاکمان محلی شده و در نتیجه عملیات ترکیه در این منطقه را تسهیل کرده است. 

«خلوصی آکار» وزیر دفاع ترکیه درباره این عملیات گفته، هدف عملیات در شمال عراق نابودی ریشه‌های تروریسم  و از پا درآوردن همه تروریست‌ها و پایان دادن به کار آنها به صورت کامل است.

• شمال عراق؛ بستر ناامنی‌های جدید با اقدامات ترکیه

البته رقابت حاکمان اقلیم با پ ک ک جنبه ایدئولوژیک و ژئو اکونومیک هم دارد چراکه هم ایدئولوژی چپ‌‌گرای این گروه با حاکمان اقلیم متفاوت است و هم مراودات تجاری و فروش نفت شمال عراق از سوی حکومت محلی به ترکیه، منافع اقتصادی و مالی برای حکومت اقلیم فراهم می آورد. با این حال حمله چند روز قبل ترکیه به یک منطقه گردشگری در استان دهوک عراق باعث موضع گیری و مخالفت مقامات محلی اقلیم کردستان عراق هم شده است و «نچیروان بارزانی» رئیس این اقلیم در این باره گفته، لازم است ترکیه و پ ک ک درگیری های خود را در خاک عراق متوقف کنند.   

• حمله دوباره ترکیه به شمال عراق

تخلیه صدها روستای مرزی و قربانی شدن به طور نمونه 138 نفر شهروند عراقی از سال 2015 تاکنون بر اثر حملات ترکیه، وضعیتی را به وجود آورده که نقض حاکمیت ملی و تمامیت ارضی عراق موجب اعتراض دولت عراق شده است. در این باره «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق گفته، عراق حق کامل خود در پاسخ به تجاوزات ترکیه را محفوظ می‌داند. دفتر ریاست جمهوری عراق هم ضمن محکوم کردن عملیات ترکیه در شمال عراق تصریح کرده، حملات مکرر ارتش ترکیه به خاک عراق نقض جدی حاکمیت بغداد و تخلف آشکار از قوانین و مقررات بین المللی و مغایر با روابط همسایگی است. 

در یک جمع بندی کلی می توان گفت، طبق قانون مصوب پارلمان عراق در ژانویه 2020 مبنی بر خروج نیروهای خارجی  و شکایت اخیر وزارت خارجه این کشور از ترکیه به شورای امنیت سازمان ملل متحد، محدودیت برای عملیات و حملات ترکیه در شمال عراق ایجاد می شود. همچنین در صورت عدم توجه دولت آنکارا به مخالفت های بغداد، احتمالا تنش در روابط سیاسی طرفین ایجاد می شود و این امر به نفع ثبات، امنیت و همکاری در منطقه نخواهد بود.  

بیشتر بخوانید:

• تحلیل: آن سوی عملیات نظامی ترکیه در شمال عراق 

• تحلیل: ادامه تجاوز ترکیه به سوریه و عراق